ΠΑΣΟΚ, Αριστερά, μεσαίος χώρος
Η «αριστερή στροφή» στο παρελθόν δεν είναι αυτό που χρειάζεται τώρα το ΠΑΣΟΚ
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2007-10-20
ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΣ ΔΙΗΓΟΥΝΤΑΝ ΟΤΙ ΗΓΕΤΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΕ ΝΕΑΡΟΤΕΡΟ ΣΥΝΤΡΟΦΟ, Ο
ΟΠΟΙΟΣ ΕΤΟΙΜΑΖΕ ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ
ΑΚΑΝΘΩΔΕΣ ΖΗΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΚΡΟΥΕ
ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΤΗΣ «ΒΑΣΗΣ» ΤΟΥ
ΚΟΜΜΑΤΟΣ: «ΒΑΛΕ ΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ
ΜΑΡΞΙΣΜΟ- ΛΕΝΙΝΙΣΜΟ» ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ
ΕΚΑΝΕ ΣΑΝ ΝΑ ΡΙΧΝΕΙ ΑΛΑΤΙ ΣΤΟ ΦΑΪ
Η προοπτική του ΠΑΣΟΚ θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της όποιας νέας ηγετικής ομάδας να παραγάγει πολιτικό λόγο και αναλυτικά εργαλεία που να δώσουν προσανατολισμό και να (ανα)συνθέσουν τα σημερινά ασυνάρτητα θραύσματα (εδώ, ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Γιώργος Παπανδρέου) Θυμήθηκα τη διήγηση με αφορμή τη νέα αγωνία του ΠΑΣΟΚ «να στρίψει αριστερά» προκειμένου «να ξαναγεννηθεί». Είναι φυσικό αμέσως μετά την ήττα να αναζητάς τη μαγική λύση που θα σε σώσει. Επιπλέον, η αγωνία επιτείνεται από τη γοητεία που ασκεί στο ΠΑΣΟΚ αυτή την περίοδο η επιτυχία του ΣΥΝ. Η νέα «χημεία» των δύο χώρων είναι συγκυριακή, μπορεί όμως να είναι αμοιβαία επωφελής, στο μέτρο που ξαναφέρει σε πρώτο πλάνο, έστω πρόσκαιρα, κοινά προβλήματα και ερωτήματα μιας σύγχρονης μεταρρυθμιστικής Αριστεράς.
Η επιτυχία του ΣΥΝ
Η εκλογική επιτυχία του ΣΥΝ, όπως και του ΚΚΕ, οφείλεται πρωτίστως στην υποχώρηση του ΠΑΣΟΚ. Τρύπησε ο κουβάς στη μέση και ποτίστηκαν τα γύρω. Όμως ο ΣΥΝ, σε αντίθεση με το ΚΚΕ, αύξησε παράλληλα τη «συμμαχική ελκτικότητά» του. Πράγματι, ο Α. Αλαβάνος έχει πραγματοποιήσει μια ανατοποθέτηση (repositioning) του ΣΥΝ μισοβγάζοντάς τον από τη λογική του αντιδικομματισμού τύπου Παπαρρήγα που ταυτίζει μονίμως Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ. Βλέποντας την αντιπολιτευτική αδυναμία του ΠΑΣΟΚ, κατέστησε τον ΣΥΝ πρωτίστως αντικυβερνητικό, γεγονός που άνοιξε ευήκοα ώτα στον κόσμο του ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα, με μια «μονοθεματική» σχεδόν πολιτική, καβάλησε το κύμα της φοιτητικής κινητοποίησης, γεγονός που ενίσχυσε πρωτίστως τη διακριτότητα του ΣΥΝ και δευτερευόντως μόνο έφερε ψήφους.
Στη βάση αυτή, συγκρότησε και τον μίνι-πολυσυλλεκτισμό τού ΣΥΡΙΖΑ παραχωρώντας άνετο χώρο στον αριστερισμό και σε κουλτούρες τύπου «κινηματική αριστερά», «πρωτοπορία της παραδειγματικής πράξης», κ.τ.τ. Το θετικό ήταν ακριβώς η αίσθηση της πολυσυλλεκτικότητας. Το αρνητικό είναι ότι η συνύπαρξη είναι δυνατή μόνο σε μια γραμμή μόνιμης άρνησης, συμφωνίας στον ελάχιστο κάθε φορά κοινό παρονομαστή και επομένως πολιτικής- προγραμματικής ένδειας. Η αντίφαση εκδηλώνεται στο πιο ενδιαφέρον νέο στοιχείο που ανέδειξε ο ΣΥΝ, ας το πούμε για συντομία, στη «στελεχιακή γενιά Τσίπρα»: η νεωτερικότητα της εικόνας και η φρεσκάδα της παρουσίας συνυπάρχουν με την παραδοσιακότητα των προγραμματικών θέσεων. Ο Α. Αλαβάνος έχει να διαχειριστεί την αντίφαση μεταξύ μιας πολιτικής γραμμής που τον φέρνει πιο δυναμικά στο πολιτικό προσκήνιο και ενός ιδεολογικού ενδοαριστερού πολυσυλλεκτισμού που τον σπρώχνει στον προγραμματικό συντηρητισμό αντί στην «εναλλακτικότητα». Μέσα σε αυτή την αντίφαση θα διεκδικήσουν ασφαλώς τον ρόλο τους οι δυνάμεις του ΣΥΝ που μπορούν να θέσουν το αίτημα και την ατζέντα μιας ευρύτερης πλειοψηφικής μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Υπό αυτό μόνο το πρίσμα, η αναζήτηση του ΣΥΝ συναντάται με αυτήν του ΠΑΣΟΚ.
Η αγωνία του ΠΑΣΟΚ
Το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι πώς θα ανακόψει το σπιράλ της συρρίκνωσης και πώς θα ανακτήσει την ηγεμονία στον ενδιάμεσο χώρο τον οποίο τείνει να καταλάβει δομικά η Ν.Δ. Κοντολογίς, πώς θα μείνει κόμμα εξουσίας σε μια νέα εποχή που δεν μπορεί να κατοχυρώσει τον αναγκαίο πολυσυλλεκτισμό της παράταξης μόνο με τον αντιδεξιό και αντιπολιτευτικό λόγο. Γιατί τι μπορεί να πει αλήθεια αυτός ο λόγος στις νεώτερες ηλικίες και σε ένα πολιτικό σύστημα όπου όλα τα κόμματα έχουν δοκιμαστεί; Παρότι γνωρίζω τις εκπλήξεις που έχει δημιουργήσει στο παρελθόν η ανθεκτικότητα του ΠΑΣΟΚ, προσωπικά φοβάμαι ότι ο χώρος έχει εισέλθει σε βαθιά δομική κρίση. Όχι λόγω της αντιπαράθεσης για την ηγεσία, αλλά γιατί οι διαφαινόμενες καταστάσεις οδηγούν σε φυγόκεντρες τάσεις και πολιτική ασυναρτησία: ο λόγος μιας «αριστεράς των αξιών» με την αδύνατη «επιστροφή στις ρίζες» του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ, η προσδοκία ενός «ανοιχτού κόμματος» την οποία όμως θα διαχειριστεί εκ των πραγμάτων το «εσώτερο κόμμα» των κατεστημένων μηχανισμών. Και επιπλέον, ο αυτοτεμαχισμός της ιστορικής αυτοσυνείδησης του κόμματος, καθώς δεν έχει καταφέρει να συνθέσει την πορεία του από τον Αντρέα στον Σημίτη, ούτε τις ιστορικοπολιτικές συνθήκες της διαδρομής του.
Ξέρουμε ότι η πολυσπερμία, η αμφισημία και ο πολυσυλλεκτισμός ήταν πάντα χαρακτηριστικό του ΠΑΣΟΚ. Όμως υπήρχαν οι δυνάμεις της σύνθεσης. Ένα κοινωνικοπολιτικό ανοδικό κύμα που άρχισε από τη δεκαετία του ΄60, ο αρχηγός- ιδρυτής, η επιτακτικότητα ενός εθνικού στόχου όπως η ΟΝΕ. Σήμερα δεν είναι σαφείς οι δυνατότητες σύνθεσης και συσπείρωσης. Μπορούμε αντιθέτως να καταγράψουμε σειρά τάσεων που στις σημερινές συνθήκες κρίσης της πολιτικής πιέζουν στη συρρίκνωση των μεγάλων κομμάτων, γεγονός που έχει συμβεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σε κάθε περίπτωση, η προοπτική μιας παρατεταμένης κρίσης αν όχι συρρίκνωσης, μειώνει και την ενοποιητική λειτουργία που διεκπεραίωνε ανέκαθεν η προοπτική κατάκτησης της εξουσίας.
Νέος πολιτικός λόγος
Επομένως η προοπτική του ΠΑΣΟΚ θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της όποιας νέας ηγετικής ομάδας να παραγάγει πολιτικό λόγο και αναλυτικά εργαλεία που να δώσουν προσανατολισμό και να (ανα)συνθέσουν τα σημερινά ασυνάρτητα θραύσματα. Υπ΄ αυτή την έννοια μπορεί πράγματι μια αριστερή οπτική να χρησιμεύσει και να βρει ζωτικό πολιτικό χώρο μέσα στις σημερινές διεργασίες του ΠΑΣΟΚ, του ΣΥΝ και των ανένταχτων αριστερών. Δεν εννοώ προφανώς την «αριστερή στροφή» στο παρελθόν που προβάλλεται από ένα παρωχημένο κομματικό προσωπικό. Εννοώ ένα ελκτικό και ηλικιακά ανανεωμένο ρεύμα σύγχρονης μεταρρυθμιστικής Αριστεράς, ικανό να δώσει προγραμματικό ειρμό και προοπτική σε μια πλειοψηφική κυβερνητική κεντροαριστερή παράταξη. Να παραγάγει δηλαδή μια εκσυγχρονισμένη κεντροαριστερή ηγεμονία στον μεσαίο χώρο και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία. Αυτός ο πολιτικός λόγος δεν μπορεί να είναι μόνο άρνηση και «αντί». Επίσης δεν αρκούν τα αναλυτικά εργαλεία που «εισάγουμε» από τη διεθνή συζήτηση για την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας και της ευρύτερης ευρωπαϊκής Αριστεράς. Άλλωστε το ΠΑΣΟΚ ήταν και είναι sui generis σοσιαλιστικό κόμμα και η φυσιογνωμία του διαμορφώθηκε περισσότερο από τις εθνικές συνθήκες και τις εθνικές ιστορικές καμπές, παρά από τις διεθνείς επιρροές.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΕ ΝΕΑΡΟΤΕΡΟ ΣΥΝΤΡΟΦΟ, Ο
ΟΠΟΙΟΣ ΕΤΟΙΜΑΖΕ ΤΗΝ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ
ΑΚΑΝΘΩΔΕΣ ΖΗΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΚΡΟΥΕ
ΣΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΤΗΣ «ΒΑΣΗΣ» ΤΟΥ
ΚΟΜΜΑΤΟΣ: «ΒΑΛΕ ΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ
ΜΑΡΞΙΣΜΟ- ΛΕΝΙΝΙΣΜΟ» ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ
ΕΚΑΝΕ ΣΑΝ ΝΑ ΡΙΧΝΕΙ ΑΛΑΤΙ ΣΤΟ ΦΑΪ
Η προοπτική του ΠΑΣΟΚ θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της όποιας νέας ηγετικής ομάδας να παραγάγει πολιτικό λόγο και αναλυτικά εργαλεία που να δώσουν προσανατολισμό και να (ανα)συνθέσουν τα σημερινά ασυνάρτητα θραύσματα (εδώ, ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Γιώργος Παπανδρέου) Θυμήθηκα τη διήγηση με αφορμή τη νέα αγωνία του ΠΑΣΟΚ «να στρίψει αριστερά» προκειμένου «να ξαναγεννηθεί». Είναι φυσικό αμέσως μετά την ήττα να αναζητάς τη μαγική λύση που θα σε σώσει. Επιπλέον, η αγωνία επιτείνεται από τη γοητεία που ασκεί στο ΠΑΣΟΚ αυτή την περίοδο η επιτυχία του ΣΥΝ. Η νέα «χημεία» των δύο χώρων είναι συγκυριακή, μπορεί όμως να είναι αμοιβαία επωφελής, στο μέτρο που ξαναφέρει σε πρώτο πλάνο, έστω πρόσκαιρα, κοινά προβλήματα και ερωτήματα μιας σύγχρονης μεταρρυθμιστικής Αριστεράς.
Η επιτυχία του ΣΥΝ
Η εκλογική επιτυχία του ΣΥΝ, όπως και του ΚΚΕ, οφείλεται πρωτίστως στην υποχώρηση του ΠΑΣΟΚ. Τρύπησε ο κουβάς στη μέση και ποτίστηκαν τα γύρω. Όμως ο ΣΥΝ, σε αντίθεση με το ΚΚΕ, αύξησε παράλληλα τη «συμμαχική ελκτικότητά» του. Πράγματι, ο Α. Αλαβάνος έχει πραγματοποιήσει μια ανατοποθέτηση (repositioning) του ΣΥΝ μισοβγάζοντάς τον από τη λογική του αντιδικομματισμού τύπου Παπαρρήγα που ταυτίζει μονίμως Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ. Βλέποντας την αντιπολιτευτική αδυναμία του ΠΑΣΟΚ, κατέστησε τον ΣΥΝ πρωτίστως αντικυβερνητικό, γεγονός που άνοιξε ευήκοα ώτα στον κόσμο του ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα, με μια «μονοθεματική» σχεδόν πολιτική, καβάλησε το κύμα της φοιτητικής κινητοποίησης, γεγονός που ενίσχυσε πρωτίστως τη διακριτότητα του ΣΥΝ και δευτερευόντως μόνο έφερε ψήφους.
Στη βάση αυτή, συγκρότησε και τον μίνι-πολυσυλλεκτισμό τού ΣΥΡΙΖΑ παραχωρώντας άνετο χώρο στον αριστερισμό και σε κουλτούρες τύπου «κινηματική αριστερά», «πρωτοπορία της παραδειγματικής πράξης», κ.τ.τ. Το θετικό ήταν ακριβώς η αίσθηση της πολυσυλλεκτικότητας. Το αρνητικό είναι ότι η συνύπαρξη είναι δυνατή μόνο σε μια γραμμή μόνιμης άρνησης, συμφωνίας στον ελάχιστο κάθε φορά κοινό παρονομαστή και επομένως πολιτικής- προγραμματικής ένδειας. Η αντίφαση εκδηλώνεται στο πιο ενδιαφέρον νέο στοιχείο που ανέδειξε ο ΣΥΝ, ας το πούμε για συντομία, στη «στελεχιακή γενιά Τσίπρα»: η νεωτερικότητα της εικόνας και η φρεσκάδα της παρουσίας συνυπάρχουν με την παραδοσιακότητα των προγραμματικών θέσεων. Ο Α. Αλαβάνος έχει να διαχειριστεί την αντίφαση μεταξύ μιας πολιτικής γραμμής που τον φέρνει πιο δυναμικά στο πολιτικό προσκήνιο και ενός ιδεολογικού ενδοαριστερού πολυσυλλεκτισμού που τον σπρώχνει στον προγραμματικό συντηρητισμό αντί στην «εναλλακτικότητα». Μέσα σε αυτή την αντίφαση θα διεκδικήσουν ασφαλώς τον ρόλο τους οι δυνάμεις του ΣΥΝ που μπορούν να θέσουν το αίτημα και την ατζέντα μιας ευρύτερης πλειοψηφικής μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Υπό αυτό μόνο το πρίσμα, η αναζήτηση του ΣΥΝ συναντάται με αυτήν του ΠΑΣΟΚ.
Η αγωνία του ΠΑΣΟΚ
Το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι πώς θα ανακόψει το σπιράλ της συρρίκνωσης και πώς θα ανακτήσει την ηγεμονία στον ενδιάμεσο χώρο τον οποίο τείνει να καταλάβει δομικά η Ν.Δ. Κοντολογίς, πώς θα μείνει κόμμα εξουσίας σε μια νέα εποχή που δεν μπορεί να κατοχυρώσει τον αναγκαίο πολυσυλλεκτισμό της παράταξης μόνο με τον αντιδεξιό και αντιπολιτευτικό λόγο. Γιατί τι μπορεί να πει αλήθεια αυτός ο λόγος στις νεώτερες ηλικίες και σε ένα πολιτικό σύστημα όπου όλα τα κόμματα έχουν δοκιμαστεί; Παρότι γνωρίζω τις εκπλήξεις που έχει δημιουργήσει στο παρελθόν η ανθεκτικότητα του ΠΑΣΟΚ, προσωπικά φοβάμαι ότι ο χώρος έχει εισέλθει σε βαθιά δομική κρίση. Όχι λόγω της αντιπαράθεσης για την ηγεσία, αλλά γιατί οι διαφαινόμενες καταστάσεις οδηγούν σε φυγόκεντρες τάσεις και πολιτική ασυναρτησία: ο λόγος μιας «αριστεράς των αξιών» με την αδύνατη «επιστροφή στις ρίζες» του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ, η προσδοκία ενός «ανοιχτού κόμματος» την οποία όμως θα διαχειριστεί εκ των πραγμάτων το «εσώτερο κόμμα» των κατεστημένων μηχανισμών. Και επιπλέον, ο αυτοτεμαχισμός της ιστορικής αυτοσυνείδησης του κόμματος, καθώς δεν έχει καταφέρει να συνθέσει την πορεία του από τον Αντρέα στον Σημίτη, ούτε τις ιστορικοπολιτικές συνθήκες της διαδρομής του.
Ξέρουμε ότι η πολυσπερμία, η αμφισημία και ο πολυσυλλεκτισμός ήταν πάντα χαρακτηριστικό του ΠΑΣΟΚ. Όμως υπήρχαν οι δυνάμεις της σύνθεσης. Ένα κοινωνικοπολιτικό ανοδικό κύμα που άρχισε από τη δεκαετία του ΄60, ο αρχηγός- ιδρυτής, η επιτακτικότητα ενός εθνικού στόχου όπως η ΟΝΕ. Σήμερα δεν είναι σαφείς οι δυνατότητες σύνθεσης και συσπείρωσης. Μπορούμε αντιθέτως να καταγράψουμε σειρά τάσεων που στις σημερινές συνθήκες κρίσης της πολιτικής πιέζουν στη συρρίκνωση των μεγάλων κομμάτων, γεγονός που έχει συμβεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σε κάθε περίπτωση, η προοπτική μιας παρατεταμένης κρίσης αν όχι συρρίκνωσης, μειώνει και την ενοποιητική λειτουργία που διεκπεραίωνε ανέκαθεν η προοπτική κατάκτησης της εξουσίας.
Νέος πολιτικός λόγος
Επομένως η προοπτική του ΠΑΣΟΚ θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της όποιας νέας ηγετικής ομάδας να παραγάγει πολιτικό λόγο και αναλυτικά εργαλεία που να δώσουν προσανατολισμό και να (ανα)συνθέσουν τα σημερινά ασυνάρτητα θραύσματα. Υπ΄ αυτή την έννοια μπορεί πράγματι μια αριστερή οπτική να χρησιμεύσει και να βρει ζωτικό πολιτικό χώρο μέσα στις σημερινές διεργασίες του ΠΑΣΟΚ, του ΣΥΝ και των ανένταχτων αριστερών. Δεν εννοώ προφανώς την «αριστερή στροφή» στο παρελθόν που προβάλλεται από ένα παρωχημένο κομματικό προσωπικό. Εννοώ ένα ελκτικό και ηλικιακά ανανεωμένο ρεύμα σύγχρονης μεταρρυθμιστικής Αριστεράς, ικανό να δώσει προγραμματικό ειρμό και προοπτική σε μια πλειοψηφική κυβερνητική κεντροαριστερή παράταξη. Να παραγάγει δηλαδή μια εκσυγχρονισμένη κεντροαριστερή ηγεμονία στον μεσαίο χώρο και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία. Αυτός ο πολιτικός λόγος δεν μπορεί να είναι μόνο άρνηση και «αντί». Επίσης δεν αρκούν τα αναλυτικά εργαλεία που «εισάγουμε» από τη διεθνή συζήτηση για την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας και της ευρύτερης ευρωπαϊκής Αριστεράς. Άλλωστε το ΠΑΣΟΚ ήταν και είναι sui generis σοσιαλιστικό κόμμα και η φυσιογνωμία του διαμορφώθηκε περισσότερο από τις εθνικές συνθήκες και τις εθνικές ιστορικές καμπές, παρά από τις διεθνείς επιρροές.
