Ο αντιαμερικανισμός χθες και σήμερα
Σε αναζήτηση μιας αποτελεσματικής παγκοσμιοποιημένης απάντησης στις HΠA
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-04-29
Ο ANTIAMEPIKANIΣMΟΣ ΣHMEPA EINAI EYKΟΛΟΣ KAI ΔIKAIΟΛΟΓHMENΟΣ. EXEI ΦPΟNTIΣEI H KYBEPNHΣH MΠΟYΣ KAI H AMEPIKANIKH ΔEΞIA. ΣTHN EΛΛAΔA ΣYNTPEXΟYN EΠIΠΛEΟN KAI ΟI ΓNΩΣTΟI IΣTΟPIKΟI ΛΟΓΟI. ΣHMEPA ΩΣTΟΣΟ, ΔEN XPEIAZΟMAΣTE ΠIA ENAN ANTIAMEPIKANIΣMΟ ΣAN AIΣΘHMA ΓENIKHΣ ΨYXIKHΣ EKTΟNΩΣHΣ.
Χρειαζόμαστε μια αποτελεσματική παγκοσμιοποιημένη απάντηση στον κύκλο της παραφροσύνης που έχει ανοίξει η αμερικανική κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή. H δραματικότητα της διεθνούς πολιτικής φάσης θα μπορούσε μάλιστα να μας οδηγήσει σε μια πιο ισόρροπη και συνειδητή στάση απέναντι στις ΗΠΑ. Μια στάση που θα μείωνε τις ψυχολογικές φορτίσεις του παρελθόντος και θα καταστάλαζε σε μια πιο δυναμική εθνική κουλτούρα για το μέλλον. Γιατί ο αντιαμερικανισμός αποτελεί κοινό παρονομαστή ποικίλων ιδεολογικοπολιτικών επιλογών και μέσω της γενικής αποδοχής που χαίρει, νομιμοποιεί συντηρητικά στερεότυπα και στρεβλές εικόνες του σημερινού κόσμου και της Ελλάδας. Το εγχείρημα θα ήταν ευκταίο, αλλά μοιάζει ακόμα δύσκολο. Σαν να μην έχουν ωριμάσει τα πράγματα ώστε οι Έλληνες να επεξεργαστούμε τις μνήμες και τα τραύματα του παρελθόντος, ώστε να τα μετατρέψουμε σε κατανόηση και αυτογνωσία.
Ο αναστοχασμός δεν σημαίνει να ξεχάσουμε τις ευθύνες της αμερικανικής πολιτικής. Ο αντιαμερικανισμός όμως ούτε ήταν ούτε είναι μόνο μνήμη και συναίσθημα. Όπως κάθε σύμβολο και στερεότυπο, συμπύκνωνε επίμαχες πολιτικές αντιλήψεις και αξίες. H Αμερική μάλιστα υπήρξε ιδιαίτερα αντιφατικό και πολυπρισματικό σύμβολο. Ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου ανέγγιχτη από τον ολοκληρωτισμό για τους μεν, μητρόπολη του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού για τους δε. Χώρα της ελευθερίας, της ανεκτικότητας, της καινοτομίας. Χώρα του χρήματος και της εμπορευματοποίησης των πάντων. Ανοιχτή κοινωνία των απεριόριστων ευκαιριών και της ατομικής επιτυχίας. Κοινωνία του άγχους και του εγωισμού. Χώρα των νέων πολιτιστικών ρευμάτων. Χώρα της επιφανειακής μαζικής κουλτούρας. Διαλέγετε και παίρνετε.
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ο αντιαμερικανισμός αποτέλεσε συστατικό της ευρύτερης αριστερής και μόνο πολιτικής κουλτούρας. Είχε σαφές πολιτικό και πολιτισμικό περιεχόμενο, εντασσόταν σε ένα πολιτικό σχέδιο για τη σοσιαλιστική κοινωνία η οποία οριζόταν αντιθετικά προς την (αμερικανική) καπιταλιστική. Γιατί τότε, χοντρικά στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και τη δεκαετία του ’60, τα δύο συστήματα ανταγωνίζονταν ακόμα για το ποιο από τα δύο ήταν παραγωγικότερο και δικαιότερο. Χρησιμοποιώντας σημερινούς όρους, θα λέγαμε ότι η αντιπαράθεση καπιταλισμού - σοσιαλισμού γινόταν στο πεδίο του εκσυγχρονισμού και της προόδου. Έτσι, η Αριστερά δεν πρέσβευε τότε έναν ενστικτώδη λαϊκίστικου τύπου αντιαμερικανισμό. Ή σωστότερα, αυτή η όψη ήταν υποταγμένη σε έναν πολιτικό - ιδεολογικό λόγο ο οποίος επεκαλείτο το μέλλον και την πρόοδο. Ας προσθέσουμε άλλη μια παράμετρο, στην οποία έχει σταθεί ιδιαίτερα ο γνωστός ιστορικός B. Παναγιωτόπουλος. Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο πραγματοποιήθηκε ανεπαίσθητα μια σημαντική συμβολική μεταβολή. H «εδαφοποίηση» των αντιπαρατιθέμενων μεγάλων ιδεολογιών. Ο καπιταλισμός γίνεται Δύση και Αμερική. Ο σοσιαλισμός Ανατολή και Σοβιετική Ένωση. Το γεγονός είχε σημαντικές ιδεολογικές επιπτώσεις στην αντιπαράθεση Δεξιάς - Αριστεράς στην Ελλάδα, δεδομένων των συμβολικών συνδηλώσεων των εννοιών «Δύση» - «Ανατολή». H ηττημένη κομμουνιστική και η ευρύτερη ΕΑΜική Αριστερά κινήθηκαν αρχικά πολύ πιο άνετα στο πεδίο του εκσυγχρονισμού και της προόδου, αξιοποιώντας το κύρος του αντιφασισμού και τον «πολιτισμό της Εθνικής Αντίστασης». Αντιθέτως, η μετεμφυλιακή Δεξιά ήταν φιλοαμερικανική στο μέτρο που ήταν αβυσσαλέα αντικομμουνιστική. Πολιτικά απούσα από το αντιφασιστικό κίνημα, οικονομικά αδύναμη και πνευματικά κλειστή, δεν είχε αρχικά τουλάχιστον, τις προϋποθέσεις να ενστερνιστεί τις θετικές όψεις της Αμερικής. Τον δυναμισμό, τον φιλελευθερισμό, τη ροπή στη διαρκή καινοτομία. Οι ελίτ εκπαιδεύονταν βέβαια στο Κολέγιο και στις ΗΠΑ, αλλά για τις πλατιές μάζες της συντηρητικής παράταξης η Αμερική ήταν η προστάτιδα του αντικομμουνιστικού κράτους.
Στην πορεία όμως, οι δύο πόλοι της παγκόσμιας αντιπαράθεσης άσκησαν διαφορετική επίδραση στις εγχώριες παρατάξεις. H Σοβιετική Ένωση / Ανατολή επέδρασε όλο και περισσότερο ανασχετικά στην ελληνική Αριστερά, συμπαρασύροντάς τη στον αναχρονισμό της. Ταυτόχρονα, ο αντιδυτικισμός της έχανε τα προοδευτικά του χαρακτηριστικά και γινόταν αυξανόμενα συντηρητικός. Αντίθετα, η Δύση είλκυσε όλο και πιο αποφασιστικά την αναχρονιστική ελληνική Δεξιά στο πεδίο του εκσυγχρονισμού. H «διπλή» πλέον Δύση, καθώς δεν περιοριζόταν ούτε ταυτιζόταν πια με την Αμερική. Ο ανερχόμενος δυτικοευρωπαϊκός πόλος γινόταν βαθμιαία θελκτικότερος στην κοινή γνώμη. H δικτατορία και η τραγωδία της Κύπρου επισφράγισαν την προτεραιότητα της Ευρώπης, ενώ την ίδια στιγμή εκτίναξε στα ύψη τον αντιαμερικανισμό. H έννοια όμως είχε ήδη υποστεί βαθιά μεταλλαγή. Από ψηφίδα της αριστερής πολιτικής στρατηγικής μεταβλήθηκε σε κώδικα - ομπρέλα του αριστερόστροφου λαϊκίστικου λόγου. Σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά ο ΠΑΣΟΚικός αντιιμπεριαλιστικός τριτοκοσμισμός και κυρίως η δημαγωγική χρησιμοποίηση του αντιαμερικανισμού ως ιδεολογικού επιχρίσματος μιας εξωτερικής κυβερνητικής πολιτικής που αφίστατο (ευτυχώς τις περισσότερες φορές) των προγραμματικών εξαγγελιών.
H σημερινή ποιοτική διαφορά
Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και το τέλος του διπολισμού, μεταβλήθηκε ουσιαστικά ο αντιαμερικανισμός της ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα μιλάμε για ποιοτικά διαφορετικό φαινόμενο. Κατ’ αρχάς εκφράζει μια γενικευμένη αντίδραση στην πολιτική των ΗΠΑ. Εξάλλου, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, έχει εξαπλωθεί στον χώρο της Δεξιάς. Στο εσωτερικό αυτής της παράταξης, ο αντιαμερικανισμός προσφέρει περικάλυμμα σε μια υπόρρητη συνήθως κουλτούρα αντιδυτικισμού και εθνικιστικής αναδίπλωσης, η οποία δεν χρειάζεται πλέον να αυτολογοκρίνεται προς χάριν του αντικομμουνισμού. Στην άλλη όχθη, ο αντιαμερικανισμός για την κομμουνιστική Αριστερά έχει γίνει το μόνο σχεδόν στοιχείο που νομιμοποιεί, στα ίδια της τα μάτια πρωτίστως, τη συνέχειά της, πριν και μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού. Σαν ψήγμα έστω ιστορικής δικαίωσης, σε αντίθεση με τις μεγάλες διαψεύσεις. Για τον παραδοσιακό ΠΑΣΟΚικό λαϊκισμό ο σημερινός αντιαμερικανισμός μπορεί να πλησιάζει είτε τη μία είτε την άλλη από τις προηγούμενες ιδεολογικές αποχρώσεις, ενώ ταυτόχρονα αναρριπίζει τις μνήμες ενός παραδοσιακού αντιιμπεριαλισμού ή μιας ΕΑΜογενούς οικογενειακής κληρονομιάς.
Αυτές οι ιδεολογικές συνδηλώσεις και οι συμβολικές λειτουργίες τού σημερινού αντιαμερικανισμού δεν μπορούν να τροφοδοτήσουν μια σύγχρονη κριτική συνείδηση, ούτε να μας προσανατολίσουν ως κοινωνία στον μεταδιπολικό κόσμο. Ιδίως αν συνεχίσει επί πολύ να ξεθωριάζει ο άλλος πόλος της Δύσης, η Ευρώπη, που ώς τώρα προσανατολίζει την πορεία της Ελλάδας. H εξασθένηση της «καλής Δύσης» θα καταστήσει ασφαλώς τον αντιαμερικανισμό αγωγό όλων των οπισθοδρομικών αντινεωτερικών ροπών που ενδημούν και σταθερά αναπαράγονται στην ελληνική κοινωνία.
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ME THN «ΑΛΛΗ AMEPIKH»
Είναι προφανές ότι όπως και σε πολλές άλλες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα ο αντιαμερικανισμός θα συνεχίσει να ανθεί. Είναι επίσης βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος του δεξιού, του κεντρώου και του αριστερού λαϊκισμού θα εκφράζεται μέσω του αντιαμερικανισμού. Το πρόβλημα, όπως και στο παρελθόν, είναι αυτό το λαϊκίστικο δυναμικό να ενσωματωθεί και να υποταχθεί σε μια μοντέρνα προοδευτικότητα, η οποία ως προς το θέμα μας, θα πρέπει να περιλαμβάνει τρία πράγματα. Πρώτον, μια καλύτερη επικοινωνία με την «άλλη Αμερική», εκείνη που ασφυκτιά κάτω από την κυριαρχία της αμερικανικής Δεξιάς. Δεύτερον, μια αδιάλλακτη αντίθεση στην επιδίωξη των ΗΠΑ να οικοδομήσουν μια νέα διεθνή τάξη βασισμένη στην ισχύ μιας και μόνης χώρας. Τρίτον, μια εμμονή στη διαφορετικότητα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Και ως προς το άμεσο μέλλον, την εναντίωση του επίσημου ελληνικού κράτους στον νέο τυχοδιωκτισμό που απεργάζεται η αμερικανική κυβέρνηση στο Ιράν.
Όλα αυτά χρειάζονται να ειπωθούν τώρα που ο αντιαμερικανισμός είναι εύκολος και δικαιωμένος. Τώρα που ο Μπους έχει κάνει συμπαθείς ακόμα και τους φονταμενταλιστές μουλάδες.
Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Χρειαζόμαστε μια αποτελεσματική παγκοσμιοποιημένη απάντηση στον κύκλο της παραφροσύνης που έχει ανοίξει η αμερικανική κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή. H δραματικότητα της διεθνούς πολιτικής φάσης θα μπορούσε μάλιστα να μας οδηγήσει σε μια πιο ισόρροπη και συνειδητή στάση απέναντι στις ΗΠΑ. Μια στάση που θα μείωνε τις ψυχολογικές φορτίσεις του παρελθόντος και θα καταστάλαζε σε μια πιο δυναμική εθνική κουλτούρα για το μέλλον. Γιατί ο αντιαμερικανισμός αποτελεί κοινό παρονομαστή ποικίλων ιδεολογικοπολιτικών επιλογών και μέσω της γενικής αποδοχής που χαίρει, νομιμοποιεί συντηρητικά στερεότυπα και στρεβλές εικόνες του σημερινού κόσμου και της Ελλάδας. Το εγχείρημα θα ήταν ευκταίο, αλλά μοιάζει ακόμα δύσκολο. Σαν να μην έχουν ωριμάσει τα πράγματα ώστε οι Έλληνες να επεξεργαστούμε τις μνήμες και τα τραύματα του παρελθόντος, ώστε να τα μετατρέψουμε σε κατανόηση και αυτογνωσία.
Ο αναστοχασμός δεν σημαίνει να ξεχάσουμε τις ευθύνες της αμερικανικής πολιτικής. Ο αντιαμερικανισμός όμως ούτε ήταν ούτε είναι μόνο μνήμη και συναίσθημα. Όπως κάθε σύμβολο και στερεότυπο, συμπύκνωνε επίμαχες πολιτικές αντιλήψεις και αξίες. H Αμερική μάλιστα υπήρξε ιδιαίτερα αντιφατικό και πολυπρισματικό σύμβολο. Ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου ανέγγιχτη από τον ολοκληρωτισμό για τους μεν, μητρόπολη του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού για τους δε. Χώρα της ελευθερίας, της ανεκτικότητας, της καινοτομίας. Χώρα του χρήματος και της εμπορευματοποίησης των πάντων. Ανοιχτή κοινωνία των απεριόριστων ευκαιριών και της ατομικής επιτυχίας. Κοινωνία του άγχους και του εγωισμού. Χώρα των νέων πολιτιστικών ρευμάτων. Χώρα της επιφανειακής μαζικής κουλτούρας. Διαλέγετε και παίρνετε.
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ο αντιαμερικανισμός αποτέλεσε συστατικό της ευρύτερης αριστερής και μόνο πολιτικής κουλτούρας. Είχε σαφές πολιτικό και πολιτισμικό περιεχόμενο, εντασσόταν σε ένα πολιτικό σχέδιο για τη σοσιαλιστική κοινωνία η οποία οριζόταν αντιθετικά προς την (αμερικανική) καπιταλιστική. Γιατί τότε, χοντρικά στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και τη δεκαετία του ’60, τα δύο συστήματα ανταγωνίζονταν ακόμα για το ποιο από τα δύο ήταν παραγωγικότερο και δικαιότερο. Χρησιμοποιώντας σημερινούς όρους, θα λέγαμε ότι η αντιπαράθεση καπιταλισμού - σοσιαλισμού γινόταν στο πεδίο του εκσυγχρονισμού και της προόδου. Έτσι, η Αριστερά δεν πρέσβευε τότε έναν ενστικτώδη λαϊκίστικου τύπου αντιαμερικανισμό. Ή σωστότερα, αυτή η όψη ήταν υποταγμένη σε έναν πολιτικό - ιδεολογικό λόγο ο οποίος επεκαλείτο το μέλλον και την πρόοδο. Ας προσθέσουμε άλλη μια παράμετρο, στην οποία έχει σταθεί ιδιαίτερα ο γνωστός ιστορικός B. Παναγιωτόπουλος. Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο πραγματοποιήθηκε ανεπαίσθητα μια σημαντική συμβολική μεταβολή. H «εδαφοποίηση» των αντιπαρατιθέμενων μεγάλων ιδεολογιών. Ο καπιταλισμός γίνεται Δύση και Αμερική. Ο σοσιαλισμός Ανατολή και Σοβιετική Ένωση. Το γεγονός είχε σημαντικές ιδεολογικές επιπτώσεις στην αντιπαράθεση Δεξιάς - Αριστεράς στην Ελλάδα, δεδομένων των συμβολικών συνδηλώσεων των εννοιών «Δύση» - «Ανατολή». H ηττημένη κομμουνιστική και η ευρύτερη ΕΑΜική Αριστερά κινήθηκαν αρχικά πολύ πιο άνετα στο πεδίο του εκσυγχρονισμού και της προόδου, αξιοποιώντας το κύρος του αντιφασισμού και τον «πολιτισμό της Εθνικής Αντίστασης». Αντιθέτως, η μετεμφυλιακή Δεξιά ήταν φιλοαμερικανική στο μέτρο που ήταν αβυσσαλέα αντικομμουνιστική. Πολιτικά απούσα από το αντιφασιστικό κίνημα, οικονομικά αδύναμη και πνευματικά κλειστή, δεν είχε αρχικά τουλάχιστον, τις προϋποθέσεις να ενστερνιστεί τις θετικές όψεις της Αμερικής. Τον δυναμισμό, τον φιλελευθερισμό, τη ροπή στη διαρκή καινοτομία. Οι ελίτ εκπαιδεύονταν βέβαια στο Κολέγιο και στις ΗΠΑ, αλλά για τις πλατιές μάζες της συντηρητικής παράταξης η Αμερική ήταν η προστάτιδα του αντικομμουνιστικού κράτους.
Στην πορεία όμως, οι δύο πόλοι της παγκόσμιας αντιπαράθεσης άσκησαν διαφορετική επίδραση στις εγχώριες παρατάξεις. H Σοβιετική Ένωση / Ανατολή επέδρασε όλο και περισσότερο ανασχετικά στην ελληνική Αριστερά, συμπαρασύροντάς τη στον αναχρονισμό της. Ταυτόχρονα, ο αντιδυτικισμός της έχανε τα προοδευτικά του χαρακτηριστικά και γινόταν αυξανόμενα συντηρητικός. Αντίθετα, η Δύση είλκυσε όλο και πιο αποφασιστικά την αναχρονιστική ελληνική Δεξιά στο πεδίο του εκσυγχρονισμού. H «διπλή» πλέον Δύση, καθώς δεν περιοριζόταν ούτε ταυτιζόταν πια με την Αμερική. Ο ανερχόμενος δυτικοευρωπαϊκός πόλος γινόταν βαθμιαία θελκτικότερος στην κοινή γνώμη. H δικτατορία και η τραγωδία της Κύπρου επισφράγισαν την προτεραιότητα της Ευρώπης, ενώ την ίδια στιγμή εκτίναξε στα ύψη τον αντιαμερικανισμό. H έννοια όμως είχε ήδη υποστεί βαθιά μεταλλαγή. Από ψηφίδα της αριστερής πολιτικής στρατηγικής μεταβλήθηκε σε κώδικα - ομπρέλα του αριστερόστροφου λαϊκίστικου λόγου. Σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά ο ΠΑΣΟΚικός αντιιμπεριαλιστικός τριτοκοσμισμός και κυρίως η δημαγωγική χρησιμοποίηση του αντιαμερικανισμού ως ιδεολογικού επιχρίσματος μιας εξωτερικής κυβερνητικής πολιτικής που αφίστατο (ευτυχώς τις περισσότερες φορές) των προγραμματικών εξαγγελιών.
H σημερινή ποιοτική διαφορά
Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και το τέλος του διπολισμού, μεταβλήθηκε ουσιαστικά ο αντιαμερικανισμός της ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα μιλάμε για ποιοτικά διαφορετικό φαινόμενο. Κατ’ αρχάς εκφράζει μια γενικευμένη αντίδραση στην πολιτική των ΗΠΑ. Εξάλλου, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, έχει εξαπλωθεί στον χώρο της Δεξιάς. Στο εσωτερικό αυτής της παράταξης, ο αντιαμερικανισμός προσφέρει περικάλυμμα σε μια υπόρρητη συνήθως κουλτούρα αντιδυτικισμού και εθνικιστικής αναδίπλωσης, η οποία δεν χρειάζεται πλέον να αυτολογοκρίνεται προς χάριν του αντικομμουνισμού. Στην άλλη όχθη, ο αντιαμερικανισμός για την κομμουνιστική Αριστερά έχει γίνει το μόνο σχεδόν στοιχείο που νομιμοποιεί, στα ίδια της τα μάτια πρωτίστως, τη συνέχειά της, πριν και μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού. Σαν ψήγμα έστω ιστορικής δικαίωσης, σε αντίθεση με τις μεγάλες διαψεύσεις. Για τον παραδοσιακό ΠΑΣΟΚικό λαϊκισμό ο σημερινός αντιαμερικανισμός μπορεί να πλησιάζει είτε τη μία είτε την άλλη από τις προηγούμενες ιδεολογικές αποχρώσεις, ενώ ταυτόχρονα αναρριπίζει τις μνήμες ενός παραδοσιακού αντιιμπεριαλισμού ή μιας ΕΑΜογενούς οικογενειακής κληρονομιάς.
Αυτές οι ιδεολογικές συνδηλώσεις και οι συμβολικές λειτουργίες τού σημερινού αντιαμερικανισμού δεν μπορούν να τροφοδοτήσουν μια σύγχρονη κριτική συνείδηση, ούτε να μας προσανατολίσουν ως κοινωνία στον μεταδιπολικό κόσμο. Ιδίως αν συνεχίσει επί πολύ να ξεθωριάζει ο άλλος πόλος της Δύσης, η Ευρώπη, που ώς τώρα προσανατολίζει την πορεία της Ελλάδας. H εξασθένηση της «καλής Δύσης» θα καταστήσει ασφαλώς τον αντιαμερικανισμό αγωγό όλων των οπισθοδρομικών αντινεωτερικών ροπών που ενδημούν και σταθερά αναπαράγονται στην ελληνική κοινωνία.
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ME THN «ΑΛΛΗ AMEPIKH»
Είναι προφανές ότι όπως και σε πολλές άλλες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα ο αντιαμερικανισμός θα συνεχίσει να ανθεί. Είναι επίσης βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος του δεξιού, του κεντρώου και του αριστερού λαϊκισμού θα εκφράζεται μέσω του αντιαμερικανισμού. Το πρόβλημα, όπως και στο παρελθόν, είναι αυτό το λαϊκίστικο δυναμικό να ενσωματωθεί και να υποταχθεί σε μια μοντέρνα προοδευτικότητα, η οποία ως προς το θέμα μας, θα πρέπει να περιλαμβάνει τρία πράγματα. Πρώτον, μια καλύτερη επικοινωνία με την «άλλη Αμερική», εκείνη που ασφυκτιά κάτω από την κυριαρχία της αμερικανικής Δεξιάς. Δεύτερον, μια αδιάλλακτη αντίθεση στην επιδίωξη των ΗΠΑ να οικοδομήσουν μια νέα διεθνή τάξη βασισμένη στην ισχύ μιας και μόνης χώρας. Τρίτον, μια εμμονή στη διαφορετικότητα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Και ως προς το άμεσο μέλλον, την εναντίωση του επίσημου ελληνικού κράτους στον νέο τυχοδιωκτισμό που απεργάζεται η αμερικανική κυβέρνηση στο Ιράν.
Όλα αυτά χρειάζονται να ειπωθούν τώρα που ο αντιαμερικανισμός είναι εύκολος και δικαιωμένος. Τώρα που ο Μπους έχει κάνει συμπαθείς ακόμα και τους φονταμενταλιστές μουλάδες.
Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
