Είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι υπάρχει σεβασμός στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας από την Τουρκία προκειμένου να υπάρξει διάλογος για τη βελτίωση των ευρωτουρκικών σχέσεων υπογραμμίζει η υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας Αράντσα Γκονθάλεθ Λάγια στη συνέντευξή της στα «ΝΕΑ» ενόψει της σημερινής εις βάθος συζήτησης για την Τουρκία, στη συνεδρίαση των ευρωπαίων ΥΠΕΞ. Η ισπανίδα υπουργός απορρίπτει τις μονομερείς κινήσεις της Τουρκίας όσον αφορά ΑΟΖ και γεωτρήσεις, ενώ καταδικάζει την «παρέμβαση ξένων παικτών» στη λιβυκή σύγκρουση, η οποία θα συζητηθεί επίσης από τους ΥΠΕΞ στην πρώτη με φυσική παρουσία συνάντησή τους, μετά την εκδήλωση της πανδημίας, στις Βρυξέλλες.

Σε αδιέξοδο και «επί ξύλου κρεμάμενες» βρίσκονται οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου μπροστά στην κλιμακούμενη ένταση στην ανατολική Μεσόγειο. Ομως με κοπιώδη διπλωματική προσπάθεια, διαφορετική προσέγγιση και πολιτική βούληση σε τρία επίπεδα –Χάγη, Κυπριακό, Ευρωτουρκικά- μπορούν να ανακτήσουν την πρωτοβουλία, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ροζάκης.

Στο κείμενο αυτό δεν θα ασχοληθώ με τα πολλά και περίπλοκα θέματα που μας χωρίζουν από τις τουρκικές θέσεις. Αλλά, ως μη ειδικός, θα προσπαθήσω να θέσω μερικά ερωτήματα σχετικά με το γιατί αποφεύγουμε να πάμε στη Χάγη χωρίς να θέσουμε προϋποθέσεις που, όπως θα υποστηρίξω πιο κάτω, κάνουν την προσφυγή μας στο Διεθνές Δικαστήριο τελείως άσκοπη.

Στη σκιά των δραματικών εξελίξεων στις ΗΠΑ η εορταστική επετειακή φαντασμαγορία του Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη πέρασε σε δεύτερο πλάνο. Η προσευχή στην Αγια-Σοφιά μαζί με την αμφισβήτηση και απαξίωση της Συνθήκης της Λωζάννης έχουν αναδειχτεί τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία ως το κατεξοχήν προνομιακό πεδίο απομυθοποίησης του Κεμάλ Ατατούρκ.

Το γεγονός ότι ο εκβιασμός που επιχείρησε ο Ερντογάν απέναντι στην Ευρώπη με το άνοιγμα των συνόρων (Εβρος) για πρόσφυγες και μετανάστες δεν πέρασε – και δεν έπρεπε να περάσει – είναι σημαντικό. Ελλάδα και Ευρώπη αντέδρασαν λίγο-πολύ σωστά στον εκβιασμό αυτόν (αν και η αναστολή ασύλου και κλειστά σύνορα σε μια ανοιχτή Ευρώπη – Σένγκεν δεν είναι και το πλέον ευπρόσδεκτο μέτρο παρά μόνο ως προσωρινή λύση ανάγκης που το επιτρέπει και το δίκαιο της ΕΕ). Ο Ερντογάν επιχείρησε να χρησιμοποιήσει ως όπλα (weaponize) απελπισμένους πρόσφυγες και μετανάστες για να πετύχει πολιτικούς στόχους και να βγει από την περιπέτειά του στη Συρία. Αλλά θα πρέπει να αναγνωρισθεί ότι τη δυνατότητα στον Ερντογάν να εκβιάζει με τον τρόπο αυτό του την έδωσε η ίδια η Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και γι’ αυτό οι ευθύνες της για την κατάσταση που επικρατεί στα εξωτερικά της σύνορα (σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας) είναι τεράστιες.

Οι μισοί υπουργοί του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχουν πρόβλημα με την αριθμητική. Μπερδεύουν τις δεκάδες με τις δεκάδες χιλιάδες, ανεβάζοντας έτσι σε 135.000 τους λιγοστούς που πέρασαν τον Εβρο. Οι άλλοι μισοί έχουν πρόβλημα με τη γεωγραφία. Ακούν όσους έφτασαν στα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας, οδηγημένοι από το εξωραϊστικό όνειρο της Ευρώπης που έπλασε η ανάγκη τους, αλλά και εξαπατημένοι από το τουρκικό καθεστώς, να λένε ότι κατάγονται από το Αφγανιστάν ή το Πακιστάν, κι αυτοί φωνάζουν «ιδού οι πρόσφυγες της Συρίας». Στην οποία Συρία έχει εισβάλει ο τουρκικός στρατός, με εμπροσθοφυλακή τζιχαντιστές, και «παράγει» νεκρούς και πρόσφυγες, αυτό όμως είναι άλλου Αλλάχ Κοράνιο.

Με τη γνωστή τουρκική αντίληψη ότι «όλοι έχουν άδικο εκτός από εμένα», η Αγκυρα νουθέτησε, μέσω του υπουργού της των Εξωτερικών, την Ευρωπαϊκή Ενωση «να ενεργεί ως έντιμος μεσολαβητής στο θέμα της οριοθέτησης των ΑΟΖ στη Μεσόγειο».

Προσπαθεί ο κ. Τσαβούσογλου να προσθέσει στοιχεία στην κατʼ αυτόν «επιχειρηματολογία» περί αδικούμενης Τουρκίας. Απτόητη η τουρκική διοίκηση ως προς τις διεκδικήσεις της έναντι όλων σχεδόν των γειτόνων της ρίχνει το βάρος και στην Ανατολική Μεσόγειο επιχειρώντας να αποκτήσει μια σειρά σημείων στήριξης στον χώρο που καλύπτει το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ενα κατασκεύασμα που είναι προφανές ότι δεν στοιχειοθετήθηκε για ενίσχυση των σύμφωνων με το διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων της Τουρκίας αλλά για την εξασφάλιση των επεκτατικών προθέσεών της πολύ πιο πέρα από τα όρια που της παρέχουν οι διεθνείς κανόνες και πρακτική.

Ο κ. Σημίτης θυμάται τη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι το 1999 όπου έγινε το πρώτο βήμα για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και κατηγορεί τον πρώην πρωθυπουργό και τη ΝΔ για τις μετέπειτα εξελίξεις. Ειδικά για τους χειρισμούς στη Σύνοδο Κορυφής του 2004

Αίσθηση και έντονες συζητήσεις προκάλεσε το άρθρο – παρέμβαση του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, μέσα από τις σελίδες των «ΝΕΩΝ» του Σαββατοκύριακου.

Τον περασμένο Ιούνιο, ο Κώστας Σημίτης επισήμανε τους κινδύνους ενός θερμού επεισοδίου με την Τουρκία. Υπενθύμισε ότι στα ζητήματα που μας χωρίζουν υπάρχει και η άποψη της άλλης πλευράς, πως το διεθνές δίκαιο και ο διεθνής παράγοντας δεν είναι εξ ολοκλήρου με το μέρος μας και ότι, τέλος, επιβάλλεται να αναζητηθούν λύσεις που αναπόφευκτα θα περιλαμβάνουν συμβιβασμούς και για τις δύο χώρες. Οι αντιδράσεις υπήρξαν σχεδόν παντού αρνητικές: από τους εθνικιστές, δεξιάς και «αριστερής» κοπής, που ανέσυραν τις συνηθισμένες κατηγορίες περί «μειοδοσίας» και άλλες χυδαιότητες, μέχρι στελέχη τής τότε κυβέρνησης, αλλά και τον Κυριάκο Μητσοτάκη, που, ευγενέστερα, χαρακτήρισαν το άρθρο του πρώην πρωθυπουργού άκαιρο (και μάλιστα σε προεκλογική περίοδο) και περιττά κινδυνολογικό.

Η νέα ενέργεια της Τουρκίας να υπογράψει μνημόνιο με τη Λιβύη έρχεται να προστεθεί στις συνεχείς και επαναλαμβανόμενες προκλήσεις της του τελευταίου καιρού, που ως αποτέλεσμα έχουν φέρει την Ελλάδα στη δύσκολη θέση να προσπαθεί να επιχειρηματολογήσει για τα αυτονόητα. Σε αυτή την πρόσφατη κίνηση έρχεται να προστεθεί και ο χάρτης που παρουσίασε ο πρέσβης κ. Τσαγατάι Ερτζίγες, φυσικά με την πλήρη συναίνεση της πολιτικής ηγεσίας, και ο οποίος επεκτείνει τα όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στο ήμισυ της Ανατολικής Μεσογείου, που σημαίνει ότι ούτε η Ελλάδα ούτε η Κύπρος δικαιούνται αντίστοιχο μερίδιο αυτής της θαλάσσιας ζώνης. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η μεν Ελλάδα έχει νησιά στην περιοχή, η δε Κύπρος, ως νησιωτικό κράτος, έχει αυξημένη επιρροή στο θέμα της υφαλοκρηπίδας.

Η Τουρκία κλιμακώνει επικίνδυνα, στα όρια της σύγκρουσης, τη συμπεριφορά της στην περιοχή (Αν. Μεσόγειο, Αιγαίο) με ενέργειες που παραβιάζουν βάναυσα το Διεθνές Δίκαιο (ειδικότερα τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας – 1982) αλλά και τη γεωγραφία και την κοινή λογική. Οπως λ.χ. το διαβόητο μνημόνιο για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, χωρών που δεν έχουν θαλάσσια σύνορα μεταξύ τους, καθώς ούτε παρακείμενες ούτε απέναντι χώρες (adjacent or opposite) είναι για να κάνουν οριοθέτηση όπως ορίζει το Δίκαιο της Θάλασσας. Αλλά και η προσπάθεια να οικειοποιηθεί πλήρως την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) μεταξύ 28ου και 32ου μεσημβρινού, μεταξύ δηλαδή της Ρόδου και των ανατολικών ακτών της Κύπρου, αγνοώντας το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου, κ.λπ. Ολα αυτά είναι απεριφράστως καταδικαστέα. Η Τουρκία παρανομεί. Συμφωνούμε σε αυτό. Και ότι πρέπει να υπερασπιστούμε την κυριαρχία και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα με σθεναρό τρόπο επίσης συμφωνούμε.

Στον απόηχο της καταδικαστέας τουρκικής εισβολής στη Βόρεια Συρία και των τουρκικών ενεργειών στην Κύπρο στο πλαίσιο της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (που είναι κατάφωρα παράνομες με βάση το διεθνές δίκαιο, που απαγορεύει τέτοιες ενέργειες όταν δεν έχει προηγουμένως λάβει χώρα οριοθέτηση της ΑΟΖ ή της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο εμπλεκόμενων χωρών) που έχουν προκαλέσει σάλο στην ελληνική κοινή γνώμη, ας προσπαθήσουμε να δούμε μια άλλη βασική πτυχή της τουρκικής στάσης, στη λογική ότι πρέπει να γνωρίζεις τον αντίπαλο και τι τον «πονάει» για να μπορείς να ασκήσεις νηφάλια εξωτερική πολιτική. Θα εστιάσω την προσοχή μου στα τουρκικά «εθνικά θέματα», βασικό κίνητρο και πυλώνα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και της εκάστοτε τουρκικής ηγεσίας.