Τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου δεν ικανοποίησαν όλους εκείνους που πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση κινείται με ιδιοσυγκρασιακούς αυτοματισμούς στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των κρατών-μελών της. Παρά το γεγονός, όμως, ότι η ΕΕ είναι ένας υπερεθνικός Οργανισμός, στηριζόμενος στην αρχή της αλληλεγγύης, είναι, παράλληλα, και ένας μηχανισμός που αποτελείται από 27 μέρη, τα οποία έχουν κάθε λόγο να προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, και, συνεπώς, να μετριάσουν το βεληνεκές της αλληλεγγύης, εκεί που αυτά μπορεί να θιγούν.

Χαράς ευαγγέλια. Επιτέλους ο Τραμπ αποδέχθηκε, έστω εμμέσως, την ήττα του, με το να επιτρέψει στον εκλεγμένο Πρόεδρο να λάβει πληροφορίες και την οικονομική ενίσχυση, αρκετών εκατομμυρίων δολαρίων, που δικαιούνταν.

Ετσι ευελπιστούμε πως θα είναι σχετικά ανέφελη η μετάβαση από την παλιά φρουρά στη νέα ηγεσία, κι ότι τελικά ο Πρόεδρος Τραμπ θα παραδώσει την εξουσία στον Μπάιντεν, χωρίς περιττές αναταραχές.

Η ανανέωση της τουρκικής ΝΑVTEX σε τμήματα της θάλασσας της Ανατολικής Μεσογείου που διεκδικούνται από την Ελλάδα, ως υφαλοκρηπίδα της, έφερε πάλι στο προσκήνιο το ερώτημα των «κόκκινων γραμμών» της χώρας μας. Το ερώτημα που πλανάται είναι: ποιες είναι οι «κόκκινες γραμμές» που, αν ξεπεραστούν, υποχρεώνουν την Ελλάδα να αντιδράσει με ένοπλο τρόπο απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα;

Οι διερευνητικές επαφές που έχουν αποφασιστεί ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία καθυστερούν. Δεν έχει ακόμα οριστεί ημερομηνία έναρξης των συνομιλιών κι αυτό είναι κακός οιωνός μέσα σε ένα κλίμα τουρκικής καχυποψίας και επιφυλακτικότητας. Αυτό που για χρόνια αποτελούσε μια ρουτίνα να γίνεται σήμερα είδος «εν ανεπαρκεία», και να μην μπορεί καν να ξεκινήσει, αν και στοιχειώδες από τη φύση του.

Οι τουρκικές προκλήσεις τον τελευταίο μήνα κλιμακώνονται όλο και πιο έντονα, με απόγειο τις δηλώσεις Ερντογάν, Τσαβούσογλου και άλλων αξιωματούχων του κράτους, που απειλούν ευθέως την Ελλάδα με επιβολή στρατιωτικών μέτρων, τη χρήση βίας, αν η Ελλάδα δεν συνετιστεί. Αυτές οι δηλώσεις από μόνες τους αποτελούν παραβίαση της αρχής απαγόρευσης απειλής και χρήσης βίας, που προβλέπεται στο Αρθρο 2 παρ. 4 του Καταστατικού των Ηνωμένων Εθνών, και έχει ταυτόχρονα αναχθεί σε κανόνα γενικού εθιμικού δικαίου, με καταναγκαστική ισχύ (jus cogens).

Οι φήμες γύρω από την επανέναρξη των διερευνητικών συνομιλιών καλά κρατούν κι αυξάνουν τις πιθανότητες για μια επαναπροσέγγιση Ελλάδας - Τουρκίας. Κατά τα φαινόμενα εκεί οδηγούμαστε μετά την επιτυχή έκβαση της συνάντησης στο Βερολίνο, τη στάση της Γερμανίας και τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης στη διάρκεια μιας προμελετημένης κρίσης.

Μα τι είναι τελοσπάντων αυτές οι διερευνητικές. Μετά το Ελσίνκι, και ως αποτέλεσμα αυτού, η κυβέρνηση Σημίτη αποφάσισε, τηρώντας τις δεσμεύσεις του Ελσίνκι, να ξεκινήσει διάλογο με την Τουρκία

Σε αδιέξοδο και «επί ξύλου κρεμάμενες» βρίσκονται οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου μπροστά στην κλιμακούμενη ένταση στην ανατολική Μεσόγειο. Ομως με κοπιώδη διπλωματική προσπάθεια, διαφορετική προσέγγιση και πολιτική βούληση σε τρία επίπεδα –Χάγη, Κυπριακό, Ευρωτουρκικά- μπορούν να ανακτήσουν την πρωτοβουλία, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ροζάκης.

Ύστερα από 30 χρόνια, περίπου, από την εποχή που εμφανίστηκε στο θετικό δίκαιο η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), η Ελλάδα συνήψε συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών, πάνω στο αποτύπωμα παλαιότερης συμφωνίας οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας (1977), ακολουθώντας πιστά τη χαραγμένη οριοθετική γραμμή της προϋπάρχουσας συμφωνίας με την Ιταλία. Η επιτυχία αυτή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής οφείλεται σε παραχωρήσεις που έκανε η ελληνική πλευρά στο ιταλικό αίτημα για την αλιεία της γαρίδας στις ελληνικές παράκτιες περιοχές.

Σε άρθρο του ο κ. Βασίλης Νέδος, που δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της Κυριακής της 10ης Μαΐου 2020, με τίτλο «Στο ραντάρ της Αθήνας η στρατιωτικοποίηση της Αγκυρας», αναφέρεται στο βιβλίο «Η έννοια της ΑΟΖ υπό μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων» του Τούρκου υποναυάρχου Τσιχάτ Γιαϊτσί, και το οποίο εκδόθηκε από το τουρκικό ναυτικό. Στο έργο αυτό, σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, η τουρκική πλευρά φαίνεται να επανέρχεται στο παλαιό και ξεπερασμένο επιχείρημά της ότι η υφαλοκρηπίδα, και η ΑΟΖ, στηρίζονται σε γεωλογικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να οριοθετηθούν. Με άλλα λόγια, οι δύο έννοιες έχουν γεωλογικό πρόσημο, και, συνεπώς, τα ακραία ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ του ηπειρωτικού εδάφους της Μικράς Ασίας, του οποίου αποτελούν τη φυσική συνέχεια του εδάφους της ξηράς στον θαλάσσιο βυθό, κάτι που τα στερεί από την αυτόματη δυνατότητα να έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, και ΑΟΖ.

Οι προκλήσεις της Αγκυρας συνεχίζονται. Σε προχθεσινές δηλώσεις του ο υπουργός Αμυνας της γειτονικής μας χώρας αναφέρθηκε στο γεγονός ότι η Ελλάδα έχει εθνικό εναέριο χώρο 10 ν.μ. ενώ έχει αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. και ότι δεν τηρεί τους όρους της αποστρατιωτικοποίησης, όπως προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις των Συνθηκών Ειρήνης της Λωζάννης και Παρισίων του 1923 και 1947.

Και σχετικά με τη διαφορά για την αιγιαλίτιδα ζώνη, είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα διατηρεί αυτό το παράδοξο καθεστώς να έχει διαφορετική αιγιαλίτιδα από τον εθνικό εναέριο χώρο, τη στιγμή που το Διεθνές Δίκαιο επιτάσσει την ταυτότητα του χώρου αυτού στον αέρα με τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας.

Οι μεγάλες πολιτικές συνήθως ξεκινούν από μικρές εμπνεύσεις. Και κυρίως από απρόσμενα γεγονότα, που υποχρεώνουν σε δράση. Ετσι έγινε και με το Ελσίνκι: To 1999, ζήσαμε από κοντά την εμμονή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στην ένταξη της Τουρκίας σε αυτήν, ή τουλάχιστον στην εμμονή της στην έναρξη διαπραγματεύσεων με αυτήν για την ένταξη. Από την άλλη μεριά, ήταν μια διαφορετική Τουρκία, από τη σημερινή, που επιδίωκε την ένταξη urbi et orbi. H ευρωπαϊκή εμμονή ήταν τέτοια ώστε ορισμένα κράτη να χρησιμοποιήσουν το εκβιαστικό επιχείρημα ότι αν η Ελλάδα επέμεινε στην άρνηση να δεχτεί την έναρξη διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, θα έπρεπε να βρεθεί μια διέξοδος, με την παράκαμψη της ομοφωνίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Η νέα ενέργεια της Τουρκίας να υπογράψει μνημόνιο με τη Λιβύη έρχεται να προστεθεί στις συνεχείς και επαναλαμβανόμενες προκλήσεις της του τελευταίου καιρού, που ως αποτέλεσμα έχουν φέρει την Ελλάδα στη δύσκολη θέση να προσπαθεί να επιχειρηματολογήσει για τα αυτονόητα. Σε αυτή την πρόσφατη κίνηση έρχεται να προστεθεί και ο χάρτης που παρουσίασε ο πρέσβης κ. Τσαγατάι Ερτζίγες, φυσικά με την πλήρη συναίνεση της πολιτικής ηγεσίας, και ο οποίος επεκτείνει τα όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στο ήμισυ της Ανατολικής Μεσογείου, που σημαίνει ότι ούτε η Ελλάδα ούτε η Κύπρος δικαιούνται αντίστοιχο μερίδιο αυτής της θαλάσσιας ζώνης. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η μεν Ελλάδα έχει νησιά στην περιοχή, η δε Κύπρος, ως νησιωτικό κράτος, έχει αυξημένη επιρροή στο θέμα της υφαλοκρηπίδας.