Χορεύοντας με το διάβολο

Το πρόσφατο ταξίδι του πρωθυπουργού στην Αμερική έκρυβε πολλές εκπλήξεις: μια ακατανόητη παροιμία για την καμήλα και την ουρά της («we have already eaten the camel and now we have the queue»), μια συμφωνία για τη συντήρηση των F16 και μια «αγιογραφία» του Ντόναλντ Τραμπ. «Διαπίστωσα από τη συνάντησή μας με τον Αμερικανό Πρόεδρο», είπε ο πρωθυπουργός, «ότι μπορεί ο τρόπος που προσεγγίζει τα πράγματα ο πρόεδρος να μοιάζει διαβολικός, όμως, γίνεται τελικά για καλό»).[1] Για την παροιμία, δεν χρειάζεται να πει κανείς πολλά. Ήδη κάνει τη δική της σατιρική καριέρα στο Διαδίκτυο. Για την «εξοπλιστική» συμφωνία, δεν γνωρίζει ακόμη κανείς τίποτα, έτσι ώστε να μπορεί να πει κάτι. Θα περιμένουμε να τη φέρει η κυβέρνηση στη Βουλή. Για την «αγιογραφία» όμως του Τραμπ, θα μπορούσαμε να πούμε πως, σε αντίθεση με όσα λέγονται περί της πραγματιστικής στροφής και του «νέο-ατλαντισμού» του ΣΥΡΙΖΑ, αποτελεί ίσως το πιο συνεπές δείγμα του ηθικιστικού λαϊκισμού της κυβέρνησης.

Εξηγούμαι: εδώ και καιρό, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει διαπρέψει σε ένα ηθικιστικό ακτιβισμό, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το μανιχαϊκό δίπολο των «καλών» συμμάχων και των «κακών» αντιπάλων του. Το περίφημο «ηθικό πλεονέκτημα» εξάλλου δεν ήταν ποτέ μια επίδειξη πολιτικής αρετής αλλά ένα αμυντικό όπλο για την δήθεν «αδιάφθορη» άνοδο της «πρώτη φορά» Αριστεράς στην εξουσία. Μέσα στον πληθωρισμό αυτής της ρητορικής, που από τη φύση της έχει ήδη και πάντα απορρίψει την πολυπλοκότητα των πολιτικών φαινομένων, το φαινόμενο Τραμπ αντιμετωπίστηκε προεξαγγελτικά ως ένα «κακό» —«μη μας βρει κι αυτό το κακό», είχε δηλώσει παλιότερα ο πρωθυπουργός—, το οποίο επιβεβαίωνε την ηθική ευθύτητα και την ιδεολογική ακεραιότητα της Αριστεράς, καθώς και τη σχέση της με τις πολιτικές εξελίξεις στην Αμερική.

Αν προσθέσει κανείς μάλιστα και μια δόση παραδοσιακής αριστερής συνθηματολογίας («φονιάδες των λαών Αμερικάνοι»), μπορεί εύκολα να καταλάβει πως η εύκολη δικαιολογία του ΣΥΡΙΖΑ (ο Τσίπρας δεν επισκέφτηκε την Αμερική ως πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ αλλά ως πρωθυπουργός της χώρας) μάλλον δεν επαρκεί για να καλύψει την διάσταση ανάμεσα στα διαβολικά μέσα και τον καλό σκοπό του Τραμπ. Όταν ο τυχοδιωκτικός κυνισμός συναντά τη σκόπιμη μεταμόρφωση, τότε ολοένα και περισσότερο τα πρόσωπα μπερδεύονται με τα προσωπεία. Προφανώς δεν πρόκειται για ακόμη μία «κωλοτούμπα», που επιβάλλεται από τις ανάγκες της συγκυρίας και την ενδεχόμενη πρωτοβουλία Τραμπ για το ελληνικό χρέος. Πρόκειται για τον κίνδυνο να ταυτιστεί η ίδια η πολιτική με ένα διαρκώς μεταλλασσόμενο και διφορούμενο «φαίνεσθαι» της εξουσίας∙ έναn κυβερνητισμό χωρίς συγκεκριμένο πλαίσιο, ιδεολογικά όρια και προϋποθέσεις. Όπως έχει δείξει Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν άλλωστε, ο ηθικισμός μετατρέπει συχνά την «πολιτική αλήθεια» σε μια αληθοφανή επίφαση άσκησης της εξουσίας, που συνοδεύεται από το τέχνασμα, το ψέμα και τη χειραγώγηση.[2] Όταν όμως η τακτική έχει αντικαταστήσει τη στρατηγική, το δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» δεν αποτελεί απλώς μια ασταθή κυβερνητική πρακτική αλλά μια περιχαρακωμένη συνείδηση, που συρρικνώνει τη δημόσια ηθικότητα της πολιτικής.

Από αυτή τη σκοπιά, ολοένα και περισσότερο, ο ΣΥΡΙΖΑ βυθίζεται μέσα στο δικό του «κυβερνητικό παράδοξο». Οι άλυτες αντιφάσεις του, οι διαρκείς κυβιστήσεις, οι δοκιμασίες της πρότερης «αυταπάτης» από τη σκληρή πραγματικότητα έχουν δημιουργήσει πλέον ένα κενό πολιτικού νοήματος. Δεν μπορεί κανείς να θρηνεί για τον Κάστρο και ταυτόχρονα να κάνει την «αγιογραφία» του Τραμπ. Όχι επειδή αποκλίνει από εκείνο τον βαθμό αριστεροσύνης που επιβάλλει η Κουμουνδούρου αλλά επειδή καμία από τις δύο επιλογές δεν ανταποκρίνεται σε εκείνη την απαραίτητη ισορροπία που χρειάζεται για να γεφυρωθούν οι ιδεολογικές πεποιθήσεις με τις κυβερνητικές αποφάσεις. Η απογοήτευση άλλωστε που νιώθουν πλέον πολλοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ δεν οφείλεται απλώς στη διάψευση των αρχικών προσδοκιών τους ούτε στην κατάρρευση των παλαιών αντιμνημονιακών μύθων αλλά σε αυτή την έλλειψη πίστης στην ίδια την πολιτική ως έλλογη νοηματική πράξη. Αν ο ηθικισμός «προβάλλεται ως το ψυχικό συμπλήρωμα μιας άψυχης πολιτικής»,[3] τότε ο ΣΥΡΙΖΑ γρήγορα θα βρεθεί να χορεύει με το διάβολο, χωρίς να γνωρίζει πως «η κόλαση πάντ’ άγρυπνη» στήθηκε ήδη τριγύρω του.

[1] http://tvxs.gr/news/ellada/o-diabolikos-tropos-kai-o-kalos-skopos-toy-tramp

[2] Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλόν, Πρέπει η πολιτική να γίνει ηθική ; μτφρ. Νίκος Ζαρταμόπουλος, Εστία, Αθήνα, 2004, σ. 47.

[3] Στο ίδιο, σ. 69.