Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε την Ιστορία σχετίζεται άμεσα με την εκάστοτε συγκυρία και τα ερωτήματα που θέτει στο παρελθόν. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως ο τρόπος θέασης του ’21, αυτής της θεμελιώδους στιγμής για την ύπαρξη της σύγχρονης Ελλάδας, τείνει να αλλάζει χαρακτηριστικά και να μεταμορφώνεται ανάλογα με την ιστορική στιγμή. Περάσαμε από μια ηρωικού τύπου θέαση, καθαρά εστιασμένη στα ανδραγαθήματα των αγωνιστών και σε ιδρυτικούς μύθους, σε μια απομαγευμένη θέαση που ήθελε την Επανάσταση του ’21 να είναι η απαρχή μιας αλυσίδας από κακοδαιμονίες, όπως οι εμφύλιοι σπαραγμοί, τα επώδυνα δάνεια-προάγγελοι μελλοντικών χρεοκοπιών και η ξενοκρατία.

Φαίνεται πως στην Ελλάδα οι σχέσεις μας με την Ιστορία δεν είναι τόσο αγαθές, όσο συχνά θέλουμε να πιστεύουμε. Το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ) πραγματοποίησε μέσα στο 2020 μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δημοσκόπηση σχετικά με το τι γνωρίζουν οι Ελληνες για τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.

Μία από τις εκδηλώσεις της χτεσινής μέρας για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, ίσως η πιο εντυπωσιακή, ήταν η φωταγώγηση του μνημειώδους έργου του Ζογγολόπουλου στο Ζάλογγο. Οι γνωστές «Σουλιώτισσες» , έξι γυναίκες ενωμένες σε μία σύνθεση μήκους 18 μέτρων και ύψους 15 μέτρων δεσπόζουν ενός γκρεμού (και μιας ερημιάς) όπου «έπεσαν» σύμφωνα με την παράδοση με την πασίγνωστη επινοημένη θεατρικότητα.

Αντώνης Λιάκος: Η μελέτη ξεκινά από μακροϊστορικές διαπιστώσεις, όπως η αυξητική τάση του πληθυσμού στα νεότερα χρόνια

Πέραν των εορτασμών, εκείνο που θα μείνει από την επέτειο των 200 χρόνων της Επανάστασης είναι ο τρόπος που θα (ξανα)διαβάσουμε την Ιστορία της. Η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα τεράστιο γεγονός που συνεχώς θα ξεδιπλώνεται στα μάτια μας αναλόγως των ερωτημάτων μας.

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα μάλλον ανεπίσημο αφισάκι της «Επιτροπής 1821», όπου μια κορδέλα ένωνε τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και τον Περικλή με τον Κολοκοτρώνη, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και την Μπουμπουλίνα, και αμέσως μετά με τον γιατρό Παπανικολάου και τη Μαρία Κάλλας, καταλήγοντας στον Γιάννη Αντετοκούνμπο.

Πόσα πολλά δεν έχουν γραφτεί, δεκάδες χρόνια τώρα, για τον υπολειμματικό αστισμό σε τούτη τη χώρα, που της πήρε κοντά εκατόν είκοσι χρόνια για να γίνει, όσο έγινε, επικράτεια. Και πόσες έριδες δεν σημάδεψαν τους τρόπους επιτέλεσης του «Εθνους-Ονείρου», όπως μας αφηγείται γι’ αυτό το μακρύ ταξίδι ο Γουργουρής.

Ας μου επιτραπεί να παρέμβω και εγώ στη συζήτηση για τους εορτασμούς της περασμένης εβδομάδας για τα 200χρονα της Επανάστασης.

Θα αρχίσω με μία εξομολόγηση. Σε αντίθεση με πολλούς φίλους και συντρόφους, δεν έχω αντανακλαστικά κατά των στρατιωτικών παρελάσεων και των εμβατηρίων. Μεγάλωσα πριν από τη δικτατορία και σε συντηρητικό περιβάλλον. Οι παρελάσεις μού άρεσαν, τις αναπαριστούσα με τα στρατιωτάκια μου. Οι φανφαρονισμοί της χούντας και η προσχώρηση στον κομμουνισμό δεν έσβησαν εντελώς τις παιδικές αναμνήσεις.

Η Μπουμπουλίνα και η Μαυρογένους δεν γίνονταν αποδεκτές στα κέντρα λήψης αποφάσεων ως γυναίκες, αλλά ως εκπρόσωποι της τάξης τους

Τι κι αν πολέμησαν, τι κι αν πρόσφεραν τις ζωές και τις προίκες τους στον αγώνα, τι κι αν αιχμαλωτίστηκαν και συχνά πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα και τα χαρέμια της εποχής; Παραμένουν βουβές και αθέατες στην κυρίαρχη ιστορική αφήγηση. Ηρωίδες ή θύματα; Οι γυναίκες στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 δεν αρκέστηκαν στη μοίρα τους και μπήκαν στον αγώνα με όποια όπλα διέθεταν και όποιο ρόλο τους επέτρεπε η κοινωνική θεώρηση της εποχής.

Οι Έλληνες και οι Τούρκοι είναι από τις κλασικές «αντίπαλες δυάδες», με πολύχρονη ιστορία αντιπαράθεσης και εχθρότητας, όπως οι περιπτώσεις Γάλλων - Γερμανών (1803-1945), Πολωνών - Ρώσων, Ισραηλινών - Αράβων, Ινδών - Πακιστανών ή Κινέζων - Ιαπώνων. Η ελληνοτουρκική αντιπαλότητα είναι από τις παλιότερες, ακόμη και αν η έναρξή της τοποθετηθεί το 1912 αντί του 1821. Μάλιστα οι δύο λαοί με διαφορά 100 χρόνων απέκτησαν την ελευθερία τους και κρατική υπόσταση ως έθνη - κράτη πολεμώντας τον Άλλο. Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς άλλο τέτοιο ιστορικό παράδειγμα, η μόνη άλλη τέτοια περίπτωση ίσως είναι οι Ρώσοι και οι Πολωνοί.

Τον Γενάρη του 1822, δηλαδή λιγότερο από έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της επανάστασης στην Πελοπόννησο, ίσχυαν στις απελευθερωμένες περιοχές της Ελλάδας, ούτε λίγο ούτε πολύ, τέσσερα Συντάγματα: τα τρία «τοπικά» - δηλαδή της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, της Ανατολικής και ο Οργανισμός της Πελοποννησιακής Γερουσίας - και το εθνικό πάνω από αυτά, το «Προσωρινό Πολίτευμα» της Επιδαύρου. Το τελευταίο το είχαν ψηφίσει οι 59 πληρεξούσιοι της Αʼ Εθνοσυνέλευσης, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί, υπό την προεδρία του Αλ. Μαυροκορδάτου, στην Πιάδα, τη σημερινή Νέα Επίδαυρο, ένα κεφαλοχώρι της Ανατολικής Αργολίδας.

Κι όταν θα σβήσουν τα φώτα της γιορτής θα μείνει άδεια η σκηνή; Οταν περάσει η επέτειος θα ξαναγυρίσει το Εικοσιένα στο ημίφως της εθνικής αδιαφορίας; Ασφαλώς τα 200 χρόνια έχουν φέρει την Εθνική Επανάσταση στην επικαιρότητα, και παρά τους ασφυκτικούς περιορισμούς που έχει επιβάλει η πανδημία, η Γιορτή διεκδικεί τον χώρο και τον χρόνο της. Οπως μάλιστα συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, σημειώνεται μια έκρηξη εκδηλώσεων, εκδόσεων και συμβολικών δράσεων που οπωσδήποτε θα κάνουν κάποια στιγμή τον κύκλο τους. Δεν είναι όμως σίγουρο ότι μετά από τη γιορτή το Εικοσιένα θα γυρίσει στην αδιαφορία που γνώρισε στη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου. Η Ελλάδα στη νέα εποχή το χρειάζεται.

Το ιδεολογικό στίγμα της επετείου των 200 χρόνων δεν το δίνει το εθνοπατριωτικό φολκλόρ, αλλά δυο φράσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, στο «Βήμα» (21 Μαρτίου 2021): «Αν όμως κάνουμε τον απολογισμό, θα δούμε ότι ξεκινήσαμε ως περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και φτάσαμε 200 χρόνια μετά, να είμαστε η ισχυρότερη και πλουσιότερη χώρα στη στενή γειτονιά μας, αλλά και από τις δυναμικότερες της ευρύτερης περιοχής».