Σήμα κινδύνου

Σαν οι σκοτεινοί ήρωες του Στιγκ Λάρσον να πέρασαν από το χαρτί των «νουάρ» μυθιστορημάτων στην εκλογική σκηνή. Οι εκλογές της περασμένης Κυριακής στην Σουηδία έφεραν στο προσκήνιο ένα κόμμα που, ως πρόσφατα, ζούσε στο περιθώριο, απομονωμένο και αποσυνάγωγο. Οι «Σουηδοί Δημοκράτες» ιδρύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 80 από την συνένωση ομάδων του ακροδεξιού περιθωρίου, ανάμεσά τους νεοναζί και κυνηγοί μεταναστευτικών κεφαλών. «Ευπρεπίστηκαν» αργότερα, αποκήρυξαν τον ναζισμό, κατάφεραν να μπουν στην Βουλή το 2010, με ένα ποσοστό κοντά στο 6%, και την περασμένη Κυριακή εκτοξεύθηκαν. Ξεπέρασαν το 20%, είναι πια το μεγαλύτερο κόμμα στο δεξιό μπλοκ, που πήρε οριακά την πλειοψηφία, κι ελπίζουν τώρα να ράψουν υπουργικά κοστούμια. Στην Σουηδία! Το οχυρό της Σοσιαλδημοκρατίας για οκτώ δεκαετίες. Την πατρίδα του πολιτισμού της ανεκτικότητας.

Δεν είναι του βορρά μόνον δράματα αυτά. Συμβαίνουν και στις θερμές θάλασσες του νότου. Στην Ιταλία, την ερχόμενη Κυριακή, κάτι ανάλογο ετοιμάζεται να συμβεί. Ένα κόμμα που ιδρύθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο, από τα απομεινάρια του φασισμού και με διακηρυγμένο στόχο «να κρατήσουμε ζωντανές τις φασιστικές ιδέες», διέτρεξε στο περιθώριο της πολιτικής ζωής τις μεταπολεμικές δεκαετίες, «ευπρεπίστηκε» κι αυτό (κράτησε όμως ως σύμβολο την μουσολινική τρίχρωμη φλόγα) μετονομάστηκε σε Fratelli d Italia και τώρα διεκδικεί την πρώτη θέση στις κάλπες. Θα είναι σίγουρα το ισχυρότερο στον συνασπισμό της δεξιάς που σχηματίστηκε (με πουτινικό δάκτυλο, λένε οι κακές γλώσσες) για να ανατρέψει την κυβέρνηση Ντράγκι και θα κερδίσει, όπως όλα δείχνουν, τις εκλογές. Θα διεκδικήσουν συνεπώς οι Fratelli την πρωθυπουργία για την φωτογενή αρχηγό τους, την Μελόνι, που κάποτε, στα νιάτα της, δήλωνε θαυμάστρια του Μουσολίνι μα τώρα, «ευπρεπισμένη», διαλέγει ως ίνδαλμα τον Όρμπαν.

Από τον βορρά ως το νότο, οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν μια δεινή δοκιμασία. Είχε συμβεί ξανά, την άνοιξη του 2017, όταν η «μαύρη διεθνής» της Λεπέν, του Βίλντερς, της Εναλλακτικής για την Γερμανία και του Σαλβίνι απειλούσαν να φέρουν την «αγγλοσαξονική επανάσταση» (Brexit, Τραμπ) στο έδαφος της ηπειρωτικής Ευρώπης και να γκρεμίσουν τις μισητές, φιλελεύθερες δημοκρατίες. Το δοκίμασαν, πρώτα στις Ολλανδικές εκλογές τον Μάρτιο του 2017 κι έπειτα στις Γαλλικές, τον Μάϊο. Ηττήθηκαν και τις δύο φορές. Η Ευρώπη πήρε μια βαθιά ανάσα και συνέχισε αμέριμνη τον δρόμο της, αφήνοντας τις κοινωνικές πληγές που είχαν γεννήσει την πολιτική απειλή να συνεχίζουν να κακοφορμίζουν. Και να που τώρα, πέντε χρόνια αργότερα, η απειλή επιστρέφει. Χειρότερη.

Επιστρέφει σε μια στιγμή όπου οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία σκοτεινιάζουν τον οικονομικό ορίζοντα και προαναγγέλλουν έναν χειμώνα ύφεσης, παγωνιάς και ενεργειακής φτώχειας. Σε μια στιγμή όπου ο Πούτιν και οι οπαδοί του ποντάρουν τα χρήματά τους (κυριολεκτικά, όπως φανερώνουν οι πρόσφατες αμερικανικές αποκαλύψεις) σε ένα μεγάλο στοίχημα: να υποκύψουν οι Ευρωπαίοι στον εκβιασμό του φυσικού αερίου ή να πνιγούν σε ένα μεγάλο κύμα κοινωνικής αγανάκτησης.

Η μάχη θα δοθεί, φυσικά. Αλλά καλό θα ήταν να μην παραχωθούν και πάλι, κάτω από το χαλί, οι πηγές του κακού, οι αιτίες που επιτρέπουν σε πολιτικές ομάδες του σκοινιού και του παλουκιού να μεταφέρουν την αντιδημοκρατική ατζέντα τους από το ριζοσπαστικό περιθώριο στο πολιτικό mainstream.

Η μία πληγή αποτυπώνεται σε μια πρόσφατη ανακοίνωση της Eurostat. Αν ένας στους πέντε Ευρωπαίους (ένας στους τρεις σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ελλάδα και η Ισπανία) βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, αν 30 εκατομμύρια άνθρωποι στερούνται αγαθά πρώτης ανάγκης, δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς από που γεμίζουν τις πολιτικές δεξαμενές τους οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Η δεύτερη πληγή καταγράφεται στα αποτελέσματα των σουηδικών εκλογών αλλά και στις Ιταλικές δημοσκοπήσεις. Οι ξεπλυμένοι Σουηδοί νεοναζί είχαν τα υψηλότερα ποσοστά τους στις περιοχές του νότου, όπου η συγκέντρωση μεταναστευτικών πληθυσμών είναι μεγαλύτερη. Ο φόβος του μετανάστη είναι, επίσης, η πιο αποδοτική από τις πολιτικές μετοχές στο χαρτοφυλάκιο της Μελόνι.

Και υπάρχει και μια τρίτη, λιγότερο προφανής πληγή. Κρύβεται κι αυτή στους αριθμούς των εκλογών. Οι Σουηδοί Δημοκράτες είχαν τα υψηλότερα ποσοστά τους στις ηλικίες 18-24 ετών. Οι περισσότεροι νέοι ψηφοφόροι έδωσαν την πρώτη τους ψήφο στην ακροδεξιά. Η υποστήριξη στην Μελόνι στην Ιταλία έχει επίσης νεανικά χαρακτηριστικά. Και μια πρόσφατη δημοσκόπηση του βρετανικού think tank «Onward» (The kids are not alright, Σεπτέμβριος 2022) (παρουσιάζει το πρόβλημα της απόστασης των νέων της social media γενιάς από τις αξίες της δημοκρατίας, με τον πιο δραματικό τρόπο.

Ένας στους τέσσερις νέους 18-34 ετών στην Βρετανία δεν πιστεύει ότι «η δημοκρατία είναι καλός τρόπος διακυβέρνησης της χώρας» (αντίστοιχο ποσοστό για τους άνω των 55 ετών, μόλις 8%). Ένα 75% ανάμεσα στους νεότερους θεωρεί ότι θα ήταν καλύτερα αν τις αποφάσεις έπαιρναν τεχνοκράτες και ειδικοί, αντί για εκλεγμένους πολιτικούς. Ακόμη χειρότερα: ένα 61% θεωρεί ότι «ένας ισχυρός ηγέτης που δεν έχει να ασχολείται με το κοινοβούλιο ή με εκλογές θα κυβερνούσε καλύτερα την χώρα». Κι ένα 46% θεωρεί πως ο στρατός θα κυβερνούσε την χώρα καλύτερα από τους πολιτικούς. Δεν ήταν πάντα έτσι. Από το 1999 όταν διατυπώθηκαν πρώτη φορά ανάλογα δημοσκοπικά ερωτήματα, η υποστήριξη σε μια στρατιωτική κυβέρνηση στις νεανικές ηλικίες 18-34 αυξήθηκε από το 7% στο 44% και η γοητεία του «ισχυρού ηγέτη» διπλασιάστηκε, από 33% σε 62%. Έχετε ακούσει πιο ισχυρό σήμα κινδύνου από αυτό;