Το δικαίωμα στην ψευδοεπιστήμη

Χύθηκε πολλή μελάνη για την αφίσα περί εκτρώσεων στο μετρό. Εκτοξεύθηκαν πολλές κατηγορίες περί λογοκρισίας και γι’ αυτό ίσως πρέπει να διευκρινίσουμε μερικά πράγματα, με πρώτο τη «λογοκρισία». Η έννοια αυτή κάποτε σήμαινε «απαγόρευση δημοσίευσης παντού» και όχι μόνο στους τοίχους του μετρό. Κάηκαν βιβλία και άνθρωποι επειδή έγραψαν ή είπαν κάτι «αιρετικό» σε δικό τους χαρτί. Στη χώρα όμως της υπερβολής και αυτή η έννοια επεκτάθηκε σε σημείο που να θεωρείται «λογοκρισία» η μη δημοσίευση σε μια εφημερίδα της άποψης «ναι, αλλά και οι Εβραίοι δεν κάθονταν καλά...». Συνηθισμένα τα βουνά από τα χιόνια και η χώρα από τις υπερβολές. Η χρήση των όρων «γενοκτονία», «φασισμός» κ.λπ. το πιστοποιεί.

Η συγκεκριμένη αφίσα εμπεριείχε δύο πράγματα. Ενα ισχυρό συναισθηματικό μήνυμα και κάποια ψευδή στοιχεία για να το υποστηρίξει. Αν μετέφερε μόνο το πρώτο, κάθε φίλος της ελευθερίας θα αντιδρούσε σθεναρά στην απόφαση του υπουργού να την κατεβάσει, όπως όλοι οι φιλελεύθεροι αντέδρασαν στην απόφαση να κατεβεί το βλάσφημο έργο «Πότισέ με» του Βέλγου ζωγράφου Τιερί ντε Κορντιέ, από την έκθεση «Outlook» τον Δεκέμβριο του 2003. Η ελευθερία στην έκφραση της άποψης πρέπει να είναι απόλυτη, όπως απόλυτη πρέπει να είναι και η ελευθερία διακίνησης ακόμη και ψευδών στοιχείων, αρκεί κάποιος να χρησιμοποιεί τα δικά του μέσα. Οπως έγινε στο παρελθόν, η αντιπαράθεση στοιχείων οδηγεί στην αλήθεια.

Το θέμα εν προκειμένω είναι αν δημόσιοι οργανισμοί μπορούν ή πρέπει να διευκολύνουν την κυκλοφορία fake-olds. Αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο στην Ελλάδα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μαίνεται η αντιπαράθεση αν και κατά πόσον το δημόσιο πρέπει να χρηματοδοτεί τα σχολεία που αντί για την επιστημονική θεωρία της εξέλιξης διδάσκουν την ψευδοεπιστήμη του «ευφυούς σχεδιασμού», ή άλλες θεωρίες «δημιουργισμού». Η λογική είναι η ίδια: υπάρχουν δύο απόψεις πάνω στο θέμα, συνεπώς το κράτος οφείλει να φροντίζει την εξάπλωση και των δύο και να μην ασκεί «λογοκρισία» χρηματοδοτώντας μόνο τα σχολεία που διδάσκουν τον δαρβινισμό. Για παράδειγμα, η Ρεπουμπλικανή γερουσιαστής Michele Bachmann της Μινεσότας δήλωσε ότι προτιμά να διδάσκονται στα σχολεία οι θεωρίες του «δημιουργισμού», αλλά εν πάση περιπτώσει ότι η διδασκαλία μόνο της θεωρίας της εξέλιξης αποτελεί «λογοκρισία εκ μέρους της κυβέρνησης. Γιατί να αποτρέψουμε μια συγκεκριμένη θεωρία; (...) Η εξέλιξη είναι απλώς μια θεωρία, όπως είναι θεωρία και εκείνη του ευφυούς σχεδιασμού. Ετσι, πιστεύω ότι το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να επιτρέψουμε όλα τα επιστημονικά δεδομένα στο τραπέζι και οι μαθητές να αποφασίσουν...».

Εδώ το πρόβλημα δεν είναι απλώς άποψης –κάποιος μπορεί να πιστεύει ότι η Γη είναι επίπεδη, και μπράβο του– αλλά αυτό που επιχειρείται είναι η ισότιμη αντιμετώπιση (τουλάχιστον από το κράτος) επιστήμης και ψευδοεπιστήμης. Δεν υπάρχει το αίτημα της ουδετερότητας του κράτους απέναντι σε απόψεις, αλλά απονέκρωσης του διαχωρισμού αλήθειας - ψέματος.

Επομένως, ορθώς κατέβηκε η αφίσα, αλλά όχι για τους λόγους που είπε ο υπουργός, ότι δηλαδή «δίχαζε την κοινωνία»· και η διαφήμιση ενός θεάτρου μπορεί να διχάσει. Ορθώς κατέβηκε για τον ίδιο λόγο που θα έπρεπε να «λογοκριθεί» και μια αφίσα που θα προπαγάνδιζε τις ευεργετικές επιπτώσεις της φραπελιάς στην καταπολέμηση του καρκίνου. Εκτός αν «πρέπει να επιτρέψουμε όλα τα επιστημονικά δεδομένα στο τραπέζι και οι ασθενείς να αποφασίσουν...».