Το παγκόσμιο οικοδόμημα στην εποχή της αμερικανικής παντοδυναμίας που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετική Ένωσης τρίζει ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτα από όλα, γιατί ο ίδιος ο αρχιτέκτονας και συντηρητής του οικοδομήματος, δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν είναι πια ικανοποιημένος με το έργο του. Πιστεύει ότι η Κίνα κερδίζει όλο και μεγαλύτερο χώρο αμφισβητώντας σήμερα την αμερικανική ηγεμονία. Και αυτό δεν είναι διατεθειμένοι οι Αμερικανοί να το επιτρέψουν. Με ό,τι και αν συνεπάγεται;

Πώς να τολμήσεις να κάνεις προβλέψεις για τον καινούριο χρόνο όταν ζεις σε μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων και αβεβαιότητας; Όταν η ασυνέχεια και το αναπάντεχο αποτελούν πλέον βασικά χαρακτηριστικά της εποχής που βιώνουμε; Ίσως πάλι, γιατί είναι το τέλος μιας εποχής και σίγουρα όχι Το Τέλος της Ιστορίας, όπως είχε γράψει με υπερβολική αισιοδοξία ο Φουκουγιάμα λίγα χρόνια μετά την πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Τότε ξεκινούσε μια νέα τάξη πραγμάτων στην οποία η αμερικανική ηγεμονία θα συνοδευόταν από το θρίαμβο του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Ο Λ. Τσούκαλης, καθηγητής Sciences Po στο Παρίσι και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ακτινογραφεί τη συμφωνία που ανακοίνωσαν Μητσοτάκης-Μακρόν το πρωί. Περιγράφει γιατί είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας αυτή η στρατηγική συμμαχία με το Παρίσι. Επίσης, εκτιμά ότι «όλες οι εξελίξεις οδηγούν προς ένα ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ», προειδοποιώντας ότι απαιτείται και η συνεισφορά της Γερμανίας σε αυτό, ενώ προβλέπει την αντίδραση της Τουρκίας και του Ερντογάν.

Η Ευρώπη μπαίνει στον καινούργιο χρόνο υπό τη συνεχή απειλή της πανδημίας αλλά και με την ελπίδα ότι το εμβόλιο θα βάλει επιτέλους τέρμα σε αυτήν τη μεγάλη δοκιμασία, πιθανόν πριν από το καλοκαίρι του 2021. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να δανείζονται μεγάλα ποσά για να σώσουν επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας. Αλλωστε τα οικονομικά μεγέθη δεν αναμένεται να επανέλθουν στα επίπεδα του 2019 πριν από τα τέλη του 2022.

Το θέμα των ευρωπαϊκών κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας βρίσκεται πλέον στο τραπέζι. Αλλά μάλλον θα πρέπει να κρατάμε μικρό καλάθι, τουλάχιστον για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 10-11 Δεκεμβρίου. Οι λόγοι είναι πολλοί.

Η Ευρώπη πήρε μεγάλες, ιστορικές αποφάσεις σε μια διάσκεψη κορυφής που κράτησε τέσσερις ολόκληρες μέρες. Ο μαραθώνιος των συσκέψεων που δοκιμάζουν συχνά τις αντοχές των συμμετεχόντων ήταν αυτήν τη φορά πιο εξαντλητικός από ποτέ άλλοτε. Σε μια Ενωση 27 χωρών, όπου όλες οι μεγάλες αποφάσεις παίρνονται με ομοφωνία και κάθε πρωθυπουργός, καγκελάριος ή πρόεδρος είναι υπόλογος στο δικό του Κοινοβούλιο και την κοινή γνώμη, το περίεργο δεν είναι ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται με τόση δυσκολία και καθυστέρηση, αλλά απλώς και μόνον ότι παίρνονται αν και όχι πάντα.

Στο φύλλο του περασμένου Σαββατοκύριακου, ο Γιάννης Πρετεντέρης με συμπεριέλαβε στον κατάλογο των ενδοτικών, μαζί με τους Νίκο Μουζέλη και Χρήστο Ροζάκη. Αυτοί δηλαδή που σύμφωνα με τη δική του κρίση είναι έτοιμοι να τα δώσουν όλα στην Τουρκία του Ερντογάν ξεκινώντας από το Καστελλόριζο. Εκανε και τις σχετικές συγκρίσεις με τον ενδοτισμό των Γάλλων «πουρκουάδων» προς τον Χίτλερ, πρόσθεσε και λίγο Περικλή για να δέσει το γλυκό.

Πώς χειρίζεσαι έναν γείτονα που αισθάνεται ισχυρός, που θέλει να διαφεντεύει στην ευρύτερη περιοχή και διεκδικεί κομμάτι από αυτό που θεωρείς εσύ δικό σου οικόπεδο; Εχεις διάφορες επιλογές: σηκώνεις ψηλούς φράκτες, αναζητάς φίλους και προστάτες στη γειτονιά και απέξω, ετοιμάζεις προσφυγή στα δικαστήρια. Το ιδανικό θα ήταν να τα κάνεις όλα αυτά μαζί. Και να κρατάς την ψυχραιμία σου προσπαθώντας ταυτόχρονα να καταλάβεις ποια είναι τα ισχυρά όπλα του γείτονα και ποιες οι αδυναμίες του, ώστε να μπορέσεις να τον αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά. Υπάρχει βεβαίως και η ενστικτώδης αντίδραση, να ξεκινήσεις δηλαδή μαζί του έναν καβγά – και όπου βγει.

Η ευρωπαϊκή κρίση είναι ταυτόχρονα κρίση τραπεζική και κρίση δημόσιου χρέους. Οσο περνάει ο καιρός το πρόβλημα οξύνεται γιατί χάνεται η εμπιστοσύνη των περιβόητων αγορών στην ικανότητα της πολιτικής εξουσίας να επιβάλει μια βιώσιμη λύση. Οπως γνωρίζουμε, το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα έχει τους δικούς του, εξαιρετικά αργούς ρυθμούς.

Με αφορμή την ευρωπαϊκή σύνοδο της 21ης Ιουλίου, προτείνω επτά γενικά συμπέρασματα-μαθήματα που ίσως φανούν χρήσιμα για την περαιτέρω αντιμετώπιση της κρίσης.

Πρώτο μάθημα, για όσους βιάστηκαν να ξεγράψουν την Ευρώπη. Συνεχίζει μεν να βρίσκεται ένα-δυο βήματα πίσω από τις εξελίξεις στις περιβόητες αγορές, αλλά μπορεί ακόμη να παίρνει αποφάσεις που θεωρούνταν αδιανόητες μέχρι πρόσφατα.

Δεν έχει η χώρα μας μεγάλη παράδοση στον διάλογο ούτε και στην ανοχή (πόσω μάλλον στον σεβασμό) για τη διαφορετική άποψη. Η νεοελληνική Ιστορία περιλαμβάνει μεγάλες περιόδους εθνικών διχασμών και εμφυλίων συγκρούσεων. Χώρα της υπερβολής, της μοναδικής αλήθειας και του απόλυτου.

Σε ένα δύσκολο σταυροδρόμι βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα. Ολοένα και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι η κρίση αφορά τη λειτουργία του κράτους, συμπεριφορές και νοοτροπίες όσων διαχειρίζονται τα κοινά, βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, καθώς και τις κυρίαρχες αξίες σε μια κοινωνία κατακερματισμένη.