Είναι σαφές ότι εμείς οι Ευρωπαίοι θα μπορέσουμε να τα καταφέρουμε στον σημερινό κόσμο μόνο αν μείνουμε ενωμένοι. Διότι κανείς μας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνος του τις τέσσερις μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις, την παγκοσμιοποίηση, την κλιματική αλλαγή, την ψηφιακή επανάσταση και τη μετανάστευση.

Εντάξει. Δεν είναι όλοι πρόσφυγες πολέμου. Δεν είναι όλοι Κούρδοι και Σύροι που φεύγουν από βομβαρδισμένες περιοχές και αγοράζουν με ό,τι τους απέμεινε την πιθανότητα να επιβιώσουν. Είναι και Ιρακινοί, Παλαιστίνιοι, Αφγανοί και Πακιστανοί, δηλαδή κάτοικοι χωρών που μόνο η ευρωπαϊκή μας βολή τις θεωρεί ασφαλείς. Είναι και Τούρκοι πολιτικοί πρόσφυγες, που κινδυνεύουν στη «δημοκρατία» του Ερντογάν.

Στη διάρκεια των μεγάλων κρίσεων, διεθνών ή εθνικών, οι κοινωνίες σφίγγουν τα δόντια και προσπαθούν να επιβιώσουν, συλλογικά και ατομικά. Μετά την κρίση επιχειρούν συνήθως τον αναστοχασμό της δραματικής εμπειρίας, αξιοποιώντας και τα βιώματα της κρίσης. Επεξεργάζονται το τραύμα τους που λένε και οι ψυχίατροι. Θέλουν να καταλάβουν πώς συνέβη ό,τι τους συνέβη, και τι έμαθαν για να προχωρήσουν στο μέλλον. Θα μπορέσει η ελληνική κοινωνία να προχωρήσει σε μια τέτοια διαδικασία αυτογνωσίας στη νέα μετακρισιακή φάση;

Πριν από μερικές εβδομάδες, ένας δημοσιογράφος στην Αγγλία ρώτησε τον Μπόρις Τζόνσον αν εμμένει στις απόψεις του περί Τουρκίας τις οποίες είχε διατυπώσει πριν από το δημοψήφισμα. Κι εκείνος απάντησε ότι δεν διατύπωσε καμία απολύτως άποψη περί Τουρκίας.