Σκληρό παζάρι δεκαετιών για την επιβίωση του πλανήτη
Κάκη Μπαλλή, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-11-29
Η αντίστροφη μέτρηση για τη σύνοδο για το κλίμα στην Κοπεγχάγη έχει αρχίσει και ο ένας μετά τον άλλο οι ηγέτες των χωρών του πλανήτη δηλώνουν ότι τελικά θα πάρουν το αεροπλάνο για τη Δανία. Μέχρι και ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα αποδέχθηκε την πρόσκληση και θα παραβρεθεί για δύο μέρες, όπως άλλωστε και ο Κινέζος πρωθυπουργός Ουέν Τζιαμπάο- οι εκπρόσωποι των δύο χωρών που εκλύουν μαζί σχεδόν τα μισά αέρια θερμοκηπίου. Η αναγγελία της παρουσίας τους έχει διασκεδάσει κάπως τους φόβους για προδιαγεγραμμένη αποτυχία της συνόδου, ωστόσο η διάσταση απόψεων για μια νομικά δεσμευτική συμφωνία μόνο με ένα θαύμα θα γεφυρωθεί. Στην Κοπεγχάγη οι εκπρόσωποι των 192 χωρών μελών του ΟΗΕ ουσιαστικά συζητούν για το μέλλον του πλανήτη.
Έχουν πειστεί ότι η υπερθέρμανση απειλεί άμεσα τις παράκτιες περιοχές -καθώς η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει-, έχουν διαπιστώσει τους κινδύνους από το λιώσιμο των πάγων, βλέπουν καθημερινά τις καταστροφές που προκαλούν η ξηρασία και οι πλημμύρες. Έχουν επίσης πειστεί, μετά από χρόνια άρνησης, ότι η υπερθέρμανση οφείλεται και στην ανθρώπινη δραστηριότητα, στη βιομηχανία, στα αυτοκίνητα, στην οικονομία του πετρελαίου και των υδρογονανθράκων γενικότερα. Τέλος έχουν πειστεί ότι κάτι πρέπει να κάνουν για να τη φρενάρουν. Αλλά παζαρεύουν μέχρι τελικής πτώσης για το πώς θα μοιραστεί το κόστος της γιγαντιαίας προσπάθειας που απαιτείται για να μειωθούν οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων θερμοκηπίου που έχουν δρομολογήσει την επικίνδυνη κλιματική αλλαγή. Το πόσο επικίνδυνη είναι το έχουν ήδη αντιληφθεί οι κάτοικοι ατολών στους ωκεανούς, που βλέπουν τη γη τους να χάνεται κάτω από το νερό. Το έχουν αντιληφθεί οι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου που βλέπουν τις σοδειές τους να χάνονται -και την πείνα να τους θερίζει- από την ξηρασία. Ωστόσο, για να «δροσίσει» ο κόσμος, απαιτούνται «ακριβά» μέτρα. Κι αυτά θα συζητηθούν στην Κοπεγχάγη.
Τα... αιώνια στρατόπεδα
Η συζήτηση για το περιβάλλον και το κλίμα έχει ξεκινήσει από δεκαετίες και είναι πάντα δύσκολη, καθώς σχετίζεται άμεσα με τα μοντέλα ανάπτυξης. Για πρώτη φορά θέμα περιβάλλοντος σε σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών τέθηκε τον Ιούνιο του 1972 στην Στοκχόλμη- με πρωτοβουλία των Σκανδιναβών και των ΗΠΑ, εν μέρει εξαιτίας της ευαισθητοποίησης της κοινής τους γνώμης που προκάλεσαν οι περιβαλλοντικές καταστροφές της δεκαετίας του 1960 (π.χ. όξινη βροχή). 1.200 εκπρόσωποι από 120 χώρες συμφώνησαν τότε ότι χρειάζεται διασυνοριακή συνεργασία για την προστασία του περιβάλλοντος και ίδρυσαν το πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον UNEP.
Ήδη από τότε διαμορφώθηκαν τα δύο στρατόπεδα, που με παραλλαγές υπάρχουν μέχρι σήμερα: από τη μια πλευρά, οι βιομηχανικές χώρες που ήθελαν να αποκρούσουν μια παγκόσμια οικολογική καταστροφή, χωρίς, όμως, να θυσιάσουν τίποτε από την ευημερία τους, από την άλλη οι αναπτυσσόμενες χώρες που επέμεναν σε μια ταχύτατη και φθηνή βιομηχανοποίηση για να ξεπεράσουν την υστέρησή τους και αντιμετώπιζαν κάθε κίνηση για την προστασία του περιβάλλοντος ως φρένο.
Το 1988, το UNEP και η παγκόσμια μετεωρολογική υπηρεσία WMO ιδρύουν το IPPC (International Panel on Climate Change), με στόχο τον συντονισμό και την αξιολόγηση των κλιματικών ερευνών ανά τον πλανήτη, καθώς και την πρόβλεψη των επιπτώσεων από τις όποιες κλιματικές αλλαγές- ενδεχομένως και τη δυνατότητα δράσης για την αποτροπή αυτών των επιπτώσεων. Το 1990 δημοσιεύτηκε η πρώτη έκθεση του IPPC και ήταν τρομακτική: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που προκαλείται και από την ανθρώπινη δραστηριότητα δεν έχει γυρισμό, η υπερθέρμανση είναι μονόδρομος». Γι’ αυτό και έγινε σαφές ότι χρειάζεται μια συμφωνία για τη μείωση των εκλύσεων αερίων θερμοκηπίου.
Η ευφορία του Ρίο...
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1992, στη σύνοδο του ΟΗΕ για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, για πρώτη φορά τέθηκε ζήτημα παγκόσμιας πολιτικής για το κλίμα. Στο μεταξύ οι πολίτες του πλανήτη είχαν αποκτήσει μια κάποια περιβαλλοντική συνείδηση και η συγκυρία ήταν σχετικά ευνοϊκή για να ληφθούν κάποιες αποφάσεις. Η σύνοδος κατέληξε σε μια σειρά συμφωνίες για μελλοντικές συμφωνίες, παρόντων 118 ηγετών κρατών- το 1972 στην Στοκχόλμη ήταν μόλις 2.150 χώρες υπέγραψαν μια συνθήκη, σύμφωνα με την οποία οι βιομηχανικές χώρες δεσμεύονταν να μειώσουν εθελοντικά τις εκλύσεις αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2000 στα επίπεδα του 1990. Πολλές χώρες αρνήθηκαν τη λήψη δεσμευτικών μέτρων, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ. Η συνθήκη του Ρίο άρχισε να ισχύει από το 1994.
Στις -πολλές- συνόδους που ακολούθησαν έγινε σαφές ότι οι εθελοντικές δεσμεύσεις δεν επαρκούν. Έτσι στη σύνοδο του Κιότο αποφασίστηκε η πρώτη δεσμευτική συμφωνία για την προστασία του κλίματος. Το πρωτόκολλο του Κιότο περιείχε νομικά δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκλύσεων αερίων θερμοκηπίου- και μάλιστα πιο φιλόδοξους από τους ...εθελοντικούς του Ρίο: Μέχρι το 2012 οι βιομηχανικές χώρες δεσμεύονταν να μειώσουν τις εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων στο 95% των εκλύσεων του 1990. Κάποιες χώρες μάλιστα δεσμεύτηκαν μονομερώς σε ακόμη μεγαλύτερη μείωση.
Το 2000 στην 55η γενική συνέλευση του ΟΗΕ -γνωστή και ως σύνοδο της χιλιετίας- οι χώρες του κόσμου έδωσαν μεγάλες υποσχέσεις. Πέραν του Κιότο, δεσμεύτηκαν για τη συρρίκνωση της παγκόσμιας φτώχειας στο μισό μέχρι το 2015, αλλά και για αειφόρο ανάπτυξη και την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος.
...και η προσγείωση του Κιότο
Στην τρίτη έκθεση του ICCP για πρώτη φορά κορυφαίοι επιστήμονες διαπίστωναν ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανθρώπινη δραστηριότητα- και στα αέρια θερμοκηπίου. Τα αέρια αυτά τα εκλύουν κυρίως οι βιομηχανικές χώρες, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τις υφίστανται κυρίως οι αναπτυσσόμενες. Μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, οι ΗΠΑ-που εκλύουν το 25% των εν λόγω αερίων- δηλώνουν ότι δεν θα επικυρώσουν το Κιότο. Στη σύνοδο της Βόννης που ακολουθεί πολλές χώρες αποφασίζουν να επικυρώσουν το Κιότο χωρίς τις ΗΠΑ.
Το 2002, δέκα χρόνια μετά το Ρίο, διεξάγεται η σύνοδος του Γιοχάνεσμπουργκ, που προσπαθεί να κάνει έναν ενδιάμεσο απολογισμό πεπραγμένων. Το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτικό: Τα προβλήματα έχουν ενταθεί σε όλους τους τομείς, ενώ η συζήτηση για το κλίμα έχει βαλτώσει. Εκτός από τις ΗΠΑ και άλλες βιομηχανικές χώρες όπως ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Αυστραλία, καθώς και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του OPEC αρνούνται να δεσμευτούν σε συγκεκριμένους στόχους τόσο για τη μείωση των εκλύσεων όσο και για τη στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Μόλις το 2004 με την επικύρωση της Ρωσίας, ως 55ης χώρας, αρχίζει να ισχύει το πρωτόκολλο του Κιότο. Για πρώτη φορά εμφανίζεται και το εμπόριο ρύπων ως εργαλείο της πολιτικής για το κλίμα. Όσοι ρυπαίνουν κάτω από τα όρια πουλούν τα δικαιώματα ρύπανσης στους άλλους. Κανείς από τους στόχους του Κιότο δεν έχει επιτευχθεί, η κλιματική αλλαγή εντείνεται, και γίνεται σαφής η αναγκαιότητα να υπάρξει δέσμευση για περαιτέρω μειώσεις πέραν του 2012, για ένα Κιότο ΙΙ δηλαδή.
Η τέταρτη έκθεση του IPCC, το 2007, είναι χειρότερη από όλες τις προηγούμενες. Όλο και πιο βάρβαρες είναι οι επιπτώσεις της ξηρασίας και των πλημμυρών, ενώ γίνεται σαφές ότι θα περάσουν πολλά χρόνια για να φρενάρει το κακό, όσα μέτρα κι αν πάρει η ανθρώπινη κοινότητα. Πόσο μάλλον εάν δεν κάνει τίποτε. Ωστόσο, ακόμη εκτιμάται ότι το κόστος για να φρενάρει η υπερθέρμανση δεν είναι ασήκωτο, ούτε ασύμβατο με την ανάπτυξη.
Έκτοτε, μια ντουζίνα περιφερειακές συσκέψεις δεν οδηγούν πουθενά, πέρα από τη μονότονη επανάληψη της αναγκαιότητας για ένα Κιότο ΙΙ. Τον Σεπτέμβριο του 2009, στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, παραδέχεται ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα πιο επείγοντα παγκόσμια προβλήματα και δηλώνει ότι θα μπουν και οι ΗΠΑ στη μάχη. Από τις 8 Δεκεμβρίου, το στοίχημα της επιβίωσης του πλανήτη θα παιχτεί στην Κοπεγχάγη. Τα προγνωστικά δεν είναι τα καλύτερα.
Έχουν πειστεί ότι η υπερθέρμανση απειλεί άμεσα τις παράκτιες περιοχές -καθώς η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει-, έχουν διαπιστώσει τους κινδύνους από το λιώσιμο των πάγων, βλέπουν καθημερινά τις καταστροφές που προκαλούν η ξηρασία και οι πλημμύρες. Έχουν επίσης πειστεί, μετά από χρόνια άρνησης, ότι η υπερθέρμανση οφείλεται και στην ανθρώπινη δραστηριότητα, στη βιομηχανία, στα αυτοκίνητα, στην οικονομία του πετρελαίου και των υδρογονανθράκων γενικότερα. Τέλος έχουν πειστεί ότι κάτι πρέπει να κάνουν για να τη φρενάρουν. Αλλά παζαρεύουν μέχρι τελικής πτώσης για το πώς θα μοιραστεί το κόστος της γιγαντιαίας προσπάθειας που απαιτείται για να μειωθούν οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων θερμοκηπίου που έχουν δρομολογήσει την επικίνδυνη κλιματική αλλαγή. Το πόσο επικίνδυνη είναι το έχουν ήδη αντιληφθεί οι κάτοικοι ατολών στους ωκεανούς, που βλέπουν τη γη τους να χάνεται κάτω από το νερό. Το έχουν αντιληφθεί οι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου που βλέπουν τις σοδειές τους να χάνονται -και την πείνα να τους θερίζει- από την ξηρασία. Ωστόσο, για να «δροσίσει» ο κόσμος, απαιτούνται «ακριβά» μέτρα. Κι αυτά θα συζητηθούν στην Κοπεγχάγη.
Τα... αιώνια στρατόπεδα
Η συζήτηση για το περιβάλλον και το κλίμα έχει ξεκινήσει από δεκαετίες και είναι πάντα δύσκολη, καθώς σχετίζεται άμεσα με τα μοντέλα ανάπτυξης. Για πρώτη φορά θέμα περιβάλλοντος σε σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών τέθηκε τον Ιούνιο του 1972 στην Στοκχόλμη- με πρωτοβουλία των Σκανδιναβών και των ΗΠΑ, εν μέρει εξαιτίας της ευαισθητοποίησης της κοινής τους γνώμης που προκάλεσαν οι περιβαλλοντικές καταστροφές της δεκαετίας του 1960 (π.χ. όξινη βροχή). 1.200 εκπρόσωποι από 120 χώρες συμφώνησαν τότε ότι χρειάζεται διασυνοριακή συνεργασία για την προστασία του περιβάλλοντος και ίδρυσαν το πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον UNEP.
Ήδη από τότε διαμορφώθηκαν τα δύο στρατόπεδα, που με παραλλαγές υπάρχουν μέχρι σήμερα: από τη μια πλευρά, οι βιομηχανικές χώρες που ήθελαν να αποκρούσουν μια παγκόσμια οικολογική καταστροφή, χωρίς, όμως, να θυσιάσουν τίποτε από την ευημερία τους, από την άλλη οι αναπτυσσόμενες χώρες που επέμεναν σε μια ταχύτατη και φθηνή βιομηχανοποίηση για να ξεπεράσουν την υστέρησή τους και αντιμετώπιζαν κάθε κίνηση για την προστασία του περιβάλλοντος ως φρένο.
Το 1988, το UNEP και η παγκόσμια μετεωρολογική υπηρεσία WMO ιδρύουν το IPPC (International Panel on Climate Change), με στόχο τον συντονισμό και την αξιολόγηση των κλιματικών ερευνών ανά τον πλανήτη, καθώς και την πρόβλεψη των επιπτώσεων από τις όποιες κλιματικές αλλαγές- ενδεχομένως και τη δυνατότητα δράσης για την αποτροπή αυτών των επιπτώσεων. Το 1990 δημοσιεύτηκε η πρώτη έκθεση του IPPC και ήταν τρομακτική: «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που προκαλείται και από την ανθρώπινη δραστηριότητα δεν έχει γυρισμό, η υπερθέρμανση είναι μονόδρομος». Γι’ αυτό και έγινε σαφές ότι χρειάζεται μια συμφωνία για τη μείωση των εκλύσεων αερίων θερμοκηπίου.
Η ευφορία του Ρίο...
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1992, στη σύνοδο του ΟΗΕ για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, για πρώτη φορά τέθηκε ζήτημα παγκόσμιας πολιτικής για το κλίμα. Στο μεταξύ οι πολίτες του πλανήτη είχαν αποκτήσει μια κάποια περιβαλλοντική συνείδηση και η συγκυρία ήταν σχετικά ευνοϊκή για να ληφθούν κάποιες αποφάσεις. Η σύνοδος κατέληξε σε μια σειρά συμφωνίες για μελλοντικές συμφωνίες, παρόντων 118 ηγετών κρατών- το 1972 στην Στοκχόλμη ήταν μόλις 2.150 χώρες υπέγραψαν μια συνθήκη, σύμφωνα με την οποία οι βιομηχανικές χώρες δεσμεύονταν να μειώσουν εθελοντικά τις εκλύσεις αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2000 στα επίπεδα του 1990. Πολλές χώρες αρνήθηκαν τη λήψη δεσμευτικών μέτρων, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ. Η συνθήκη του Ρίο άρχισε να ισχύει από το 1994.
Στις -πολλές- συνόδους που ακολούθησαν έγινε σαφές ότι οι εθελοντικές δεσμεύσεις δεν επαρκούν. Έτσι στη σύνοδο του Κιότο αποφασίστηκε η πρώτη δεσμευτική συμφωνία για την προστασία του κλίματος. Το πρωτόκολλο του Κιότο περιείχε νομικά δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκλύσεων αερίων θερμοκηπίου- και μάλιστα πιο φιλόδοξους από τους ...εθελοντικούς του Ρίο: Μέχρι το 2012 οι βιομηχανικές χώρες δεσμεύονταν να μειώσουν τις εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων στο 95% των εκλύσεων του 1990. Κάποιες χώρες μάλιστα δεσμεύτηκαν μονομερώς σε ακόμη μεγαλύτερη μείωση.
Το 2000 στην 55η γενική συνέλευση του ΟΗΕ -γνωστή και ως σύνοδο της χιλιετίας- οι χώρες του κόσμου έδωσαν μεγάλες υποσχέσεις. Πέραν του Κιότο, δεσμεύτηκαν για τη συρρίκνωση της παγκόσμιας φτώχειας στο μισό μέχρι το 2015, αλλά και για αειφόρο ανάπτυξη και την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος.
...και η προσγείωση του Κιότο
Στην τρίτη έκθεση του ICCP για πρώτη φορά κορυφαίοι επιστήμονες διαπίστωναν ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανθρώπινη δραστηριότητα- και στα αέρια θερμοκηπίου. Τα αέρια αυτά τα εκλύουν κυρίως οι βιομηχανικές χώρες, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τις υφίστανται κυρίως οι αναπτυσσόμενες. Μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, οι ΗΠΑ-που εκλύουν το 25% των εν λόγω αερίων- δηλώνουν ότι δεν θα επικυρώσουν το Κιότο. Στη σύνοδο της Βόννης που ακολουθεί πολλές χώρες αποφασίζουν να επικυρώσουν το Κιότο χωρίς τις ΗΠΑ.
Το 2002, δέκα χρόνια μετά το Ρίο, διεξάγεται η σύνοδος του Γιοχάνεσμπουργκ, που προσπαθεί να κάνει έναν ενδιάμεσο απολογισμό πεπραγμένων. Το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτικό: Τα προβλήματα έχουν ενταθεί σε όλους τους τομείς, ενώ η συζήτηση για το κλίμα έχει βαλτώσει. Εκτός από τις ΗΠΑ και άλλες βιομηχανικές χώρες όπως ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Αυστραλία, καθώς και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του OPEC αρνούνται να δεσμευτούν σε συγκεκριμένους στόχους τόσο για τη μείωση των εκλύσεων όσο και για τη στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Μόλις το 2004 με την επικύρωση της Ρωσίας, ως 55ης χώρας, αρχίζει να ισχύει το πρωτόκολλο του Κιότο. Για πρώτη φορά εμφανίζεται και το εμπόριο ρύπων ως εργαλείο της πολιτικής για το κλίμα. Όσοι ρυπαίνουν κάτω από τα όρια πουλούν τα δικαιώματα ρύπανσης στους άλλους. Κανείς από τους στόχους του Κιότο δεν έχει επιτευχθεί, η κλιματική αλλαγή εντείνεται, και γίνεται σαφής η αναγκαιότητα να υπάρξει δέσμευση για περαιτέρω μειώσεις πέραν του 2012, για ένα Κιότο ΙΙ δηλαδή.
Η τέταρτη έκθεση του IPCC, το 2007, είναι χειρότερη από όλες τις προηγούμενες. Όλο και πιο βάρβαρες είναι οι επιπτώσεις της ξηρασίας και των πλημμυρών, ενώ γίνεται σαφές ότι θα περάσουν πολλά χρόνια για να φρενάρει το κακό, όσα μέτρα κι αν πάρει η ανθρώπινη κοινότητα. Πόσο μάλλον εάν δεν κάνει τίποτε. Ωστόσο, ακόμη εκτιμάται ότι το κόστος για να φρενάρει η υπερθέρμανση δεν είναι ασήκωτο, ούτε ασύμβατο με την ανάπτυξη.
Έκτοτε, μια ντουζίνα περιφερειακές συσκέψεις δεν οδηγούν πουθενά, πέρα από τη μονότονη επανάληψη της αναγκαιότητας για ένα Κιότο ΙΙ. Τον Σεπτέμβριο του 2009, στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, παραδέχεται ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα πιο επείγοντα παγκόσμια προβλήματα και δηλώνει ότι θα μπουν και οι ΗΠΑ στη μάχη. Από τις 8 Δεκεμβρίου, το στοίχημα της επιβίωσης του πλανήτη θα παιχτεί στην Κοπεγχάγη. Τα προγνωστικά δεν είναι τα καλύτερα.
