Ο δύσβατος δρόμος

H πληροφορική, οι σύγχρονες τηλεπικοινωνίες και το Internet μπορούν άραγε να αποτελέσουν μια μονιμότερη πηγή ανάπτυξης για τη χώρα μας και πώς - είναι το ερώτημα που επανέρχεται στη δημόσια συζήτηση. Αφορμή υπήρξε η πρόσφατη και πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη «Δομή, Στρατηγική Ανάπτυξη και Προοπτικές των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Ελλάδα» του Ινστιτούτου Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), που διακρίνεται για τις έγκυρες και τεκμηριωμένες αναλύσεις του.

H μελέτη του ΙΟΒΕ έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή για την εξέλιξη του κλάδου και ευρύτερα για την αναπτυξιακή προοπτική της χώρας μας. H ελληνική οικονομία, για να συγκλίνει με τις επιδόσεις των ανεπτυγμένων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να διατηρήσει την τρέχουσα δεκαετή ισχυρή αναπτυξιακή της τροχιά και στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα χρειάζεται τις τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών (ΤΠΕ). Πρώτον, επειδή η περαιτέρω διάχυσή τους θα οδηγήσει στη συγκρότηση μιας κρίσιμης μάζας υποδομών, χρηστών και υπηρεσιών που θα δώσει τη δυνατότητα στην ελληνική οικονομία να αξιοποιήσει τα πρόσθετα οφέλη παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας που ήδη έχουν γνωρίσει άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες (π.χ. βορειοαμερικανικές, σκανδιναβικές). Δεύτερον, επειδή οι ΤΠΕ δημιουργούν νέες δραστηριότητες και νέες αγορές, παρέχουν σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες και συμβάλλουν στην αύξηση της απασχόλησης και της ποιότητάς της με νέες θέσεις εργασίας και νέες εξειδικεύσεις.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ ακολούθησε στη χώρα μας μιαν αντιφατική και άνιση πορεία. Στην κινητή τηλεφωνία, στην ανάπτυξη των γρήγορων και προωθημένων ερευνητικών και εκπαιδευτικών δικτύων με φορέα το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας - όπου παίζουμε και έναν ευρύτερο ηγετικό ρόλο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη -, στη διάδοση της πληροφορικής στην εκπαίδευση, στους νέους και σε ορισμένα τμήματα του επιχειρηματικού τομέα υπήρξαν σημαντικές επιτυχίες. Στη Δημόσια Διοίκηση ωστόσο - με θετική εξαίρεση τις φορολογικές αρχές και τα «ανολοκλήρωτα» ακόμη ΚΕΠ - και ιδιαίτερα στην υγεία και στη γενικότερη ανάπτυξη των ευρυζωνικών υποδομών και υπηρεσιών (πλην του πανεπιστημιακού και του ερευνητικού χώρου) σημειώθηκαν πολύ σημαντικές καθυστερήσεις.

Σε ό,τι αφορά την πορεία του κλάδου, στην τελευταία δεκαετία οι επιχειρήσεις πληροφορικής γνώρισαν μια περίοδο «χιμαιρικών προσδοκιών» (χρηματιστηριακή έκρηξη και υπερβολικές αλλά ατεκμηρίωτες προσδοκίες από το Γ’ ΚΠΣ). H επιδείνωση των διεθνών συνθηκών στον κλάδο σε συνδυασμό με εγχώριους παράγοντες επιβράδυνσης (ραγδαία πτώση του Χρηματιστηρίου, δυσκολίες στην έναρξη και την υλοποίηση των μεγάλων έργων πληροφορικής στη Δημόσια Διοίκηση) επηρέασαν αρνητικά και τις αντίστοιχες ελληνικές επιχειρήσεις.

Τα ερωτήματα συνεπώς «πού και γιατί πετύχαμε;», «πού και γιατί κολλήσαμε;» είναι αυτά που πρέπει σήμερα να απαντηθούν για να υπάρξει μια νέα, πιο δύσκολη αλλά και ρεαλιστική, προοπτική στον κλάδο. Γιατί λ.χ. το πανεπιστημιακό, ερευνητικό και σχολικό δίκτυο λειτουργεί εδώ και καιρό με μεγάλη επιτυχία και γιατί για το δίκτυο της Δημόσιας Διοίκησης ύστερα από πολλά χρόνια επίπονων προσπαθειών μόλις προσεγγίζει στην ολοκλήρωση (;) των διαδικασιών αξιολόγησης, ανάθεσης και συμβολαιοποίησης; Γιατί, επίσης, επιμένουμε να εφευρίσκουμε κάθε τόσο τον «τροχό» και να μην προσφεύγουμε στην ευρωπαϊκή πείρα που είναι ποικιλόμορφη και διαθέσιμη;

Ο δρόμος είναι δύσβατος. Οι νέες τεχνολογίες είναι ανατρεπτικές, καθώς η αξιοποίησή τους απαιτεί και προϋποθέτει συνοδευτικές οργανωτικές και θεσμικές αλλαγές, κυρίως δε αλλαγές νοοτροπιών, αντιλήψεων και τρόπων εργασίας. Έτσι, η ανάπτυξη της Κοινωνίας της Πληροφορίας επιβαρύνεται με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ιστορικά όλες οι μεταρρυθμίσεις και οι μεγάλοι θεσμικοί και τεχνολογικοί εκσυγχρονισμοί στη χώρα μας.

Ωστόσο, στα καθ’ ημάς υπάρχει και μια αισιόδοξη διάσταση που την ανέδειξε ο διάσημος συμπατριώτης μας και πρόωρα εκλιπών, σκαπανέας της πληροφορικής παγκοσμίως, καθηγητής του ΜΙΤ Μιχάλης Δερτούζος, ο οποίος υποστήριζε ότι «αν και είναι συνήθως επικίνδυνες οι γενικεύσεις με βάση εθνικά καλούπια, το λογισμικό και οι πετυχημένες χρήσεις της πληροφορικής θέλουν τρέλες, ιδιορρυθμίες και εφευρετικότητα που δεν φυτρώνουν εύκολα στον κήπο της ομοιομορφίας». Και συνέχιζε: «Τα άυλα προϊόντα της πληροφορικής αντιπροσωπεύουν ένα περίεργο μείγμα επιστήμης και τέχνης. Αντί για σχολαστική ακρίβεια θέλουν γρηγοράδα... και λίγο μπουρδούκλωμα. Ας τελειώσει το πρόγραμμα τώρα και ας έχει λίγα σφάλματα». Και κατέληγε ο Δερτούζος: «Εμείς οι Έλληνες έχουμε κάποια ανάλογη τάση στην αντιμετώπιση προβλημάτων - με ταχύτητα, μπουρδούκλωμα και διόρθωση - που αποτελεί πλεονέκτημα στην πληροφορική. Προσθέστε σ’ αυτό την κληρονομιά και την αγάπη που έχουμε στα σχήματα φαντασίας («αν ήταν έτσι... θα γινόταν έτσι...») στις φιλοσοφικές συζητήσεις... Νομίζω ότι έχουμε μια κλίση προς την άυλη πληροφορική που ξεπερνάει την τάση μας προς την υλική βιομηχανία».

Ίσως αυτή η διαπίστωση να αποτελεί την αφετηρία για τη διαμόρφωση ενός συγκριτικού πλεονεκτήματος, που μπορεί να συμβάλει στην εκμετάλλευση μιας ακόμη πηγής ανάπτυξης για τη χώρα - ιδιαίτερα, αν συνδυαστεί με την αναβάθμιση δραστηριοτήτων όπως ο τουρισμός και η αξιοποίηση του ιστορικού και πολιτισμικού αποθέματος. Οι περίπου δύο χιλιάδες νέοι, που συμμετείχαν τον περασμένο Απρίλιο στις εκδηλώσεις για το ανοιχτό και ελεύθερο λογισμικό σε πέντε πόλεις της Ελλάδας, έστειλαν εξάλλου ένα τέτοιο ελπιδοφόρο μήνυμα.Γιάννης Καλογήρου είναι επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ. Διετέλεσε γενικός γραμματέας Βιομηχανίας και ειδικός γραμματέας για την Κοινωνία της Πληροφορίας.