Ποια Κύπρος, ποιο «αύριο»;

Με κλονισμένη διεθνή αξιοπιστία, το Κυπριακό στο περιθώριο των μεγάλων ανακατατάξεων της Δύσης και σε συνθήκες κρίσης εμπιστοσύνης στο εσωτερικό, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης προετοιμάζεται για ακόμα ένα κρίσιμο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με επίκεντρο τις σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας. Η σύνοδος που θα διεξαχθεί στις 24 και 25 Ιουνίου έχει στην ημερήσια διάταξη τις ευρωτουρκικές σχέσεις, αλλά κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί με το πραγματικό πρόβλημα των Κυπρίων: το στρατηγικό αδιέξοδο 4 χρόνων, όπως επιβεβαιώθηκε στην άτυπη διάσκεψη του περασμένου Απριλίου.

Από τις αρχές της εβδομάδας η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ και οι συναντήσεις στο περιθώριό της δέσποζαν στις ειδήσεις από τις Βρυξέλλες. Ξεχωρίζουν οι νέες προτεραιότητες της Δύσης έναντι της Κίνας και δευτερευόντως της Ρωσίας, η επιστροφή των Αμερικανών στην Ευρώπη, η κατεύθυνση που δίνει στα πράγματα ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και η συνάντηση που είχε με τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν.

Η νέα ευρωατλαντική σχέση υποβάλλει ότι αντίστοιχη πρόοδος θα πρέπει να υπάρξει και στη θετική ατζέντα της Τουρκίας με την Ε.Ε. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν επίσης η ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής και η εκατέρωθεν διάθεση να διατηρηθεί η ηρεμία και να εξελιχθεί ο διάλογος, έστω και με βραδείς ρυθμούς. Σε όλο το σκηνικό, καμία αναφορά ή διασύνδεση με την Κύπρο και την προσπάθεια για επίλυση.

Η βαθιά διαφθορά

Πολλοί πιστεύουν ότι ο λόγος που σήμερα η Κύπρος βρίσκεται στη χειρότερη θέση από ποτέ είναι η συνειδητή απόφαση του προέδρου Αναστασιάδη να αποδεσμευτεί από την πιο ελπιδοφόρα προσπάθεια επίλυσης πριν από 4 χρόνια στο Κραν Μοντανά. Μάλιστα ο πραγματικός λόγος που οι Κύπριοι πήραν τις βαλίτσες και έφυγαν βιαστικά από το ελβετικό θέρετρο είναι όσα βλέπουν σήμερα το φως της δημοσιότητας γύρω από τη βιομηχανία των χρυσών διαβατηρίων.

Δεν είναι σύμπτωση ότι από το 2013 που άρχισε το λεγόμενο πρόγραμμα παραχώρησης διαβατηρίων, το 2016 και 2017 ήταν τα δύο έτη των πιο «χρυσοφόρων» πωλήσεων – πέραν των 1.000 ετησίως. Μέχρι σήμερα «εξετάζονται ακόμα αιτήσεις» για έναν τζίρο που ξεπέρασε τα 7 χιλιάδες διαβατήρια και 8-9 δισεκατομμύρια ευρώ. Η δε εικόνα της εκτεταμένης και σε βάθος διαφθοράς επί των ημερών Αναστασιάδη δεν ξεπλένεται εύκολα.

Η έρευνα της Global Corruption Barometer (GCB) που διεξάγει η Ε.Ε. διαψεύδει τον εικονικό κόσμο που φτιάχνει η κυπριακή κυβέρνηση χάρη στα φιλικά προς την εξουσία ΜΜΕ. Η έρευνα αυτή δείχνει ότι η διαφθορά απασχολεί το σύνολο των ευρωπαϊκών κοινωνιών – το 62% θεωρεί την κυβερνητική διαφθορά μεγάλο πρόβλημα στη χώρα τους. Στην περίπτωση δε των Κυπρίων, οι πολίτες του νησιού σε ποσοστό 65% λένε πως υπάρχει κυβερνητική διαφθορά και βρίσκονται στην πρώτη θέση της σχετικής μέτρησης (16/6).

Μεγαλόπνοα σχέδια

Στη συνείδηση του κόσμου, η κυβέρνηση Αναστασιάδη έχει ταυτιστεί με την έξαρση της διαφθοράς. Κι όμως, ο Κύπριος πρόεδρος εξακολουθεί να χειρίζεται τον κύριο τηλεοπτικό χρόνο των κυπριακών ειδήσεων με κενές διακηρύξεις για το εθνικό σχέδιο «Κύπρος - το αύριο», τη «νέα μακρόπνοη εκδοχή της Κύπρου». Πρόκειται για την επικοινωνιακή εκδοχή της ευκαιρίας που η Ε.Ε. προσφέρει στα κράτη-μέλη της μετά την πανδημία να αξιοποιήσουν τις επιπρόσθετες χρηματοδοτικές δυνατότητες του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.

Παράλληλα με τα καθιερωμένα Διαρθρωτικά Ταμεία της νέας προγραμματικής περιόδου και τη χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών, τα κράτη-μέλη όντως έχουν την ευκαιρία να οργανωθούν και να τραβήξουν τον δρόμο της δύσκολης ανάκαμψης. Κριτήριό τους είναι να μη φορτώνουν τις επόμενες γενιές με χρέη και την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά να βρουν τον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης.

Στην περίπτωση της Κύπρου, η ανάγκη είναι αδήριτη γιατί το νησί έχει εξαντλήσει τους περισσότερους εθνικούς πόρους που διαθέτει –στο μισό της επικράτειάς της όπου ασκεί έλεγχο η κυπριακή κυβέρνηση– και για δεκαετίες έκανε κατάχρηση κάθε προσφερόμενου και πολλές φορές μη θεμιτού μέσου για να εξασφαλίζει «εύκολο και ζεστό» χρήμα (υπηρεσίες μεταφοράς χρημάτων, εταιρείες-κέλυφος, πωλήσεις διαβατηρίων). Τα χρέη που έχει σωρεύσει η Κύπρος εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να ξεπληρωθούν στις δύο επόμενες γενιές μέχρι το 2045, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα κινηθεί η οικονομία σε υγιείς βάσεις.

Ποιος όμως θα ηγηθεί αυτής της ριζικής αλλαγής πολιτικής και νοοτροπίας; Ο Ν. Αναστασιάδης έχει στη διάθεσή του 20 μήνες προτού αποχωρήσει συμπληρώνοντας 10ετή παρουσία στα πολιτικά πράγματα του νησιού, γεμάτη τραγικές διαψεύσεις κάθε προσδοκίας για κάτι καλύτερο. Το χειρότερο είναι ότι αισθάνεται πως μπορεί να απευθύνεται προς την κοινή γνώμη ζητώντας «εθνική, πολιτική και κοινωνική συνεννόηση». Σε διαδοχικές συναντήσεις θέλησε να συγκροτήσει «κυβέρνηση ευρείας αποδοχής», αλλά κανείς –πλην του ΔΗΣΥ-, ούτε καν τα κόμματα που διατηρούν στενές προσβάσεις για εξυπηρετήσεις, δεν θέλει να τον «χρεωθεί» και να συγκυβερνήσει μαζί του.

Το κατηγορητήριο

Το πιο απωθητικό στοιχείο της παρούσας διακυβέρνησης είναι η σύνδεσή της με το σκάνδαλο της πώλησης χιλιάδων ευρωπαϊκών διαβατηρίων. Η κυβέρνηση Αναστασιάδη αναλώνει όλη την ενέργειά της για να εμποδίσει την εξάπλωση ενός εσωτερικού κύματος αμφισβήτησης που εκδηλώνεται ως σιωπηρή διαμαρτυρία. Ομως, η έξωθεν πίεση γίνεται αφόρητη, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινήσει ανέκκλητα τη διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου Ε.Ε.

Μια προσεκτική ανάγνωση των επιστολών της Ε.Ε. δείχνει ότι εδράζει το κατηγορητήριό της στη συμπεριφορά της κυβερνητικής εξουσίας, κι όχι στην παρερμηνεία των κανόνων. Κάνει λόγο για «απουσία καλής πίστης», την «έλλειψη ειλικρινούς και αμοιβαίας συνεργασίας», την «εκμετάλλευση ενός κοινού επιτεύγματος» – της ευρωπαϊκής ιθαγένειας και τη χορήγηση διαβατηρίων κατά τρόπο ώστε να προκαλεί ανησυχίες για «υπόθαλψη της ασφάλειας» των πολιτών της Ε.Ε., μέσω πρακτικών που ενθαρρύνουν τη «διαφθορά, την απάτη, τη φοροδιαφυγή», ακόμα και τη διακίνηση βρόμικου χρήματος. Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι αυτή η πρωτοφανής υπόθεση, με το κατηγορητήριο που έχει συνταχθεί, δεν επηρεάζει την πολιτική θέση της Κύπρου, και δη του προέδρου Αναστασιάδη μπροστά σε επικείμενες εξελίξεις.

Η ευρωτουρκική σχέση

Ο Κ. Μητσοτάκης συμφώνησε με τον Τ. Ερντογάν ότι η αποκλιμάκωση, ο διάλογος και η διατήρηση καναλιών απευθείας προσωπικής επικοινωνίας βοηθούν στη διαμόρφωση ενός τρόπου συνύπαρξης ανεξαρτήτως των διαφορών. Στον απόηχο της συνάντησης, η κυπριακή κυβέρνηση αισθάνεται πλέον ότι αυτοσχεδιάζει πάνω στη ματαιότητα ενός μοναχικού βέτο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όταν έρθει η συζήτηση για τη θετική ατζέντα της Τουρκίας. Αλλο όμως να το διακηρύττεις και άλλο να το πράττεις.

Το πρόβλημα για τη Λευκωσία είναι η συνολική απόκλιση των διακηρύξεών της από μια πραγματικότητα που την έβαλε σε διεθνή απαξίωση. Το ευρωτουρκικό πακέτο περιλαμβάνει το σκέλος του μεταναστευτικού που δεν προσφέρει κανένα περιθώριο για παιχνίδια –πρώτη θα πληγεί η Ελλάδα– και την ομόφωνη εντολή που θα δοθεί στο Συμβούλιο για να αρχίσει η επίσημη διαπραγμάτευση της ενισχυμένης Τελωνειακής Ενωσης. Μόνο μια ριζική στροφή της Κύπρου στην ευρωπαϊκή προσέγγιση της Τουρκίας θα μπορούσε να καταστήσει την Κύπρο έγκυρο συνομιλητή και μέρος αποδεκτών λύσεων στη γλώσσα που οι Ευρωπαίοι καταλαβαίνουν. Ποιος, όμως, στις Βρυξέλλες πιστεύει τον Κύπριο πρόεδρο, μετά από όσα έχουν συμβεί;