«Καμιά πιθανότητα για συνεργασία της Κεντροαριστεράς»

Κρίση διακυβέρνησης σε ένα πολιτικό σύστημα που δεν μπορεί να αντέξει τους κραδασμούς της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας

Χρόνια τώρα, κ. Βούλγαρη, ακούμε για το «τέλος της μεταπολίτευσης». Τελικά, πότε τελειώνει η μεταπολίτευση και γιατί;

Η «Ελλάδα της μεταπολίτευσης» έχει τελειώσει το 1989-90. Τέλειωσε μαζί με τον Διπολικό Κόσμο και τον «σύντομο 20ό αιώνα». Μπορείτε να το θεωρήσετε, αν θέλετε, ένα όριο συμβολικό, ευδιάκριτο γιατί είναι παγκόσμιο. Διαφορετικά, μπορούμε να απαριθμήσουμε αρκετές «λήξεις μεταπολίτευσης».

Το 1985 τέλειωσε το «οικονομικό Σύνταγμα» της μεταπολιτευτικής περιόδου, ή καλύτερα της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Εννοώ την «κεϋνσιανή ορθοδοξία» και τον κρατικό παρεμβατισμό ως βασικό μοχλό ανάπτυξης. Έκτοτε, η Ελλάδα συντονίστηκε με τη «φιλελεύθερη ορθοδοξία». Το 1990 με την καθιέρωση της ιδιωτικής τηλεόρασης τέλειωσε ο τρόπος οργάνωσης της δημόσιας σφαίρας της Μεταπολίτευσης. Τα κόμματα έχασαν τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο.

Το 1989 (αλλά η διαδικασία είχε αρχίσει από τις δημοτικέ εκλογές του 1986) άλλαξε η δυναμική του κομματικού ανταγωνισμού λόγω της οριστικής φθοράς της διαιρετικής τομής δεξιά-αντιδεξιά, δηλαδή της αυτονόητης συστράτευσης ΠΑΣΟΚ και ΚΚ στο όνομα των μετεμφυλιακών εμπειριών.

Η μεταπολίτευση τέλειωσε πολλές φορές, λοιπόν, απλώς οι γενιές που τη ζήσαμε και τη ζούμε, θέλουμε να τη βλέπουμε περισσότερο ενιαία και διαρκή από ό,τι στην πραγματικότητα είναι. Πρόκειται για ένα generational effect. Στην ουσία θέλουμε να βλέπουμε ενιαίους και διαρκείς τους εαυτούς μας και τις ζωές μας.

Τη νέα περίοδο τι χαρακτηριστικά την ορίζουν;

Ο τίτλος του βιβλίου μου πού μόλις κυκλοφόρησε είναι «η Ελλάδα από τη μεταπολίτευση στην παγκοσμιοποίηση». Αυτό είναι νομίζω το χαρακτηριστικό της νέας περιόδου που περνάμε.

Η δεκαετία του 90 σήμανε τη μετάβαση. Κάντε μια στιγμιαία νοητή αφαίρεση των συνόρων μας και σκεφτείτε τις ροές, τα δίκτυα των ανθρώπων, του χρήματος, της παραγωγής, των πολιτικών αποφάσεων, των ιδεών, των εικόνων, των ειδήσεων, του εγκλήματος.

Θα συμφωνήσετε υποθέτω ότι οι ροές αυτές υπερβαίνουν κατά πολύ τα εθνικά όρια, συγκρινόμενες τουλάχιστον ως προς το πρόσφατο παρελθόν της μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Επιπλέον, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να θεωρήσουμε ότι όλες αυτές οι ροές οικονομίας, πολιτικής και επικοινωνίας μπορούν θα κυριαρχηθούν από ένα εθνικό κέντρο κατά το πρότυπο της παλαιάς ιεραρχικής, αυτόνομης και ενιαίας εξουσίας. Όλο και λιγότερο μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημερινή Ελλάδα μέσω της Ελλάδας. Δηλαδή ως εθνική πολιτική και ιστορία.

Χρειαζόμαστε νέα αναλυτικά εργαλεία, νέες προσεγγίσεις που μας δίνουν οι θεωρίες της παγκοσμιοποίησης, της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, της νέας διαλεκτικής εθνικού-υπερεθνικού, της διαμόρφωσης των πολιτισμικών ταυτοτήτων και αναπαραστάσεων.

Υπό ορισμένες όψεις, η σημερινή Ελλάδα μοιάζει πιο κοντινή στην Ελλάδα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, με τον διεθνή φιλελεύθερο καπιταλισμό, το παροικιακό κεφάλαιο, τις μετακινήσεις των ανθρώπων, τις υπό διαμόρφωση ταυτότητες, παρά με την εθνοκρατικά συγκροτημένη και εκβιομηχανιζόμενη Ελλάδα της μετεμφυλιακής και πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου.

Τι οδήγησε κατά τη γνώμη σας από την καταξίωση στην απαξίωση τα πολιτικά υποκείμενα της χώρας;

Η Ελλάδα ήταν και είναι μια χώρα μικροκαπιταλισμού, εκτεταμένης κρατικής παρέμβασης και επιτυχούς εθνικής ομογενοποίησης. Δεν υπήρξαν έτσι συλλογικότητες με έντονη και πρωτογενή ταξική, εθνοτική ή άλλη συνείδηση.

Γι αυτό η πολιτική έπαιζε καθοριστικό και πρωτογενή ρόλο στην οργάνωση της εθνικής ζωής και των ταυτοτήτων. Δεν είχαμε μαζικά οργανωμένα κόμματα, αλλά οι πολιτικές ιδεολογίες του 20ού αιώνα και η παραταξιακή συνείδηση είχαν μεγάλο βάρος.

Στην μεταπολίτευση οι ιστορικές πολιτικές παρατάξεις οργανώθηκαν για πρώτη φορά άπασες σε μαζικά κόμματα, τα οποία έγιναν οι αδιαμφισβήτητοι πρωταγωνιστές της εθνικής ζωής, πόσω μάλλον που κυριαρχήθηκαν και από χαρισματικές ηγεσίες.

Οπως και με άλλα πολιτικά φαινόμενα, η κυριαρχία των μαζικών κομμάτων έφτασε στην Ελλάδα όταν είχε αρχίσει να υποσκάπτεται η ύπαρξή τους στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τα κόμματα γίνονταν εκλογικά-επαγγελματικά, λόγω των κοινωνικών-ταξικών αλλαγών, της αύξουσας αδυναμίας του εθνικού κράτους, της κυριαρχίας της τηλεόρασης.

Αυτό ζούμε τώρα στην Ελλάδα, με το πρόσθετο επιβαρυντικό ότι δεν έχουμε θεσμούς σχετικά ανεξάρτητους από τα κόμματα.

Εχω την αίσθηση ότι η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης θα απαιτήσει περισσότερη και όχι λιγότερη Πολιτική και leadership. Η ανάγκη όμως αυτή δεν θα ικανοποιηθεί από την παραδοσιακή μορφή-κόμμα.

Πάντως η κρίση των κομμάτων και εδώ και στην Ευρώπη φαίνεται να χτυπά περισσότερο την κάθε είδους Αριστερά παρά τη Δεξιά.

Είναι φυσικό. Η ευρωπαϊκή Αριστερά, κομμουνιστική και σοσιαλδημοκρατική, δέθηκε με το έθνος-κράτος και γι αυτό σήμερα διέρχεται μια κρίση ιστορικών διαστάσεων, πέρα και πάνω από την εκλογική της πορεία.

Αντιθέτως, η Δεξιά αισθάνεται πολύ πιο άνετα στον κύκλο της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης που άνοιξε από τη δεκαετία του 80. Προσωπικά πιστεύω ότι η Αριστερά του 19ου και 20ού αιώνα που εξέφρασε το εργατικό κίνημα στο πλαίσιο του έθνους-κράτους έχει τελειώσει ανεπιστρεπτί.

Πάντως εδώ, στη σημερινή Ελλάδα, οι κομματικοί συσχετισμοί έχουν μεγάλη δόση τυχαίου, συγκυρίας και απροσδιοριστίας. Στο επίκεντρο όλων είναι η κρίση του ΠΑΣΟΚ, που έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά και η εξέλιξή της εμπίπτει στην ειδικότητα του μάντη παρά της πολιτικής ανάλυσης.

Θεωρείτε πιθανές τις κυβερνητικές συνεργασίες;

Αν με ρωτούσατε πριν από λίγους μήνες, θα στοιχημάτιζα σε αυτό που έχω αποκαλέσει «σενάριο δεκαετίας 50». Ενιαία και αυτοδύναμη συντηρητική παράταξη και τεμαχισμός του αριστερά του κέντρου χώρου. Σήμερα θα ήμουν πιο επιφυλακτικός. Όχι λόγω των σκανδάλων. Έχω την εντύπωση ότι δυστυχώς, οι Ελληνες είμαστε ιδιαίτερα ανεκτικοί σε αυτά.

Η «ηθική» μας εξέγερση είναι δευτερογενής, συμβαίνει επειδή μας ενοχλούν άλλα πράγματα. Μην ξεχνάτε ότι το 1993 το ΠΑΣΟΚ επέστρεψε στην κυβέρνηση με άνεση, παρότι ο αντιπρόεδρός του είχε χρηματιστεί. Ο αστάθμητος παράγοντας είναι η οικονομική κρίση που αναδρομικά θα συμπαρασύρει τις μείζονες οικονομικές επιλογές της κυβέρνησης.

Πάντως, αν προκύψουν κυβερνητικές συνεργασίες, θα είναι πρόσκαιρες, μεταβατικές και θα κινούνται στον δεξιό ή κεντροδεξιό χώρο. Αντιθέτως, δεν βλέπω καμία πιθανότητα κεντροαριστερών συνεργασιών.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ

Πετυχημένο ιδεολογικό καμουφλάζ

Η πέραν της σοσιαλδημοκρατίας αριστερά δείχνει να συγκεντρώνει, έστω και δημοσκοπικά, τεράστια δύναμη. Τι προϋποθέσεις απαιτούνται ώστε η δύναμη αυτή να μην αποτελέσει «φτερό στον άνεμο»;

Μην περιμένετε να σας πω ότι χρειάζεται πρόταση και πρόγραμμα εξουσίας. Ούτε μπορεί να τα κάνει, ούτε είμαι σίγουρος ότι τα ζητά η κοινωνία.

Οπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η εκλογική δύναμη αυτής της Αριστεράς είναι συνάρτηση της κατάστασης της κυβερνητικής πλειοψηφικής Αριστεράς. Δεδομένης της κρίσης του ΠΑΣΟΚ και της αυτοπεριθωριοποίησης του ΚΚΕ, είναι λογικό ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ να διατηρήσει διψήφιο νούμερο.

Το μόνο που χρειάζεται για να το πετύχει είναι ο Αλαβάνος (ο Τσίπρας ούτε μπορεί ούτε είναι δουλειά του) να διατηρήσει τον χώρο στη ρότα του ΣΥΝ, να μπλοκάρει την τάση επανασταλινοποίησης που εκδηλώνεται στο εσωτερικό του, να εκμεταλλευτεί τη φανταστική εικόνα που έχει φτιάξει η κοινή γνώμη για τον ΣΥΡΙΖΑ και να κρύψει όσο μπορεί τον πραγματικό ΣΥΡΙΖΑ.

Αν μπείτε στον κόπο να διαβάσετε την απόφαση της πρόσφατης Διάσκεψης του ΣΥΡΙΖΑ, θα καταλάβετε γιατί. Πρόκειται για μια προγραμματική οπισθοδρόμηση σε καθυστερημένες εκφάνσεις της αριστεράς του 70.

Επιτρέψτε μου να σημειώσω ότι εμείς οι πανεπιστημιακοί έχουμε την ατυχία ο ΣΥΡΙΖΑ να έχει επιλέξει ως προνομιακό πεδίο εκλογικής επένδυσης την κατεδάφιση του Δημόσιου Πανεπιστήμιου.