Η επικείμενη έναρξη του διερευνητικού διαλόγου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποτελεί τη μόνη ίσως καλή εξέλιξη του τρέχοντος έτους, ενός δυστοπικού γενικά έτους πανδημίας και οξύτατης κρίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις που ξεκίνησε με την υπογραφή του (παράνομου) μνημονίου Τουρκίας - Λιβύης (Νοέμβριος 2019) και συνεχίστηκε με κλιμακούμενη ένταση μέχρι πριν από λίγες μέρες.

Τέσσερις παράλληλες διαδικασίες με στενή διασύνδεση μεταξύ τους έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για να λύσει τα προβλήματα που ταλανίζουν την Ανατολική Μεσόγειο. Πρόκειται για το Κυπριακό, τα ελληνοτουρκικά, τα ζητήματα ΑΟΖ και περιφερειακής ασφάλειας και, όπως αναφέρεται στο τελικό κείμενο των συμπερασμάτων της 1ης Οκτωβρίου, στόχος είναι «η ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης με την Τουρκία».

Στη βάση νέων στοιχείων, επανέρχομαι σε ένα προηγούμενο άρθρο μου για τα ελληνοτουρκικά (ΒΗΜΑ, 16/8/20).

1.Μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Metron Analysis («ΤΟ ΒΗΜΑ», 6/9/20) τίθεται η ερώτηση «Ποια είναι η πιθανότητα συνομιλιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας;». Ενας μεγάλος αριθμός πολιτών (39%) απάντησε πως οι πιθανότητες θα είναι μεγάλες αν οι συνομιλίες βασιστούν σε θέματα που θα τεθούν και από τις δύο πλευρές. Από την άλλη μεριά, το 43% απάντησε πως οι συνομιλίες πρέπει να αφορούν θέματα που εμείς νομίζουμε πως είναι ανοιχτά. Τέλος, ένα 13% απάντησε πως δεν υπάρχουν πιθανότητες συνομιλιών.

Η απόσυρση του «Ορούτς Ρέις» γεννά σε κάθε λογικό άνθρωπο ανακούφιση. Εχουμε μια σαφή κίνηση αποκλιμάκωσης. Το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου απομακρύνεται. Και, μολονότι δεν γνωρίζουμε το σχετικό παρασκήνιο και τι συμφώνησαν οι δύο πλευρές, είναι εύλογο να υποθέσουμε πως η απόσυρση αποτελεί μέρος ευρύτερης διαδικασίας με στόχο τον διάλογο. Η διπλωματία φαίνεται να νικά.

Ακόμα και το πιο αισιόδοξο σενάριο αποκλιμάκωσης της έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δεν μπορεί να ανοίξει από μόνο του τον δρόμο για την ειδική σχέση της Αγκυρας με την Ε.Ε., που ήταν και παραμένει υψηλή προτεραιότητα της γερμανικής προεδρίας.

Αρκετοί στην χώρα μας ξεχνούν ότι, μόνο με συνολική συμφωνία με την Τουρκία για το καθεστώς του Αιγαίου ή με απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, θα κατοχυρωθούν πλήρως και τελεσίδικα τα δικαιώματα της Ελλάδας.

Η εθνικιστική και ορθολογική προσέγγιση για τα ελληνοτουρκικά συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: ότι έχουμε να κάνουμε με μια διαφορετική Τουρκία σε σχέση με αυτή που αντιμετωπίζαμε πριν από δεκαετίες. Η σημερινή Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θέλει να αναδειχθεί σε περιφερειακή ή και παγκόσμια δύναμη.

Οι διαδοχικές ελληνοτουρκικές κρίσεις (1976, 1987, 1996, σήμερα), αλλά και οι υφέσεις τους για μια αρκετά μεγάλη περίοδο στις αρχές του 21ου αιώνα οδηγούν σε κάποιες διαπιστώσεις.

■ Πρώτη διαπίστωση: Η Τουρκία διεκδικεί εδώ και πολλές δεκαετίες έξοδο στη θάλασσα. Το υλικό κέντρο βάρους της αναπτύχθηκε σταδιακά στα παράλιά της, καταρχάς στα δυτικά. Η υλική πραγματικότητα της θάλασσας επενδυόταν ιδεολογικά σε ένα εθνι(κιστι)κό αφήγημα, ανάλογα με την εποχή -τουρκική, περιφερειακή, διεθνή.

Την άνοιξη του 2002 ξεκίνησαν διερευνητικές επαφές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που μετά το 2004 ατόνησαν. Συχνά, και ιδίως σε περιόδους έντασης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, όπως σήμερα, διατυπώνονται ερωτήματα για το πού οδήγησε η διαδικασία εκείνη, αν πέτυχε, αν δημιούργησε προβλήματα, αν είχαν τεθεί «κόκκινες γραμμές», αν είχαν επέλθει συμβιβασμοί σε κάποια ζητήματα, ποιες διαφορές συζητήθηκαν, ποιες περιοχές αφορούσαν οι συζητήσεις και, γενικώς, ερωτήματα που καλύπτουν όλο το φάσμα των γνωστών θεματικών και προβληματισμών.

Η επικρατούσα τουρκική άποψη είναι ότι η Ελλάδα (και όχι η Τουρκία) είναι αναθεωρητική στο Αιγαίο. Ως προς αυτό η γείτων είναι απολύτως πεπεισμένη, και όχι μόνο η σημερινή, μετά το 2016 Τουρκία, του μεγαλομανούς Ερντογάν. Κατά την Αγκυρα, η Αθήνα επιζητεί εδώ και δεκαετίες να αλλάξει το υπάρχον status quo στο Αιγαίο υπέρ της και σε βάρος της Τουρκίας.

«ΤΗ ΔΙΕΝΕΞΗ, ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΔΙΕΝΕΞΗ, μπορεί να τη δημιουργήσει οποιοσδήποτε διαφωνών μαζί σας, αμφισβητών το δίκιο σας. [...] Από τη στιγμή αυτή δημιουργείται πρόβλημα το οποίο δεν μπορείτε να αγνοήσετε. Είστε υποχρεωμένος να το αντιμετωπίσετε». Αυτά έλεγε στις 16 Μαρτίου 1978 ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής σε κοινοβουλευτικό διαξιφισμό του με τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης Ανδρέα Παπανδρέου. Ο τελευταίος επέμενε στη γνωστή θέση, βάσει της οποίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υπάρχει μόνο μία διαφορά, η υφαλοκρηπίδα, και πως όλα τα άλλα είναι τουρκικές προκλήσεις.

«Είσαι μάγκας» ήταν το συγχαρητήριο μήνυμα, με «υψηλό συμβολισμό» (και υψηλό πολιτιστικό επίπεδο), του υπουργού Αμυνας προς τον κυβερνήτη της φρεγάτας «Λήμνος» για το επεισόδιο «επακούμβησης» με τουρκικό πολεμικό. Την επομένη τα ΜΜΕ πλημμύρισαν με μια φωτογραφία που δημοσιοποίησε το ΥΕΘΑ και δείχνει τη ρωγμή 3 ή 7 μέτρων που υπέστη το «Κεμάλ Ρέις», το οποίο χρειαζόταν επειγόντως μείζονα επισκευή. Λίγο αργότερα εμφάνισαν και οι Τούρκοι φωτογραφία με τη φρεγάτα τους, χωρίς ούτε γρατζουνιά, να συνοδεύει το σεισμογραφικό.