Στις 29 Μαΐου 2008, πέθανε ο Άγγελος Ελεφάντης. Στις 26 Μαϊου 2009, πέθανε ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Στη συγχρονική —και μάλλον επιλεκτική— μνήμη πολλών παλαιών συντρόφων και φίλων, ο πρώτος συνδέθηκε εξακολουθητικά με την ύστατη έκκληση του για οργάνωση των αριστερών πολιτών «στο κόμμα που μας έλαχε», ενώ ο δεύτερος με τη δήλωση πως θα «κλείσει τελευταίος την πόρτα» στον παλαιό ΣΥΝ. Και οι δύο δηλώσεις είναι υπαρκτές, και βέβαια διατυπωμένες μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Η ιδιοτελής χρήση τους, η μονότονη επανάληψη τους, καθώς και η ενίοτε προεκλογική εργαλειοποίησή τους κολάκεψαν τη διανοητική τεμπελιά της «ριζοσπαστικής αριστεράς», ενώ ταυτόχρονα προσέφεραν το τέλειο πολιτικό άλλοθι σε κάποιους / κάποιες

Την Άνοιξη του 2010 πραγματοποιείται στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων μια εκδήλωση, το θέμα της οποίας δεν έχει τόση σημασία. Στο ακροατήριο βρίσκεται ο Λεωνίδας Κύρκος. Τον παρατηρώ και αντιλαμβάνομαι ότι κάτι τον «τρώει». Μετά από λίγο, σηκώνεται και με πολύ αργά βήματα πλησιάζει τη Λιλή Σφήκα Παπαγιαννάκη. «Τον άνθρωπο αυτόν, τον αδικήσαμε», της λέει και σχεδόν (της) απολογείται για τον τρόπο που αντιμετώπισε η ανανεωτική αριστερά τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Πράγματι, ο χώρος πότε δεν είδε με καλό μάτι την ευρύτητα της σκέψης του, τον αταλάντευτο ευρωπαϊσμό του και τον μεταρρυθμιστικό του λόγο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν έμπαινε η σκέψη του σε καλούπια.

Συμπληρώνονται σήμερα επτά χρόνια από το θάνατό του. Μοιραία η σκέψη όσων τον γνωρίσαμε και συμπορευτήκαμε έστω και για λίγο μαζί του, στρέφεται στον Μιχάλη. Στο σύντροφο Παπαγιαννάκη, στα οράματά του, στη δράση του. Για να φρεσκάρουμε τις δικές του προτάσεις και ιδέες, για να αντλήσουμε διδάγματα και δύναμη για το παρόν και το μέλλον. Για να καλύψουμε σε κάποιο βαθμό το κενό της απουσίας του. Για να αναλογιστούμε πως θα ήταν η κατάσταση σήμερα, αν ήταν ακόμη εδώ και κατέθετε τη δική του ανεκτίμητη συμβολή και προβληματισμό. Ποια θα ήταν η πορεία για την Αριστερά, για την Ελλάδα, για την Ευρώπη.

Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν δημοκράτης, Αριστερός, οικολόγος και φεντεραλιστής**. Εργάστηκε ως δημόσιο πρόσωπο, σωστότερα ως statesman, επί πολλά χρόνια, υπηρετώντας το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, με κοινωνική δικαιοσύνη, υψηλού επιπέδου δημοκρατία, περιβαλλοντική προστασία και ποιότητα ζωής. Αυτές τις ιδιότητες του Μιχάλη πιστεύω ότι θα πρέπει να έχει και ένα ρεαλιστικό, προοδευτικό σχέδιο για την έξοδο από την κρίση.

Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης έγινε πολιτικό oν βίαια και πρώιμα- την εποχή που άρχισε να καταλαβαίνει τον κόσμο υποδέχθηκε τον πατέρα του νεκρό από σφαίρες Γερμανών. Και λες ότι τότε δημιουργήθηκαν οι όροι συμμετοχής του στα κοινά που νομίζω συνοψίζονται στην ταπεινή λέξη «ουσιώδης». Πίσω της κρύβει μια τεράστια πολύπλευρη μόρφωση, ένα ρεαλιστικό αριστερό σχέδιο, μια αιρετική ριζοσπαστική ματιά, μια ακατάβλητη μαχητικότητα, αλλά ταυτοχρόνως και απόλυτη συνειδητοποίηση ότι σε αυτόν τον κόσμο δεν είχε μόνο εκείνος ιδέες.

Εν αρχή το περιστατικό. Οδός Σαρρή, γραφεία ΣΥΝ, συνεδρίαση ανανεωτικών· θα ʼχουν περάσει 4-5 χρόνια. Κάποια στιγμή υπερβαίνω τα ειωθότα και φιλοσοφώ: “Χρειάζεται να ξαναδιαβάσουμε τον Μαρξ, αλλά και τον Φρόιντ, γιατί πολλά απʼ τα λάθη οφείλονται στα πάθη”. Ήμουν μάλλον εκτός κλίματος και σχεδόν βέβαιος ότι το σχόλιο θα περνούσε απαρατήρητο. Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης όμως το πρόσεξε: “Θα συμφωνήσω, Αντώνη, αν προσθέσεις και τον Μότσαρτ”. Ευχάριστη αμηχανία, σαν να πήρα δουλειά για το σπίτι, μια άσκηση σε ένα μάθημα που μʼ αρέσει.

Ας υποθέσουμε ότι προσπαθούμε να λύσουμε ένα σταυρόλεξο. Δεν χρειάζεται να είμαστε τόσο δυνατοί λύτες όσο υπήρξε ο πολύγλωσσος Μιχάλης Παπαγιαννάκης, ο οποίος όταν ταξίδευε με το αεροπλάνο για Βρυξέλλες, συμμετείχε σε συνεδριάσεις ή όταν άκουγε προσεκτικά κάποιον (συν)ομιλητή, έλυνε σταυρόλεξα, κατά προτίμηση γαλλικά ή ισπανικά. Στο 1 οριζοντίως διαβάζουμε: «Ιστορική πτέρυξ ευρωπαϊκού αριστερού κόμματος με μαζοχιστικές τάσεις - δέκα γράμματα». Πού πάει το μυαλό σας;

Σε τρεις μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Ήταν 26 Μαΐου του 2009. Μέρα Μαγιού μας μίσεψε κι αυτός, όπως ένα χρόνο πριν, στις 28 Μαΐου του 2008, ο Άγγελος Ελεφάντης. Το ʼχει ο Μάης, φαίνεται...

...Ο Μιχάλης υπήρξε μια ζωή ο «Μιχάλης» των αναμνήσεων του καθένα μας. Όσοι τον γνώρισαν, συναναστράφηκαν ή συνυπήρξαν μαζί του κατά καιρούς περιγράφουν και επιβεβαιώνουν την ίδια πανομοιότυπη εικόνα ανθρώπου. Μόνο τα γεγονότα διαφέρουν σʼ αυτές τις αφηγήσεις, αναλόγως των εκάστοτε τεκταινομένων σʼ αυτή τη μακρά διαδρομή.

...Η θητεία του στον Συνασπισμό και στις προγενέστερες μορφές του δεν αντιφάσκει προς τις σταθερές της δημοκρατικής του κουλτούρας. Στον κομματικό αυτό χώρο δεν πρέπει να αισθάνθηκε έλλειμμα δημοκρατικής λειτουργίας, στο μέτρο του εφικτού πάντοτε, κάτι που μπορεί να ερμηνεύει, εν μέρει έστω, τη συγκατοίκηση και με πολιτικές τάσεις αποκλίνουσες και ενίοτε ανυπόφορες για τον ίδιο. Πιστεύω, τελικά, ότι μια μαρξιστική ηθική της πράξης, μια θεωρητικοποίηση του εφικτού, ήταν το σταθερό πνευματικό πλαίσιο της πολιτικής διαδρομής του Μιχάλη Παπαγιαννάκη

Με την συμπλήρωση ενός χρόνου από τον θάνατο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη... μας δίνεται η ευκαιρία λοιπόν να σκεφθούμε μερικές επίκαιρες υποθήκες του Μιχάλη Παπαγιαννάκη σήμερα που η Αριστερά στην Ελλάδα έχει φθάσει στο ζενίθ της καταστροφικής ανευθυνότητας μπροστά στην ζοφερή κρίση που βιώνει η χώρα μας.

Προσέγγισα τον Μιχάλη και την πολιτική του σκέψη από δύσκολο δρόμο. Μόλις είχα εισπράξει την διαγραφή μου από το ΚΚΕ μετά από δεκαπέντε και πλέον χρόνια ενεργητικής ένταξης στον χώρο της κομμουνιστικής ορθοδοξίας, με έντονο το πολιτικό άλλα και ψυχολογικό κενό που προκάλεσε η ιστορική ήττα του 89.

Είχα λοιπόν τα αυτιά το μυαλό και την καρδιά ανοιχτά στην αναζήτηση για κάτι φρέσκο, όμως η πολιτική μου προπαιδεία δεν με βοηθούσε.

Η πανελλήνια συγκίνηση που προκάλεσε η είδηση του θανάτου του φίλου και συντρόφου μας Μιχάλη Παπαγιαννάκη φανέρωσε κάτι, που πολλοί από εμάς ήδη το γνωρίζαμε : το πολιτικό ήθος και ύφος του Μιχάλη ξεπερνούσε τα στενά όρια μιας κομματικής διαδρομής και αποτελούσε εμβληματική έκφραση του ευρύτερου συμβολικού κεφαλαίου της ανανεωτικής αριστεράς στον τόπο μας. Δεν του χαρίστηκε αυτό το προνόμιο του Μιχάλη