Οι αγορές, παρά την αρχική απροθυμία που έδειξαν να αντιδράσουν στον κίνδυνο του κορωνοϊού, τελικά άρχισαν να τον τιμολογούν.

Αρχικά επλήγησαν οι μετοχές εταιρειών ιδιαίτερα εξαρτημένων από διεθνείς προμηθευτικές αλυσίδες (αυτοκίνητα, ηλεκτρονικά), αεροπορικές εταιρείες, εταιρείες πρώτων υλών και το κύκλωμα του πετρελαίου (στη Νέα Υόρκη η τιμή έπεσε κάτω από 49 δολ./βαρ.) που εξαρτώνται από τη μεγέθυνση της κινεζικής οικονομίας.

Η έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, για το δ΄ τρίμηνο 2019, περιέχει δύο πολύ χρήσιμες εκτιμήσεις.

Η πρώτη αφορά την αύξηση του κατώτατου μισθού, που έγινε τον Ιανουάριο 2019, και συνοδεύτηκε από ανησυχίες για ενδεχόμενη αρνητική επίπτωση στην απασχόληση. Οι ανησυχίες δεν δικαιώθηκαν. Η αύξηση του κατώτατου μισθού είχε περιορισμένη επίδραση στους υπόλοιπους μισθούς. Ενδεικτικό: ο δείκτης μισθολογικού κόστους, που επί επτά συνεχή τρίμηνα αυξανόταν έως τότε, πρώτη φορά μειώθηκε το γ΄ τρίμηνο 2019. Αυτή η διαπίστωση –σημειώνεται–, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ενόψει των διαπραγματεύσεων για τη νέα αναπροσαρμογή του κατώτατου μισθού. Με άλλα λόγια, ας μη ρίχνονται αδίκως όλα τα βάρη στον τελευταίο τροχό της αμάξης...

Μια οικονομία μεγεθύνεται με δύο τρόπους: Με την αύξηση του εργατικού δυναμικού και την αύξηση της παραγωγικότητας. Οσον αφορά το πρώτο, οι δημογραφικές εξελίξεις στη χώρα είναι αρνητικές, ο πληθυσμός γενικά και ιδιαίτερα όσοι θα είναι σε ηλικίες εργασίας, μειώνονται.

Εφόσον δεν αναστραφεί ριζικά αυτή η τάση, οικονομική μεγέθυνση μπορεί να προέλθει μόνο από την άνοδο της παραγωγικότητας. Η οποία είναι συνάρτηση (α) επενδύσεων σε σύγχρονες τεχνολογίες, (β) επαρκούς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού που θα αξιοποιήσει αυτές τις επενδύσεις αποδοτικά.

Αν ο σκοπός μιας επιχείρησης είναι να παράγει αξία, τι εννοούμε ως αξία; Τη διανομή κερδών για τους μετόχους της ή την παραγωγή οφέλους για τους συμμέτοχους της – κοινωνία, περιβάλλον, πελάτες, προμηθευτές, μισθωτούς; Ο αρχισυντάκτης των Financial Times (F.T.) L. Barber, άρχιζε την ομιλία του γι’ αυτό το θέμα στη Βρετανική Ακαδημία, στις 26 Νοεμβρίου, προσφεύγοντας στα ακόλουθα λόγια ενός σπουδαίου κοινωνιολόγου: Η επιχείρηση που κερδίζει επειδή πληρώνει την εργασία με λιγότερα από όσα απαιτούνται προς το ζην, δεν είναι καν επιχείρηση, γιατί το μέρισμά της το αντλεί εις βάρος του ζωτικού κεφαλαίου της, εις βάρος της ζωής, της υγείας και της ευτυχίας των μισθωτών της.

Το 1971, ένας 32χρονος μηχανικός και οικονομολόγος, ο Κλάους Σβαμπ, διοργάνωσε μια συνάντηση στο Νταβός με στόχο τη διάδοση της ιδέας ότι η καπιταλιστική επιχείρηση δεν μπορεί να επιδιώκει υπεράνω όλων να δίνει κέρδη στους μετόχους της, αλλά πρέπει να υπηρετεί το συμφέρον της κοινωνίας, εργαζομένων, προμηθευτών και πελατών της. Στους 400 συμμετέχοντες, παρουσίασε τη δική του απάντηση στη θέση που είχε διατυπώσει λίγο νωρίτερα, Σεπτέμβριο 1970, ο Μίλτον Φρίντμαν, του Σικάγο, ότι «η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι μία, να αυξάνει τα κέρδη της». Επί μισό αιώνα, η κυριαρχία της θέσης του Φρίντμαν ήταν καταθλιπτική. Σε αυτήν και στα αποτελέσματά της οφείλεται ίσως το γεγονός ότι, στο πέρασμα των χρόνων, το Νταβός του «ηττημένου» Σβαμπ κερδίζει απήχηση.

Το δόγμα έλεγε ότι η σώρευση του πλούτου ενισχύει την ανάπτυξη και κερδίζουν όλοι, γιατί τα οφέλη διαχέονται από την κορυφή προς τα κάτω, σε όλη την κοινωνική πυραμίδα. Οτι η αναδιανομή επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη γιατί εμποδίζει τη σώρευση πλούτου, ότι ενδεδειγμένη πολιτική είναι η επιβολή θυσιών στους πολλούς – διότι οι θυσίες αποβαίνουν «σε καλό τους». Με τέτοιες πολιτικές γεννήθηκαν θηριώδεις ανισότητες που υπονομεύουν την ανάπτυξη, διαβρώνουν δημοκρατίες, απειλούν τη σταθερότητα – ή την ειρήνη.

Επιβεβαιώνεται ιστορικά: Ο καπιταλισμός ξεπερνούσε τις κρίσεις υπερχρέωσης με την έκδοση άφθονου νέου χρήματος, που τόνωνε την οικονομική δραστηριότητα και προκαλούσε πληθωρισμό, που «έτρωγε» μεγάλο μέρος του χρέους. Ο πληθωρισμός προκαλεί μια de facto αναδιάρθρωση, de facto «κούρεμα» του χρέους. Αυτό λοιπόν που συνέβαινε πάντα, όπως υποστήριξαν η C. Reinhart και ο K. Rogoff με τη γνωστή εργασία τους, που προκλητικά τιτλοφόρησαν «Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά» (επιδιώκοντας να υπερτονίσουν το αντίθετο, ότι δεν είναι διαφορετικά, ότι μόνο με αυτόν τον τρόπο ξεπερνιέται μια κρίση χρέους...), αυτή τη φορά δεν συμβαίνει. Πρώτη φορά, ύστερα από βαθιά κρίση χρέους το παγκόσμιο χρέος αντί να μειώνεται αυξάνεται.

Αν και η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις 40 πλουσιότερες χώρες του κόσμου, όσον αφορά τις επενδύσεις η κατάσταση δεν είναι κακή, είναι χειρότερη. Με κριτήριο τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ως ποσοστό του ΑΕΠ, η Ελλάδα δεν είναι μόνο ουραγός στην Ευρώπη (με 11,1% έναντι 21% μέσου όρου Ευρωζώνης...), είναι και από τις τελευταίες χώρες στον κόσμο – μαζί με αποτυχημένα κράτη, χώρες που κατέρρευσαν από πτώχευση ή αιματηρές συγκρούσεις. Αυτή, δυστυχώς, είναι η πραγματικότητα. Και αποτυπώνεται στα επίσημα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Τι δεν είναι μεταρρύθμιση; Από το 2009 έως το 2019 έχουν γίνει πέντε νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων, όλες είχαν καταληκτική ημερομηνία, όλες ήταν για τελευταία φορά – και όλες παρατείνονταν. Οι ενδιαφερόμενοι μάθαιναν να «πιάνουν στασίδι» σε καθεμία αλλά να περιμένουν και την επόμενη, με αποτέλεσμα να έχουν δηλωθεί 2,4 εκατ. παρανομίες, αλλά να μην έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες/πληρωθεί τα πρόστιμα παρά για λιγότερες από τις μισές.

Με αφορμή τις επισκέψεις του κ. Μητσοτάκη στη Σαγκάη και του προέδρου Σι στην Αθήνα, στο μυαλό μας έντονα χαράχτηκαν οι εικόνες από την επίσκεψη της κινεζικής αντιπροσωπείας στο λιμάνι του Πειραιά και από την τόσο ευγενική υποδοχή του Ελληνα πρωθυπουργού, λίγες ημέρες νωρίτερα, στα γραφεία της Cosco στη Σαγκάη.

Πώς θα έρθει η ανάπτυξη; Ας μην έχουμε αυταπάτες. Η ανάπτυξη δεν θα έρθει επειδή θα μειωθούν κάποιοι φορολογικοί συντελεστές, επειδή θα γίνει κάποια έστω πολύ μεγάλη επένδυση, επειδή θα δανειστούμε (όπως σχεδόν όλα τα κράτη…) με μικρό επιτόκιο. Ούτε, πάλι, η ανάπτυξη θα πέσει ως μάννα εξ ουρανού, με κάποιο «δώρο» από έναν θείο από την Κίνα, από τις ΗΠΑ ή από τη Γερμανία.

Μια δομική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας είναι το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρηματικών μονάδων. Διαθέτουμε το συντριπτικά μεγαλύτερο στην Ευρώπη ποσοστό επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερους από 10 μισθωτούς, καθώς και το διπλάσιο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο των απασχολουμένων. Σε αυτό το αρχιπέλαγος των δραματικά μικρών επιχειρήσεων κινδυνεύουν να πνιγούν η ανάπτυξη, η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Γιατί;