Δύο μύθοι και η πραγματικότητα

Νομίζω πως για μια σοβαρή συζήτηση του μεταναστευτικού προβλήματος είναι απαραίτητο να αποδομηθούν δυο μύθοι που απηχούν σε πλατιά στρώματα του πληθυσμού.

Η ανεργία

Πολλοί πιστεύουν πως οι μετανάστες παίρνουν τις θέσεις εργασίας των ελλήνων εργατών. Αρα η ανεργία στη χώρα μας θα ήταν πολύ πιο χαμηλή αν δεν υπήρχε μετανάστευση. Αυτή η θέση δεν είναι πειστική γιατί πρώτον οι μετανάστες, κυρίως στον αγροτικό και οικογενειακό τομέα, κάνουν εργασίες που οι ντόπιοι αρνούνται πια να κάνουν. Δεύτερον, η φτηνή εργασία που οι μετανάστες προσφέρουν ενισχύει κλάδους που δεν θα ήταν αλλιώς ανταγωνιστικοί και που, στο σημερινό παγκόσμιο και ευρωπαϊκό πλαίσιο, θα εξαφανίζονταν. Ετσι, πριν από την τωρινή κρίση, η εισροή φτηνού εργατικού δυναμικού στις δυο τελευταίες δεκαετίες βοήθησε την οικονομική ανάπτυξη της χώρας _ τόσο όσο και η είσοδος των ελλήνων προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή τη δεκαετία του ’20. Και στις δύο περιπτώσεις ο συνδυασμός φτηνού εργατικού δυναμικού από τη μια μεριά και αυξημένης ζήτησης για προϊόντα πρώτης ανάγκης από την άλλη βοήθησε την ταχεία ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

Βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε ένα μικρό αριθμό συγκεκριμένων κλάδων, όπως ο οικοδομικός, ο ανταγωνισμός μεταξύ μη ειδικευμένων ντόπιων και ξένων εργατών δημιουργεί σοβαρές δυσκολίες στους πρώτους. Αλλά αν κοιτάξουμε την κατάσταση στο σύνολό της νομίζω ότι η μετανάστευση, μέσω της οικονομικής ανάπτυξης που δημιουργεί _ και στον χώρο της προσφοράς και σε αυτόν της ζήτησης _ αυξάνει παρά μειώνει τις θέσεις εργασίας.

Εγκληματικότητα

Ενας δεύτερος μύθος σχετικά με τη μετανάστευση έχει να κάνει με τη διασύνδεση της εγκληματικότητας με τους μετανάστες. Είναι βέβαια γεγονός πως η εγκληματικότητα/παραβατικότητα αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς και στη χώρα μας και στις υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες της Δύσης. Δεν είναι όμως καθόλου σίγουρο πως αυτή η εξέλιξη βασίζεται στη μετανάστευση. Βασίζεται περισσότερο στην αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού που τρεις δεκαετίες νεοφιλελεύθερου, άναρχου καπιταλισμού δημιούργησαν σε όλο τον κόσμο.

Οι αυξανόμενες ανισότητες και η περιθωριοποίηση ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού δημιούργησαν συνθήκες που οδηγούν αναπόφευκτα στην ένταση της εγκληματικότητας. Η συντηρητική, θατσερική ιδεολογία που προσπάθησε να συνδυάσει τις παραδοσιακές αξίες στον χώρο της οικογένειας και της κοινότητας με τον άκρατο ατομικισμό στον χώρο της οικονομίας εμπεριέχει μια βαθιά αντίφαση. Γιατί οι νόμοι της ζούγκλας που η νεοφιλελεύθερη απορύθμιση των αγορών επέφερε δεν ήταν δυνατόν να μην είχαν αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους θεσμικούς χώρους της κοινωνίας _ από την οικογένεια και την κοινότητα ως το σχολείο και τα σπορ. Με άλλα λόγια, σε όλες τις δυτικές κοινωνίες η φτώχεια και η περιθωριοποίηση συνδέονται άμεσα με την παραβατικότητα/εγκληματικότητα, ανεξάρτητα αν αυτοί που ζουν στο περιθώριο είναι μετανάστες ή όχι.

Τέλος, ακόμη και αν παραδεχτούμε ότι για μερικές κατηγορίες παραβάσεων ο μεταναστευτικός πληθυσμός έχει μεγαλύτερα ποσοστά εγκληματικότητας από τον εγχώριο, αυτό οφείλεται λιγότερο στη μετανάστευση και περισσότερο στο ότι οι μετανάστες αποτελούν το φτωχότερο και πιο περιθωριοποιημένο κομμάτι της κοινωνίας μας. Αν δεν υπήρχαν μετανάστες στη χώρα μας, αν τις περιθωριοποιημένες θέσεις κατείχαν Ελληνες, πάλι θα είχαμε σχετικά υψηλούς δείκτες εγκληματικότητας. Και βέβαια μια παρόμοια λογική ισχύει για τις παράνομες δραστηριότητες (διακίνηση ναρκωτικών και εκμετάλλευση γυναικών) των διαφόρων «μαφιόζικων» οργανώσεων. Από τη στιγμή που αυτού του είδους οι οργανώσεις παγκοσμιοποιούνται, η διείσδυσή τους στον ελληνικό χώρο είναι αναπόφευκτη _ ανεξάρτητα από το αν τα τοπικά όργανα είναι μετανάστες ή ντόπιοι.

Προβλήματα και μέτρα

Με τα παραπάνω δεν ισχυρίζομαι πως η μαζική είσοδος μεταναστών δεν δημιουργεί προβλήματα νομιμοποίησης, ελέγχου συνόρων και, πιο γενικά, ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία. Από αυτή την άποψη χρειάζονται από τη μια μεριά πιο αυστηροί έλεγχοι στα σύνορα ενώ από την άλλη χρειάζονται πολύ πιο ανθρώπινες και συστηματικές προσπάθειες ένταξης των μεταναστών στον κοινωνικό ιστό της χώρας. Για παράδειγμα χρειάζονται μέτρα όπως:

_ Σταθεροί κανόνες ανανέωσης αδειών μακράς παραμονής που αφορούν περίπου 200.000 μετανάστες, μετανάστες που είναι καθ’ όλα νόμιμοι.

_ Παροχή ιθαγένειας σε παιδιά μεταναστών που είτε έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα είτε είναι ενταγμένα στην ελληνική εκπαίδευση από τα πρώτα χρόνια του Δημοτικού.

_ Μέτρα λιγότερο αστυνομικά και περισσότερο κοινωνικά για την άμβλυνση της γκετοποίησης.

_ Ενίσχυση ΜΚΟ που έχουν ως βασικό στόχο τη βοήθεια στους μετανάστες.

_ Μέτρα για την άμβλυνση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού στον χώρο της αστυνομίας, της κρατικής γραφειοκρατίας κτλ.

Βέβαια τα προβλήματα της μετανάστευσης δεν πρόκειται να λυθούν από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται σταδιακά βήματα όπως αυτά που ενδεικτικά ανέφερα πιο πάνω. Χρειάζεται όμως και μια συνολική, σταθερή στρατηγική που θα βάλει το γενικό πλαίσιο και που θα καθορίσει τις βασικές συντεταγμένες κατά τέτοιο τρόπο που να αποφεύγονται οι ad hoc ρυθμίσεις, οι συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία, η συστηματική δημιουργία ανυπέρβλητων γραφειοκρατικών εμποδίων κτλ.

Τέλος, δυο λόγια για την κρίση. Οι μετανάστες, επειδή βρίσκονται στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας, όχι μόνο βιώνουν πιο έντονα τις καταστροφικές επιπτώσεις της οικονομικής δυσπραγίας αλλά, συγχρόνως, δαιμονοποιούνται. Επειδή οι πραγματικοί μηχανισμοί της κρίσης είναι λίγο-πολύ «αόρατοι» στο ευρύ κοινό, οι μετανάστες εύκολα γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι. Σε αυτό βέβαια βοηθάει ένα μεγάλο μέρος των ΜΜΕ που δίνουν έμμεσα, αν όχι άμεσα, την εντύπωση πως η ανομία, η βία, η εμπορία και χρήση ουσιών, η πορνεία κτλ. έχουν να κάνουν με τους μετανάστες _ και πως αν δεν υπήρχε μετανάστευση όλα τα παραπάνω αρνητικά φαινόμενα θα εξαφανίζονταν.

Συμπερασματικά, προτού αποφασίσουμε να πάρουμε συγκεκριμένα μέτρα μεταναστευτικής πολιτικής θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας πως δεν είναι οι μετανάστες αλλά οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που _ σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο _ οδηγούν στην υψηλή ανεργία, στην περιθωριοποίηση και στην κοινωνική αποδιοργάνωση. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη μας πως οι μετανάστες προσφέρουν αναγκαία εργασία στον αγροτικό τομέα, βοηθούν σημαντικά στην επιβίωση χιλιάδων μικρών επιχειρήσεων, προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες σε υπερήλικες καθώς και σε παιδιά οι γονείς των οποίων είναι και οι δύο στην αγορά εργασίας, δημιουργούν συνθήκες που καταπολεμούν την αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού κτλ. Αποτελούν, με άλλα λόγια, οι μετανάστες μια ζωτική δύναμη που αν τη δούμε και την ενεργοποιήσουμε σωστά θα οδηγήσει στην ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας