Μετά το Αφγανιστάν: το νέο σταυροδρόμι της Αμερικής

Να λοιπόν που το Αφγανιστάν δεν είναι απλώς μια γεωπολιτική κουκκίδα στο χάρτη, αλλά πλέον έγινε ένα ορόσημο. Ολοι οι αναλυτές που αναζητούν τη μεγάλη εικόνα αντιλαμβάνονται πως το ορόσημο τούτο κλείνει τη σελίδα μιας ολόκληρης εποχής. Και ανοίγει μια νέα. Αυτή φυσικά παραμένει αχνή.

Για την ώρα, έστω. Ενώ η μοναδική υπερδύναμη, η Αμερική, βρίσκεται σε ένα νέο παγκόσμιο σταυροδρόμι. Αλλωστε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που είχε ως σύμβολο και αφετηρία την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ακολούθησαν σειρά από σταυροδρόμια που διαμόρφωσε η υπερδύναμη ως ηγέτιδα του δημοκρατικού καπιταλιστικού στρατοπέδου. Σε αυτά ο κανόνας ήταν να επιλεγούν λάθος στροφές στην παγκόσμια λεωφόρο με σοβαρό κόστος για το δημοκρατικό καπιταλιστικό στρατόπεδο.

Πριν όμως φτάσουμε στο τωρινό σταυροδρόμι, που αφορά εκείνο που προσδιορίσαμε ως το «μετά το Αφγανιστάν» νέο τοπίο, είναι σημαντικό να κοιτάξουμε τα διάφορα σταυροδρόμια μιας διαδρομής μετά το 1989. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου υπήρξε ένα ντόμινο δημιουργίας δημοκρατικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Το ίδιο θα συνέβαινε αργότερα στη Λατινική Αμερική αλλά και στην Ασία.

Ο δημοκρατικός καπιταλισμός δεν ήταν μόνο νικητής, αλλά και παγκόσμιο πρότυπο, με ηγέτιδα τη μόνη πλέον υπερδύναμη που ήταν η Αμερική. Η πρώτη προειδοποίηση όμως για τη νέα διαδρομή της ήρθε από τον διάσημο πολιτικό επιστήμονα Σάμιουελ Χάντιγκτον. Αυτός θα συμβούλευε την Αμερική να μη πορευτεί αλαζονικά ως η «μοναχική υπερδύναμη» (the lonely superpower). Η απάντηση ήρθε από την τότε υπουργό Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ, που δήλωνε πως «η Αμερική στέκεται πιο ψηλά από τα άλλα έθνη και γι’ αυτό βλέπει μακρύτερα»! Τούτο ήταν λοιπόν το πρώτο σήμα κινδύνου.

Με την έλευση του Μπους του Νεότερου και την 11η Σεπτεμβρίου άρχισε η εποχή της Απόλυτης Ανομίας, με ένοχο την Αμερική και συνεταίρο τη Βρετανία του αμοραλιστή Τόνι Μπλερ. Κηρύχθηκε ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» (the war on terror), που ήταν ένας συνδυασμός τρομολαγνείας, ακραίας αυθαιρεσίας, καταρράκωσης του διεθνούς δικαίου και στυγνής παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Μπους και οι «νεοσυντηρητικοί» από την πρώτη στιγμή είχαν ως κεντρικό στόχο την εισβολή στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσέιν με απώτερη στρατηγική επιδίωξη τον πλήρη έλεγχο της Μέσης Ανατολής. Από την πρώτη στιγμή λοιπόν επιχείρησαν ψευδόμενοι να συνδέσουν τον Σαντάμ με το πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου. Τούτο θα αποκάλυπτε ο «τσάρος της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας» εντός του Λευκού Οίκου, Ρίτσαρντ Κλαρκ, στο σχετικό βιβλίο του. Οταν έγινε φανερό ότι οι ένοχοι ήταν ισλαμιστές, με ηγέτη τον Μπιν Λάντεν, το σενάριο άλλαξε: ο Σαντάμ υποτίθεται πως διέθετε χημικά όπλα και με αυτά σκόπευε να πλήξει την Αμερική. Τέτοια όπλα δεν υπήρξαν ποτέ μετά από έρευνες ετών από πυρηνικούς επιστήμονες του ΟΗΕ.

Ενώ λοιπόν ο στρατηγικός στόχος του Μπους ήταν να πληγεί το Ιράκ, προηγήθηκε απρόσμενα η άφρων εισβολή στο Αφγανιστάν όπου φιλοξενούνταν ο Μπιν Λάντεν. Επρόκειτο για επίδειξη ισχύος που δεν είχε κανένα νόημα. Καθώς ο Μπιν Λάντεν θα μπορούσε να εκδιωχθεί από το Αφγανιστάν, απλά και ωραία, και να καταδιωχθεί αργότερα. Ετσι άρχισε μια εικοσαετής περιπέτεια για την υπερδύναμη στο Αφγανιστάν.

Επρόκειτο για έναν παράλογο αυτοεγκλωβισμό της Αμερικής σε έναν τόπο χωρίς στρατηγική σημασία, που είχε ήδη υπερνικήσει δύο αυτοκρατορίες. Το σταυροδρόμι αυτό λοιπόν οδηγούσε σε απόλυτο αδιέξοδο. Η αλαζονεία άλλωστε έχει συχνά το πικρό της κόστος.

Τα του Ιράκ είναι γνωστά. Η μόνη υπερδύναμη δεν βρήκε ίχνος χημικών όπλων στο Ιράκ. Παραβιάστηκε το διεθνές δίκαιο με τον πιο προκλητικό τρόπο. Στη Βρετανία, μια ανεξάρτητη επιτροπή διερεύνησης υπό τον τεχνοκράτη σερ Τζον Σίλκοτ, δεκαετίες αργότερα, κατέληξε πως ο Μπλερ είπε ωμά ψεύδη για την απειλή από τον Σαντάμ!

Παράλληλα οι Αμερικανοί πρόεδροι Μπους και Ομπάμα κλιμάκωσαν την εμπλοκή στο Αφγανιστάν με μόνο αποτέλεσμα τα πολλαπλά αδιέξοδα. Ουρά τους ήταν φυσικά ο Μπλερ. Υποτίθεται πως όλοι θα έχτιζαν ένα «νέο έθνος» (nation building). Αυτό κατάντησε να έχει απόλυτα διεφθαρμένους Αφγανούς προέδρους, τις αντίστοιχες κλίκες τους και τους συγγενείς τους (όπως συνέβη ειδικά με τον Καρζάι, τον προτελευταίο πρόεδρο). Τούτο το «νέο έθνος» κατέρρευσε με το απλό φύσημα του πρώτου ανέμου. που έφερε το νέο ότι «οι Αμερικανοί φεύγουν από το Αφγανιστάν». Ετσι τα δισεκατομμύρια δολαρίων που επενδύθηκαν έπεσαν σε ένα άπατο πηγάδι. Η επιχειρησιακή κλιμάκωση του Ομπάμα, που έφτασε τους 100.000 Αμερικανούς στρατιώτες το 2011, κόστισε 500 δισ. δολάρια, με τα 32 δισ. να κατευθύνονται στον αφγανικό στρατό. Αυτόν που εξαϋλώθηκε μέσα σε λίγες μέρες απέναντι σε ισχνά οπλισμένους Ταλιμπάν!

Είναι ομολογουμένως απίστευτο ότι η μόνη υπερδύναμη, που είχε κερδίσει κατά κράτος τον Ψυχρό Πόλεμο, έχασε τελείως τον δρόμο της και λειτούργησε αυτοκαταστροφικά στο Αφγανιστάν. Η επιλογή αυτή δεν είχε καμιά λογική ερμηνεία πέραν της έπαρσης εκείνου που νιώθει μόνος και πανίσχυρος! Στο πλαίσιο αυτής της έπαρσης μια γενιά νεότερων Αμερικανών στρατιωτικών ηγετών πίστευαν πως οι νέες τεχνολογίες τους ήσαν ανίκητες. Ετσι προέκυψαν τα «μοδάτα» συστατικά του όρου COIN, δηλαδή οι λεγόμενες «αντι-επαναστατικές επιχειρήσεις» (counter-insurgency operations). Αυτές δοκιμάστηκαν στα πεδία του Ιράκ και Αφγανιστάν με νέους σταρ, όπως ο Petraeus, ο McMaster και άλλοι στρατηγοί. Απέναντι σε αυτούς οι ασπόνδυλοι πολιτικοί ηγέτες (όπως ο Ομπάμα) δεν τόλμησαν να αντιταχθούν.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι αρχικοί 1.000 Αμερικανοί στρατιώτες στο Αφγανιστάν το 2001 έγιναν 10.000 το 2002, ενώ την περίοδο 2008 (επί Μπους) έφτασαν τους 48.500. Την ίδια περίοδο οι Ταλιμπάν, αντί να υποχωρούν, δυνάμωναν όλο και περισσότερο. Επί Ομπάμα (του προέδρου με τις περισσότερες προσδοκίες και τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις) οι στρατιώτες έφτασαν τους 68.000 το 2009 και κορυφώθηκαν τους 100.000 τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου! Ενώ σταδιακά, καθώς το COIN δεν μπόρεσε να συνθλίψει τους Ταλιμπάν, άρχισε η ραγδαία μείωση των αμερικανικών στρατευμάτων που έπεσαν στους 8.400 το 2016! Η αμερικανική έπαρση λοιπόν πέτυχε μόνο ένα πράγμα: την ταπείνωσή της.

Ο Μπάιντεν, νεοεκλεγμένος, επέλεξε άλλο σταυροδρόμι και εξέπληξε ευχάριστα σε πολλά μέτωπα, από τη στροφή σε μια κεϊνσιανή οικονομική πολιτική, στη φορολόγηση του πλούτου και τον στρατηγικό στόχο της μείωσης των ανισοτήτων. Μπορεί να έσφαλε σε σχέση με τη στήριξη της εισβολής στο Ιράκ, όμως διαφοροποιήθηκε ανοιχτά στις συσκέψεις με τον Ομπάμα αντιτασσόμενος στην κλιμάκωση (surge) του 2009. Και το κυριότερο: έκλεισε, ως πρόεδρος πλέον, τη στρόφιγγα της εμπλοκής στο Αφγανιστάν. Με το 70% να τον επικροτεί, σε μια Αμερική η οποία μπαίνει πλέον σε ένα νέο σταυροδρόμι. Ενώ ίσως ο μεγαλύτερος έπαινος για τον ίδιο είναι η θρασύτατη επίθεση εναντίον του από τον Τόνι Μπλερ (απαξιωμένος πλήρως στη Βρετανία), που χαρακτήρισε την απόσυρση της Αμερικής «τραγική, επικίνδυνη και ανόητη (imbecilic)».

Το περιοδικό «New Statesman» στη Βρετανία είναι έγκυρο και συνετό. Αντιδρώντας αρχικά στην απόφαση Μπάιντεν απόσυρσης από το Αφγανιστάν λειτούργησε αφελώς και συναισθηματικά. Θεώρησε την αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν ως «προδοσία» προς τους Αφγανούς. Σύντομα όμως αντέδρασε διαφορετικά, ομολογώντας ότι η απόφαση Μπάιντεν «δεν στερείται λογικής». Αλλωστε ο νέος μόνιμος συνεργάτης του, ο διάσημος οικονομολόγος Ανταμ Τουζ, δημοσίευσε μια εύστοχη κεντρική μελέτη στην οποία τονίζεται το αυτονόητο: αποχωρώντας από το Αφγανιστάν η Αμερική δεν κλείνεται στον εαυτό της. Απλώς αλλάζει στρατηγική. Αλλωστε οι στρατιωτικές της δαπάνες επί Μπάιντεν θα φτάσουν τα 753 δισ. δολάρια (από 311 δισ. το 2001 και 560 δισ. το 2015, αλλά και 700 δισ. επί Τραμπ). Η έμφαση θα είναι λοιπόν «στην ποιοτική υπεροχή των όπλων της μέσω όμως της οικονομικής κυριαρχίας της». Οι απόψεις αυτές του Τουζ είναι ιδιαίτερα εύστοχες.

Πέρα από αυτά όμως, είναι σημαντικό στο νέο σταυροδρόμι που μοιάζει να βρίσκεται η Αμερική να αφήσει στην άκρη την αλαζονεία της, η οποία την έχει οδηγήσει σε αδιέξοδα μετά τη νίκη της στον Ψυχρό Πόλεμο. Η έπαρση αυτή άλλωστε συνδυάστηκε με την απόλυτη καταρράκωση των φιλελεύθερων αξιών, που έπαψαν να αποτελούν πυξίδα της. Αν αυτά τα δύο στοιχεία δεν συμπέσουν, τότε και στο νέο σταυροδρόμι της θα λοξοδρομήσει. Για ακόμα μία φορά. Με επιπτώσεις όχι μόνο για την ίδια, αλλά και παγκόσμια.