Υπάρχει αντιτσιγγανισμός στη χώρα μας; Μια ανησυχητική εξέλιξη

Είναι καιρός η χώρα μας να εγκύψει πάνω στο θέμα των Ρομά και στον τρόπο που αντιμετωπίζονται από τα όργανά της. Είμαστε κράτος δικαίου και η θεσμική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν επιτρέπει διακρίσεις σε βάρος κανενός, πολύ δε περισσότερο απέναντι στους Ρομά που έχουν ανάγκη στήριξης και ισότιμης αντιμετώπισης. Εξάλλου η χωρίς διάκριση προστασία των πολιτών αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση του κράτους μας και οφείλει χωρίς εκπτώσεις να την τηρήσει! Βασίλης Χειρδάρης, ποινικολόγος.

Στον απόηχο της δολοφονίας του 18χρονου Ρομά Νίκου Σαμπάνη και πέρα από τα κυβερνητικά συγχαρητήρια στους αστυνομικούς και τη ρατσιστική αντιμετώπιση σχεδόν του συνόλου των ΜΜΕ, τα οποία επιλέγουν να ενοχοποιήσουν μια ολόκληρη κατηγορία πολιτών που εξακολουθεί να επιβιώνει στο κοινωνικό περιθώριο, φαίνεται ότι δεν μένουν ασυγκίνητοι οι επίσημοι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Οι Ρομά είναι πολίτες και έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους υπόλοιπους Ελληνες, ενώ, σύμφωνα με το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από όλους και κυρίως από την πολιτεία και φυσικά τις αστυνομικές αρχές με σεβασμό και πλήρη ισότητα.

Η αστυνομική συμπεριφορά σε βάρος τους έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα, πέρα από τη διαρκή προσπάθεια να τους αποδοθεί συλλήβδην η «ρετσινιά» της παραβατικής συμπεριφοράς. Λίγες ημέρες πριν από το περιστατικό στο Πέραμα και συγκεκριμένα στις 5.10.2021 το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωμάτων των Ρομά με παρέμβασή του σε εξεταζόμενη υπόθεση εναντίον της Ελλάδας ζητά από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να ελέγξει τη χώρα για θεσμικό αντιτσιγγανισμό.

«Η Ελλάδα διαθέτει θεσμικό αντιτσιγγανισμό»

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν μένει άπραγο μπροστά σε παρόμοια φαινόμενα ρατσιστικών συμπεριφορών της κάθε χώρας-μέλους της Ε.Ε. Ηδη έχουν εκδοθεί αρκετές αποφάσεις σε βάρος της χώρας μας αλλά και δυσμενείς κρίσεις διεθνών επιτροπών και οργανισμών για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή τη στιγμή στο Δικαστήριο του Στρασβούργου εκκρεμεί σχετική προσφυγή κατά της Ελλάδας για παραβιάσεις δικαιωμάτων των Ρομά. Παράλληλα το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωμάτων των Ρομά (ERRC) παρενέβη στη διαδικασία της προσφυγής αυτής, μετά από σχετικό αίτημα και αποδοχή του από το ΕΔΔΑ, και κατέθεσε στο Δικαστήριο του Στρασβούργου ένα ενδιαφέρον κείμενο με τις παρατηρήσεις του που αφορούν την υπόθεση αλλά και τη γενικότερη συμπεριφορά της ελληνικής πολιτείας απέναντι στους Ρομά, παραθέτοντας χρήσιμα στοιχεία και αποφάσεις για το θέμα αυτό.

Το κείμενο έχει μια ανησυχητική πλευρά για την Ελλάδα αφού ζητά να αναγνωριστεί από το ΕΔΔΑ ότι η χώρα μας διαθέτει θεσμικό αντιτσιγγανισμό, που σημαίνει μειωμένο θεσμικό ποιοτικό πλαίσιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ασύμβατο με τη θέση της στην Ευρωπαϊκή Ενωση!

Παρατηρήσεις «ντροπής» του ERRC:

■ Το ERRC παρακολουθεί τα δικαιώματα των Ρομά στην Ελλάδα από το 1997, εστιάζοντας σε θέματα σχετικά με δικαιώματα στέγασης, αστυνομική βία και φυλετικό διαχωρισμό στην εκπαίδευση των παιδιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας (ECRI) αναφέρεται στον όρο του «αντιτσιγγανισμού» ως «μια συγκεκριμένη μορφή ρατσισμού, μια ιδεολογία που βασίζεται στη φυλετική ανωτερότητα, μια μορφή απανθρωπισμού και θεσμικού ρατσισμού (...) ο οποίος εκφράζεται, μεταξύ άλλων, με βία, ρητορική μίσους, εκμετάλλευση, στιγματισμό και το πιο κραυγαλέο είδος διακρίσεων». Τα όργανα της Ε.Ε. και του Συμβουλίου της Ευρώπης χρησιμοποιούν τακτικά τη λέξη «αντιτσιγγανισμός».

■ Οι ανεπίσημες εκτιμήσεις για την Ελλάδα αναφέρουν ότι υπάρχουν 180.000 έως 350.000 Ρομά που ζουν διάσπαρτοι στη χώρα, με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις γύρω από μεγαλύτερες πόλεις. Το ελληνικό κράτος όμως απέχει από την αναγνώριση του αντιτσιγγανισμού ως συγκεκριμένης μορφής ρατσισμού κατά των Ρομά, τους οποίους δεν αναγνωρίζει ως εθνική μειονότητα. Οι σαφώς υψηλότεροι βαθμοί κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας μεταξύ των Ελλήνων Ρομά υποδηλώνουν εκδηλώσεις αντιτσιγγανισμού και αποτελούν δείκτες έλλειψης ουσιαστικής ισότητας.

■ Στην Ελλάδα θεωρούνται οι ίδιοι οι Ρομά υπεύθυνοι για τις κακές συνθήκες στις οποίες αναγκάζονται να ζουν και, επομένως, για τον αντιτσιγγανισμό.

■ Ο όρος «αντιτσιγγανισμός» έγινε γνωστός ως φαινόμενο μόλις την τελευταία δεκαετία. Οι Ρομά τείνουν να μην αναφέρουν πράξεις αντιτσιγγανισμού στην Ελλάδα, παρόλο που τα επεισόδια αναφερόμενης ρατσιστικής βίας φαίνεται να αυξάνονται καθώς εκτίθενται σε θεσμικές και καθημερινές διακρίσεις σε διάφορους τομείς. Αρκετές πηγές αναφέρουν την υποτίμηση της ρατσιστικής βίας από τις ελληνικές αρχές, καθώς και την αδιαφορία της αστυνομίας για εγκλήματα με ρατσιστικά κίνητρα.

■ Ο αντιτσιγγανισμός είναι ιδιαίτερα οξύς στην Ελλάδα και εμπεδωμένος μεταξύ των αστυνομικών. Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (CERD), η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών (HRC) και η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων (CAT) εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για ισχυρισμούς αστυνομικής βίας κατά των Ρομά με ρατσιστικά κίνητρα στην Ελλάδα και ζήτησαν να διασφαλιστεί η αποτελεσματική διερεύνηση τέτοιων καταγγελιών, να τιμωρηθούν οι δράστες και να αποζημιωθούν τα θύματα.

Καταδικαστικές αποφάσεις

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει ήδη εκδώσει αρκετές αποφάσεις καταδικαστικές για την Ελλάδα σε προσφυγές που υποβλήθηκαν από Ρομά σχετικά με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων (συμπεριλαμβανομένης της αστυνομικής βίας).

Στην υπόθεση Στεφάνου ο προσφεύγων υποστήριξε ότι είχε δεχτεί γροθιές και χαστούκια στο πρόσωπο από αστυνομικό και παρουσία του διοικητή του αστυνομικού τμήματος, ο οποίος τον ανέκρινε για να τον κάνει να ομολογήσει ότι είχε συμμετάσχει σε κλοπή. Το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση και επιδίκασε 20.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

Στην υπόθεση Καραγιαννόπουλου ο προσφεύγων Ρομά είχε πυροβοληθεί στο κεφάλι από την αστυνομία κατά τη διάρκεια έρευνας. Ο άνδρας είναι πλέον ανάπηρος. Ο αστυνομικός τιμωρήθηκε με ελαφρύ πρόστιμο. Το Δικαστήριο επιδίκασε 120.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

Στην υπόθεση Πετροπούλου-Τσακίρη η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι ούσα 2,5 μηνών έγκυος υπέστη αποβολή ως αποτέλεσμα αστυνομικής βίας (απωθήθηκε βίαια από έναν αστυνομικό και κλοτσήθηκε στην πλάτη από έναν άλλο) και ότι οι αρχές δεν κατάφεραν να προβούν σε επαρκή έρευνα για το περιστατικό. Το ΕΔΔΑ δικαίωσε την προσφεύγουσα.

Στην υπόθεση Μπέκου και Κουτρόπουλου το ΕΔΔΑ έκρινε υπεύθυνο το ελληνικό κράτος για την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση που υπέστησαν δύο Ρομά στα χέρια της αστυνομίας (άγριος ξυλοδαρμός), καθώς και για την επακόλουθη αποτυχία διεξαγωγής αποτελεσματικής επίσημης έρευνας.

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωμάτων των Ρομά στις παρατηρήσεις του καλεί το Δικαστήριο του Στρασβούργου να αναγνωρίσει την ύπαρξη θεσμικού αντιτσιγγανισμού στην ελληνική αστυνόμευση, παρόμοια με την αναγνώριση που έκανε στην υπόθεση Lingurar κατά Ρουμανίας (2019). Υφίσταται στη χώρα μας έλλειψη αποτελεσματικής θεραπείας για την κακή συμπεριφορά της αστυνομίας, ενώ υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική κακού χειρισμού των ερευνών όταν οι Ρομά φέρονται ως θύματα κακομεταχείρισης από την αστυνομία.

Τα στατιστικά στοιχεία για καταγγελίες σχετικά με κακομεταχείριση που φέρεται να διαπράττεται από αστυνομικούς και οι ποινικές ή πειθαρχικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν χωρίς καμία διάκριση στη χώρα μας για την περίοδο 2015-2016 δείχνουν ότι από τις 140 καταγγελίες για βία και κακοποίηση επιβλήθηκαν 11 μικρές πειθαρχικές ποινές, ενώ κανείς δεν καταδικάστηκε από δικαστήριο, κάτι που φαίνεται να αποτελεί σαφή απόδειξη ατιμωρησίας. Η Επιτροπή CAT στις τελικές παρατηρήσεις της για την Ελλάδα το 2019 ανέφερε ότι μεταξύ 2012 και 2018 κινήθηκαν 6 δικαστικές υποθέσεις για πράξεις βασανιστηρίων, οι οποίες είχαν αποτέλεσμα 5 καταδικαστικές αποφάσεις με επιεικείς ποινές.