Ευρώπη Α.Ε. με διευθύνουσα σύμβουλο τη Μέρκελ

Ήταν η προχτεσινή Σύνοδος Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιστορική, όπως έσπευσε να δηλώσει μετά το πέρας της ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί; Η απάντηση είναι δύσκολη, η Ιστορία κρίνεται εκ των υστέρων. Είναι, ωστόσο, πιθανό να μείνει στην ιστορική μνήμη αυτή η 9η Δεκεμβρίου ως η ημέρα που άρχισε να διαλύεται η Ευρώπη, που χτίστηκε με τόσο κόπο τα τελευταία 60 χρόνια, κι όχι η ημέρα που βάθυνε η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση -έστω για ένα μέρος της Ε.Ε.


Τα ξημερώματα της Παρασκευής, για πρώτη φορά στην ιστορία της ενωμένης Ευρώπης, μια σύνοδος δεν κατέληξε σε κοινά αποδεκτό συμβιβασμό με ομοφωνία. Για πρώτη φορά μια απόφαση λαμβάνεται «διακυβερνητικά» και όχι «κοινοτικά», προχωρούν δηλαδή μαζί όσοι θέλουν και αφήνουν πίσω όσους δεν θέλουν. Κι όταν υπάρχει η πρώτη φορά, μπορεί να υπάρξει και δεύτερη. Για πρώτη φορά επιβλήθηκε σχεδόν με το στανιό η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων -καθώς, τόσο στην περίπτωση της Ευρωζώνης όσο και στην περίπτωση της συνθήκης του Σένγκεν, είχαν μεν αποσπάσει κάποιες χώρες το δικαίωμα να εξαιρεθούν, αλλά κοινή συναινέσει. Τώρα οι «17» της Ευρωζώνης μαζί με όσους από τους υπόλοιπους θέλουν ή δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς -οι έξι, Δανία, Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Λετονία και Λιθουανία έσπευσαν να πουν από την αρχή το «ναι», οι τρεις, Τσεχία, Σουηδία, Ουγγαρία, δεσμεύτηκαν να ρωτήσουν τα κοινοβούλιά τους- προχωρούν σε ένα ειδικό σύμφωνο, εκτός της συνθήκης της Λισσαβώνας, το οποίο προβλέπει ουσιαστικά την υποχρέωση για σχεδόν ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς. «Φρένο» χρέους στα συντάγματα δηλαδή και λιτότητα διαρκείας.

Οι τίτλοι πολλών μέσων ενημέρωσης αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της απόφασης, «το ευρώ σώθηκε, η Ευρώπη διχάστηκε;», ήταν εξαιρετικά ακριβείς, κυρίως χάρη στο ερωτηματικό. Σώθηκε το ευρώ; Την απάντηση θα τη μάθουμε με δόσεις, με ένα ακόμη μαρτύριο της σταγόνας, από τις αντιδράσεις των αγορών, την πορεία των spread, την προθυμία ή μη των επενδυτών να εμπιστευτούν την Ευρώπη, τις βαθμολογήσεις των οίκων αξιολόγησης το επόμενο διάστημα. Διχάστηκε η Ευρώπη; Η απάντηση είναι «ναι» και θα χρειαστούν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να ξεπεραστεί αυτός ο διχασμός.

Ηττημένοι...

Όσο ενοχλητικοί κι αν είναι οι Άγγλοι, όσες τρικλοποδιές κι αν βάζουν στην Ευρώπη, όσο απαράδεκτος ήταν με τις απαιτήσεις του ο Ντέιβιντ Κάμερον σʼ αυτή τη σύνοδο -διεκδικώντας ένα... ελευθέρας για το Σίτι του Λονδίνου, αλλά και δικαίωμα βέτο σε κάθε απόφαση για την κοινή αγορά, και εκμεταλλευόμενος την κρίση που βασανίζει τους άλλους-, δεν παύουν να είναι ένας σημαντικός εταίρος, η απομόνωση του οποίου θα προκαλέσει προβλήματα σε όλους. Σε πρώτη ανάγνωση η Βρετανία είναι η μεγάλη ηττημένη αυτής της συνόδου, ωστόσο οι ηττημένοι, ειδικά όταν είναι ισχυροί, μπορεί να γίνουν εξαιρετικά επικίνδυνοι. Λιγότερο επικίνδυνοι, αλλά σίγουρα... ενοχλητικοί μπορεί να αποδειχτούν στο μέλλον και οι έτεροι ηττημένοι αυτής της συνόδου, οι θεματοφύλακες των συνθηκών και της ενότητας, οι πρόεδροι της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ζοζέ Μπαρόζο και Χέρμαν βαν Ρομπάι, που υποχρεώθηκαν σε ρόλο κομπάρσου.

...και νικητές

Στο στρατόπεδο των νικητών, τώρα, φιγουράρει σχεδόν μόνης της η Άγγελα Μέρκελ. Με την επιμονή της, τη ψυχραιμία και το πείσμα της τα κατάφερε. Από τον Μάιο του 2010 έπαιζε τον ρόλο της «φράου νάιν», «φρέναρε» κάθε μεγάλο σχέδιο για την έξοδο από την κρίση, κάθε «μπαζούκα», επαναλάμβανε μονότονα ότι το ζητούμενο είναι μια «Ένωση Σταθερότητας». Και τώρα πήρε - κατʼ άλλους εκβίασε- την απόφαση που ήθελε για ένα είδος δημοσιονομικής ένωσης με αυστηρούς κανόνες και με πειθαρχία γερμανικού τύπου.

Η Μέρκελ είχε δύο συμμάχους σʼ αυτή τη μακρόχρονη προσπάθεια: την οικονομική ισχύ της Γερμανίας, χωρίς την οποία δεν μπορεί να λειτουργήσει κανείς μηχανισμός στήριξης, και την ιδεολογική συγγένειά της με τις περισσότερες κυβερνήσεις των «συνετών» χωρών. Εμμέσως είχε στο πλευρό της και τους οίκους αξιολόγησης - όχι επειδή το ήθελε ή το επεδίωξε, αλλά διότι, με τις αφόρητες πιέσεις για υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας κυρίως της Γαλλίας, υποχρέωσαν ουσιαστικά τον πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί να συρθεί πίσω από τη Μέρκελ, για να μη χάσει εντελώς την ελπίδα να επανεκλεγεί το 2012.

Η γερμανική ευθύνη

Τώρα που η Μέρκελ νίκησε, έχει ακόμη μεγαλύτερες ευθύνες να κρατήσει στο μέτρο του δυνατού ενωμένη την Ευρώπη - που είναι πρωτίστως προς το συμφέρον της ίδιας της Γερμανίας. Επιπλέον, έχει μεγαλύτερη ευθύνη παρά ποτέ για την επιτυχία του σχεδίου της. Εάν αυτό το ειδικό σύμφωνο για τη δημοσιονομική ένωση δεν καταφέρει να βγάλει την Ευρωζώνη από την κρίση, τότε η Μέρκελ θα είναι υποχρεωμένη να κάνει όλα αυτά τα οποία επιτυχώς «φρενάρει» μέχρι τώρα ή να χρεωθεί τη διάλυση του ευρώ. Δεν ήταν τυχαίες οι δηλώσεις με νόημα, τόσο του πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου όσο και του Ιταλού ομολόγου του, Μάριο Μόντι, ότι τα ευρωομόλογα δεν έχουν βγει εντελώς από το κάδρο. Μπορεί μεν μετά από γερμανική πίεση να βγήκαν από το κείμενο των συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής την Παρασκευή, πλην όμως η Κομισιόν ετοιμάζεται να επαναφέρει το ζήτημα την άνοιξη. Όπως εκ των πραγμάτων θα τεθεί θέμα αυξημένου ρόλου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, εάν δεν ησυχάσουν το επόμενο διάστημα οι αγορές. Αυτό το παράδοξο που αποφάσισαν οι χώρες της Ευρωζώνης προχτές να δανείσουν διμερώς έως και 200 δισεκατομμύρια ευρώ στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ώστε αυτό να τους τα δώσει πίσω εάν χρειαστεί, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν η Μέρκελ υποχωρούσε στο θέμα της ΕΚΤ. Όμως η καγκελάριος επιμένει στην «ορθοδοξία» της Κεντρικής Τράπεζας - και θέλει να «πουλήσει» στους πολίτες της ότι δεν πετάει τα λεφτά τους στις «μαύρες τρύπες» των «άσωτων» του Νότου- και μπορεί αυτή ακριβώς η επιμονή της να τινάξει την Ευρωζώνη στον αέρα. Μπορεί να οδηγήσει σε αυτό ακριβώς που η Μέρκελ συνεχώς ξορκίζει: ότι «εάν διαλυθεί το ευρώ, θα διαλυθεί η Ευρώπη».

Άλλωστε η απόφαση της Παρασκευής δεν θα μετρηθεί μόνο από τις αγορές. Θα πρέπει και να υλοποιηθεί. Για να μπει το «φρένο χρέους» σε όλα τα συντάγματα, θα πρέπει να συναινέσουν τα εθνικά κοινοβούλια. Κι επειδή η δημοκρατία είναι πάντοτε ικανή για εκπλήξεις, κανείς δεν μπορεί να περιμένει ότι όλοι θα συναινέσουν, όσο αφόρητες κι αν είναι οι πιέσεις που θα υποστούν οι βουλευτές. Βέβαια, εκτός από την ανάγκη που έχουν οι περισσότεροι από τη γερμανική οικονομική στήριξη, και οι πολιτικοί συσχετισμοί δυνάμεων στις χώρες της Ευρωζώνης είναι αυτή τη στιγμή βολικοί για τις γερμανικές εμμονές. Αλλά υπάρχει και κάτι που λέγεται εκλογές. Ήδη από την Παρασκευή ο Σαρκοζί ξεκαθάρισε ότι η Γαλλία θα εντάξει το «φρένο» χρέους στο σύνταγμα μετά τις προεδρικές εκλογές. Πώς μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα επανεκλεγεί ή ότι ο διάδοχός του θα ακολουθήσει την ίδια γραμμή;

Επιπλέον, ακόμη κι αν υποταχθούν όλα τα κοινοβούλια, η γερμανική συνταγή λιτότητας μπορεί να πνίξει την οικονομία σε όλη την Ευρώπη, να εκτινάξει σε ακόμη μεγαλύτερα ύψη την ανεργία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της περιφέρειας, ενδεχομένως και του πυρήνα, και να διαλύσει όση κοινωνική συνοχή έχει απομείνει στις χώρες της Ευρωζώνης. Σʼ αυτή την περίπτωση η κοινωνική έκρηξη είναι προγραμματισμένη -και η Γερμανία θα έχει πάρει στον λαιμό της όλη τη γηραιά ήπειρο.