Ξεκινώντας από τον εαυτό μας

Η επιμήκυνση της εξόφλησης του χρέους δεν υποστηρίζει μόνο την οικονομική μας προσπάθεια, αλλά βοηθά να συνειδητοποιήσουμε ουσιαστικές όψεις της σημερινής εθνικής κρίσης. Γιατί το πρόβλημα της χώρας δεν είναι μόνο οικονομικό και δημοσιονομικό. Είναι πρόβλημα εθνικής στρατηγικής και μακροχρόνιας στόχευσης.

Oυσιαστικά, υφιστάμεθα ένα πολιτικό και πολιτισμικό σοκ. Ξαφνικά το κράτος και η κοινωνία πρέπει να σκεφτούν τον εαυτόν τους τουλάχιστον σε βάθος δεκαετίας, και μάλιστα σε συνθήκες πρωτοφανούς διεθνούς αβεβαιότητας. Ακόμα δυσκολότερο. Πρέπει να σκεφτούμε τον εαυτό μας διαφορετικό από ό,τι υπήρξε μέχρι πρόσφατα, απαλλαγμένο από την αυταπάτη που μας δημιούργησε τα τελευταία χρόνια η άμετρη προθυμία των διεθνών αγορών να μας δανείζουν σαν η πιστοληπτική μας ικανότητα να ήταν ίδια σχεδόν με της Γερμανίας γιατί είχαμε το ίδιο νόμισμα. Ο συγκλονισμός που υποστήκαμε από τη χρεοκοπία συρρίκνωσε τον δημόσιο λόγο στη θεματολογία, την αντιπαράθεση και τον χρονικό ορίζοντα του Μνημονίου. Η επιμήκυνση και η διάχυση του προβλήματος στην ευρωζώνη μάς ωθούν να αντιστρέψουμε την οπτική μας απέναντι στην κρίση, να συνειδητοποιήσουμε τους χρόνους της ώστε να την αντιμετωπίσουμε καλύτερα. Κατ΄ αρχάς η επιμήκυνση κατέστησε ακόμα σαφέστερο τον χαρακτήρα και τη λειτουργία του Μνημονίου. Δεν πρόκειται για ένα συμβόλαιο αστικού δικαίου μεταξύ δανειστών και δανειζόμενου. Εχει συναφθεί μεταξύ πολιτικών υποκειμένων που βρίσκονται στο μέσον μιας κρίσης απροσδιορίστων διαστάσεων. Η έκβασή του εξαρτάται από την εξέλιξη της κρίσης. Στόχος και των δύο πλευρών είναι να πετύχει γιατί οι επιπτώσεις της αποτυχίας μπορεί να είναι αλυσιδωτές. Υπό αυτή την έννοια, το ερώτημα αν «βγαίνουν οι αριθμοί» είναι πολύ σχετικό και υποτάσσεται στην κοινή πολιτική στόχευση. Η εξέλιξη της διεθνούς κρίσης δεν αποκλείει νέες τροποποιήσεις και «διευκολύνσεις πληρωμών», αλλά υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι η Ελλάδα πείθει ότι επιδιώκει να ανταποκριθεί στα συμφωνημένα.

Εξάλλου, η δραματικότητα της κρίσης της ευρωζώνης ξεκαθαρίζει ακόμα περισσότερο την εσωτερική σύγκρουση περί του Μνημονίου. Το βλέπουμε στην προσπάθεια του κ. Σαμαρά να «κουρέψει» (haircut) την αντιμνημονιακή δημαγωγία του. Οταν η Ιρλανδία μπαίνει στον μηχανισμό στήριξης, όταν η κρίση χρέους εξαπλώνεται στην ευρωζώνη, τότε η διεθνής κατάσταση έχει σοβαρέψει τόσο ώστε ο πολιτικαντισμός να γίνεται αντιπαραγωγικός για τον πολιτικάντη. Πόσο έχει σοβαρέψει η κατάσταση δεν το ξέρουμε και φαίνεται να μην το ξέρουν ακριβώς ούτε οι ηγέτες που καλούνται να την αντιμετωπίσουν. Θα περιοριστεί η κρίση χρέους στην περιφέρεια της ευρωζώνης έτσι ώστε πρακτικά να αρκέσουν οι μαζικές αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ και ο σχεδιαζόμενος για μετά το 2013 ευρύτερος μηχανισμός στήριξης; Θα επεκταθεί η κρίση σε όλη την ευρωζώνη γιατί κατά βάθος τροφοδοτείται από το γεωπολιτικό (και όχι απλά οικονομικό) δίλημμα της Γερμανίας αν θέλει ή όχι το ευρώ; Μπορεί η Γερμανία να επιλέξει την έξοδο από το ευρώ, την επάνοδο σε ένα εξαιρετικά υπερτιμημένο νόμισμα, υφιστάμενη ταυτόχρονα το κόστος ενός παρατεταμένου κλονισμού της οικονομίας και των τραπεζών στη φάση διάλυσης του ευρώ; Από την άλλη, μήπως ο Κάιζερ και ο Χίτλερ δεν ηττήθηκαν γιατί έσφαλαν στους γεωπολιτικούς υπολογισμούς τους; Αν αντιθέτως η Γερμανία σωφρόνως επιμείνει στην ευρωπαϊκή επιλογή δεν οδηγούμαστε σχεδόν αναγκαστικά σε μια (ευκταία) θεσμοθέτηση της δημοσιονομικής διαχείρισης του ευρώ; Η κρίση χρέους όμως έχει παγκόσμια διάσταση καθώς περιλαμβάνει τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, γι΄ αυτό άλλωστε οι Αμερικανοί ανησυχούν σφόδρα. Μπορεί το κοινό πρόβλημα να οδηγήσει σε συντονισμό των μέτρων (π.χ. «τύπωμα» χρήματος) ώστε να «ψαλιδιστεί» το δημόσιο χρέος των τριών μεγάλων οικονομικών δυνάμεων;

Oταν η κατάσταση έχει τόσες ανεξάρτητες μεταβλητές, τότε η μόνη μεταβλητή που μπορείς να ελέγξεις είναι ο εαυτός σου: τους στόχους σου, τη βούληση και τις μείζονες επιλογές τις οποίες κάνεις υπολογίζοντας τις λίγες εύλογες «σταθερές» που μπορείς να διακρίνεις στον ορίζοντα. Υπάρχουν τέτοιες «σταθερές»; Ας εξαιρέσουμε το σενάριο της επίσημης και μη ελεγχόμενης χρεοκοπίας που δραματοποιεί τα πάντα. Στα υπόλοιπα σενάρια μπορούμε να καταγράψουμε ορισμένες «σταθερές» όπως οι ακόλουθες. Ο ορίζοντας της εθνικής κρίσης και του σχεδιασμού για την αντιμετώπισή της ξεπερνά τη δεκαετία. Οι συνθήκες εξωτερικού δανεισμού θα είναι ιδιαίτερα δύσκολες και σφικτές σε κάθε περίπτωση. Η δημοσιονομική πολιτική θα είναι περιοριστική και βασικά θα πρέπει να εξασφαλίζει πρωτογενή πλεονάσματα. Χωρίς να σημαίνει γενικευμένη λιτότητα, τα εισοδήματα των μισθωτών θα βρίσκονται υπό διαρκή πίεση και θα διαφοροποιούνται εξαρτώμενα στενότερα από την παραγωγικότητα. Το συντομότερο δυνατό θα πρέπει να παράγουμε και να εισπράττουμε περισσότερα από όσα δαπανούμε. Ακόμα και στη θετική προοπτική που η επίλυση της εθνικής κρίσης θα ενταχθεί σε μια γενικότερη ευρωπαϊκή λύση, τα προηγούμενα θα εξακολουθήσουν λίγο-πολύ να ισχύουν και επιπλέον θα επιτηρούνται από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς στο πλαίσιο της ριζικής μετατόπισης κυριαρχίας την οποία θα συνεπάγεται η καθιέρωση κεντρικών μηχανισμών δημοσιονομικής διακυβέρνησης. Η μελλοντική ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας θα ανακουφίσει και θα βελτιώσει αναλόγως την ανωτέρω εικόνα, χωρίς όμως να αλλάξει τις βασικές γραμμές.

Από τις ανωτέρω «σταθερές», η πιο κρίσιμη είναι η υποχρέωση «να παράγουμε και να εισπράττουμε περισσότερα από όσα δαπανούμε». Σε αυτό συνοψίζεται το πρόβλημά μας και η διέξοδός μας. Μια στρατηγική ανάπτυξης που θα αρχίσει τώρα και θα αποδώσει στο μεσοπρόθεσμο μέλλον ανοίγοντας νέους δρόμους πέρα από το παραδοσιακό πλαίσιο τουρισμός- κατοικίαναυτιλία- ιδιωτική κατανάλωση.

Αραγε αυτή η χώρα έχει τις προϋποθέσεις περισυλλογής και συνεννόησης για να θέσει τουλάχιστον τους όρους του προβλήματος; Εχει τα ανακλαστικά να αντιδράσει έγκαιρα και στοιχειωδώς διορατικά, όπως οι συνθήκες το απαιτούν; Ας μην ξεχάσουμε αυτή την παράμετρο του χρόνου. Ξέρουμε πλέον πόσο μας κόστισαν οι διαρκείς αναβολές των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, πόσο μας κόστισε η «χαλαρότητα» και η φυγομαχία των κυβερνήσεων. Το Μνημόνιο δεν καλύπτει το εύρος της εθνικής στρατηγικής. Χρειάζεται να αλλάξει ο χρόνος του πολιτικού συστήματος ώστε το «ωφέλιμο» διάστημα του κυβερνητικού έργου να μην περιορίζεται στα δύο χρόνια οπότε αρχίζει η αγωνία για τις επόμενες εκλογές, ούτε η αντιπολιτευτική ανευθυνότητα να διαρκεί τέσσερα. Χρειάζεται να μετατοπιστεί η συζήτηση από την απόλυση δημοσίων υπαλλήλων στην επιβολή ενός νέου καθεστώτος αξιοκρατίας, ανταμοιβών και κυρώσεων ώστε να πάψουν οι χρόνοι της Δημόσιας Διοίκησης να ακυρώνουν την εκτέλεση των αναγκαίων αλλαγών. Χρειάζεται να αλλάξει ο χρόνος της ελληνικής τηλεόρασης ώστε να μην διαμορφώνει η ατάκα τη συλλογική συνείδηση. Χρειάζεται να αλλάξει ο χρόνος της οικογένειας ώστε να μην παγιδεύει το μέλλον των παιδιών στην προοπτική ενός ακριβού και υποβαθμισμένου πτυχίου ΑΕΙ, χρήσιμου μόνο για τον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ.

Οι καιροί ου μενετοί, έτσι δεν έλεγαν οι αρχαίοι;