Ομπάμα, ο άνθρωπος της εποχής

Λιγότερες από τρεις εβδομάδες μας χωρίζουν από τις προεδρικές εκλογές της 4ης Νοεμβρίου και σημαντικά ερωτήματα παραμένουν σχετικά με το ποιος θα είναι ο νικητής, ο γερουσιαστής Ομπάμα ή ο γερουσιαστής Μακέιν; Θα είναι η σημερινή διαφορά του Ομπάμα στις λεγόμενες κρίσιμες Πολιτείες αρκετή για να του δώσει τον Λευκό Οίκο; Αναμένονται αρνητικές προεκλογικές διαφημίσεις τις τελευταίες ημέρες της εκστρατείας; Είναι έτοιμος ο αμερικανικός λαός να εκλέξει Αφροαμερικανό πρόεδρο; Η απάντηση στις ερωτήσεις αυτές είναι "ναι". Επιπλέον, υπάρχει το ενδεχόμενο να αλλάξουν την τελευταία στιγμή οι προτιμήσεις των ψηφοφόρων υπέρ του Μακέιν; Δεν το θεωρώ πιθανό. Η πεποίθησή μου στηρίζεται σε ορισμένους βασικούς παράγοντες στις ΗΠΑ που καθιστούν αυτές τις εκλογές τις πιο σημαντικές από το 1932 και την επικράτηση του Φράνκλιν Ντέλανο Ρούζβελτ. Ο Ομπάμα φαίνεται να είναι ο άνθρωπος της εποχής.

Τα κεντρικά θέματα του γερουσιαστή Ομπάμα που επαναλαμβάνονται στον προεκλογικό αγώνα για το Λευκό Οίκο είναι τρία, και όλα πολύ γνωστά στους Ευρωπαίους: κοινωνικές τάξεις, εργασία και κατακτητικός πόλεμος. Κατά τη γνώμη μου η πιο καθοριστική στιγμή σε αυτή την εκστρατεία, όχι μόνο για την Ευρώπη αλλά και για πολλούς στην Αμερική, ήταν η ομιλία του στο Siegessaeule ή Μνημείο της Νίκης στο Βερολίνο, το καλοκαίρι φέτος. Η σημασία τόσο της ομιλίας όσο και του χώρου όπου εκφωνήθηκε, δεν πρέπει να υποτιμηθεί γιατί ο Ομπάμα θεωρεί τον πόλεμο του Ιράκ "πόλεμο που δεν ήταν αναγκαίος" με την έννοια ότι αποτελούσε έκφραση από τους νεοσυντηρητικούς, ενός νέου αμερικανικού ιμπεριαλισμού, τόσο δεδομένου που το Πεντάγωνο του Ράμσφελντ έκανε εσωτερικά σεμινάρια για την παρακμή και την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ομιλία του Ομπάμα στο Βερολίνο υπερέβη τέτοιες στενές, παγκόσμιες αμερικανικές φιλοδοξίες, που μοιάζουν με αυτές των Πρώσων που οικοδόμησαν το μνημείο αυτό για να γιορτάσουν τις νίκες τους επί της Δανίας, της Αυστρίας και της Γαλλίας, εγκαθιδρύοντας μια νέα υπερδύναμη, το γερμανικό Ράιχ. Δεν χρειάζεται να προσθέσω ότι επιπλέον χρήση του μνημείου έκανε η Γερμανία πριν από την τελική πτώση των αυτοκρατορικών της φαντασιώσεων το 1945. Ο Ομπάμα έκανε έκκληση για μεγαλύτερη καθολικότητα στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ που να αντικαταστήσει τον ανταγωνισμό μεταξύ εθνών για την πρωτοκαθεδρία.

Τα θέματα της ταξικότητας και της εργασίας στην αμερικανική εσωτερική πολιτική έχουν επίσης σπέρματα των φιλοσοφικών τους ριζών στο Βερολίνο του 19ου αιώνα, αλλά έχουν προσαρμοστεί ειδικά στην αμερικανική κοινή γνώμη που είναι τώρα τραυματισμένη, όπως και οι περισσότεροι Ευρωπαίοι και άλλοι, από την τρέχουσα οικονομικά δυσφορία. Ακόμη και πριν από την κατάρρευση πάντως, ο Ομπάμα είχε ήδη ξεκαθαρίσει ότι κεντρική θέση τόσο στη διαδικασία για το χρίσμα όσο και στην προεκλογική εκστρατεία, έχει η επιδείνωση της ζωής της αμερικανικής μεσαίας τάξης και όσων είναι κάτω από αυτήν - περίπου το 95% των συμπατριωτών του - και ότι το ζωτικό κλειδί για την λύση είναι η αναζωπύρωση της εργασίας, εκατομμύρια νέες δουλειές και η απασχόληση στους οικονομικούς τομείς που έχουν πληγεί πολύ από την παγκοσμιοποίηση. Επιπλέον, η ιατρική περίθαλψη για όλους τους Αμερικανούς θα χαλαρώσει την πίεση στους οικονομικούς πόρους των εργατών και των οικογενειών τους. Στην πολιτική, η επανάληψη ορισμένων κεντρικών θεμάτων, διατυπωμένων σε κατανοητή γλώσσα μπορεί να έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στις προσωπικές επιλογές στις εκλογές. Είναι καθοριστικές για έναν υποψήφιο μέχρι τα τελευταία λεπτά των εκλογών.

Τέτοια θέματα, γνωστά στο ευρωπαϊκό κοινό, θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στον προεκλογικό αγώνα στις ΗΠΑ φέτος; Το πιστεύω, για λόγους που τώρα γίνονται όλο και πιο φανεροί, καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, σε σχέση με τον αγώνα του Ομπάμα κατά της Χίλαρι Κλίντον στις αρχές της χρονιάς. Η σύγκλιση της δημόσιας δυσφορίας τόσο για τον πόλεμο στο Ιράκ όσο τώρα για την οικονομία, έχει πια γίνει τόσο έντονη, που ορισμένοι τη συγκρίνουν με την "τέλεια καταιγίδα" στη φύση όπου οι δυνάμεις ενώνονται με τέτοια ακρίβεια ώστε επέρχεται καταστροφή. Όπως το 1932, η φετινή χρονιά συνιστά καταστροφή για το ρεπουμπλικανικό κόμμα. Ο Ομπάμα παρασύρθηκε από γεγονότα που σε μεγάλο βαθμό δεν μπορεί να ελέγξει, ωστόσο μοιάζει να είναι αρκετά ευέλικτος για να δαμάσει την καταιγίδα - το μοναδικό ιστορικό προηγούμενο είναι ο Ρούζβελτ.

Οι θρίαμβοι που γιορτάστηκαν στο μνημείο της Νίκης, σκιάστηκαν από τη φρίκη του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Την επαύριο του πολέμου αυτού άλλες ιστορικές μνήμες έγιναν σημαντικότερες για το Βερολίνο και τον κόσμο: το μεγάλο μνημείο του Πήτερ Άιζενμαν για τους νεκρούς εβραίους της Ευρώπης, το καταφύγιο του Φύρερ που σφραγίστηκε για πάντα κάτω από μια τσιμεντένια πλάκα, ο επίσης κενός χώρος του παλιού αρχηγείου της Γκεστάπο, και η βομβαρδισμένη εκκλησία του Κάιζερ Βίλχελμ. Ο Ομπάμα είπε ότι το διεθνές σύστημα, όπου κυριαρχούν οι μεγάλες δυνάμεις που ευθύνονται για τόση βία και φρίκη στον 20ό αιώνα, δεν μπορεί πλέον να επιλύει τα σημαντικότερα προβλήματα του 21ου αιώνα όπως η διεθνής τρομοκρατία, η κλιματική αλλαγή, και η ανάπτυξη των πυρηνικών. Κουρασμένη από άλλον έναν παρατεταμένο πόλεμο, η αμερικανική κοινή γνώμη θα ακολουθήσει την ηγεσία του Ομπάμα, αναζητώντας μια πιο κατάλληλη διεθνή πολιτική από αυτήν που εκφράζει σήμερα το Βερολίνο.

Πέρα από την κλίμακα και τη διάρκεια, η Μεγάλη Ύφεση στις ΗΠΑ είχε ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό που δεν υφίσταται στη σημερινή οικονομική κρίση: μια ταλαντούχα και ιδεολογική αριστερά που αντιπροσωπευόταν όχι μόνο από τη διανόηση αλλά από διάφορα τμήματα της αμερικανικής εργατικής τάξης. Αν και πολύ συντηρητικές δυνάμεις αντιπαρατέθηκαν στο Νιού Ντιλ, οι επικρίσεις από την Αριστερά οδήγησαν τον Ρούζβελτ σε ορισμένες κατευθύνσεις που δεν θα είχε πάρει διαφορετικά. Και εντός της ίδιας του της κυβέρνησης υπήρχαν άνθρωποι βαθιά Αριστεροί, μερικοί από τους οποίους θαυμάζαν τη Σοβιετική Ένωση. Έτσι ο Ρούζβελτ μερικές φορές κινήθηκε πιο ριζοσπαστικά από ό,τι θα μπορούσε να είχε κάνει, όπως με τη γνωστή του προσπάθεια το 1936 να προσθέσει τρία επιπλέον μέλη στο Ανώτατο Δικαστήριο.

Στη σημερινή κρίση, ωστόσο, εκείνο που είναι σημαντικότερο για τα νέα οικονομικά προγράμματα του Ομπάμα είναι οι επικρίσεις της δεξιάς και αυτές έχουν την τάση να τείνουν προς τη διαλεκτική προς ειδικά προγράμματα και όχι προς ένα αναλυτικό οικονομικό και κοινωνικό σχέδιο, που μπορεί να μετατραπεί, όπως έγινε με το Νιού Ντιλ του Ρούζβελτ το 1944 λίγο πριν από το θάνατό του, μια πρόταση για επίσημη διακήρυξη οικονομικών δικαιωμάτων κάθε Αμερικανού. Με άλλα λόγια, με τα χρόνια η αριστερά που η σημασία της έφθινε στις ΗΠΑ, μόλις σήμερα, στην πιο δύσκολη οικονομική συγκυρία, μπορεί να να αποκτήσει εξέχουσα θέση, είτε ο Ομπάμα κερδίσει είτε όχι τις εκλογές. Πάντως μια νίκη του Ομπάμα θα φέρει περισσότερο διάλογο για την οικονομική και κοινωνική πολιτική, στον οποίο η αριστερά μπορεί να έχει και πάλι επιρροή. Ο Μακέιν αντιμετωπίζει μια σκληρή πραγματικότητα στην εκστρατεία του: το Ρεπουμπλικανικό κόμμα και τις προκαταλήψεις του για την απορρύθμιση που έχουν χάσει την αξιοπιστία τους.

Αναφερόμενος στην εξωτερική πολιτική των δύο υποψηφίων σε συνάντηση στην Αθήνα στις 13 Οκτωβρίου, που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Καραμανλή, μου ζήτησαν να εκθέσω το θέμα γενικότερα πέρα από την επικέντρωση στους δύο υποψήφιους. Καθώς άκουγα τους άλλους συναδέλφους μου να συζητούν για τις πολιτικές και την προσωπικότητα του Ομπάμα, άρχισα να σκέφτομαι ότι η αξιοπιστία του Ομπάμα στην Ευρώπη - που πρωτοφάνηκε στο Βερολίνο - ξεκινά από άτομα που είναι φιλοαμερικανοί λόγω των συντηρητικών τους πεποιθήσεων και φθάνει σε αριστερούς που ιστορικά δεν εκτιμούν ιδιαίτερα τις ΗΠΑ. Η έμφαση που δίνει στον αυτοκρατορικό πόλεμο, στις κοινωνικές τάξεις και την εργασία ως κεντρικά προβλήματα σε μια δημοκρατική εξωτερική πολιτική καθιστούν τον Ομπάμα ελκυστικό για όλο το ευρωπαϊκό πολιτικό φάσμα - σπάνιο επίτευγμα για όλους τους Αμερικανούς προέδρους από το 1945.

* Ο Ρ. Τζ. Πράνγκερ είναι σύμβουλος εθνικής ασφάλειας στην Ουάσινγκτον, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Πενταγώνου.