ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΄73: Κορύφωση του φοιτητικού αντιδικτατορικού αγώνα

Το Πολυτεχνείο ήταν ο «τόπος» όπου εκφράστηκε η συμπυκνωμένη αντίδραση των φοιτητών απέναντι στη Χούντα. Αποτέλεσε την κορυφαία πράξη μαζικής αντίστασης ενός τμήματος του ελληνικού λαού, της φοιτητικής νεολαίας, και προκάλεσε τη συμμετοχή και άλλων στρωμάτων του. Ο ηρωισμός, τα θύματα και η κτηνώδης επέμβαση των στρατοκρατών, αλλά κυρίως η γνώση και η ενημέρωση χιλιάδων πολιτών για το τι συνέβαινε μέσα από τον ραδιοφωνικό σταθμό, συνετέλεσαν ώστε η εξέγερση να καταλάβει την κορυφαία θέση μεταξύ όλων των αντιστασιακών ενεργειών ενάντια στην απριλιανή δικτατορία.

Δεν ήταν, όμως, το Πολυτεχνείο κεραυνός εν αιθρία. Είχε προϋπάρξει η άνοδος του μαζικού αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος μετά τον Ιανουάριο του 1972. Έως τότε οι γεμάτες ηρωισμό και αυταπάρνηση φοιτητικές αντιστασιακές δράσεις αφορούσαν πέταγμα προκηρύξεων, μοίρασμα παράνομων εντύπων, τοιχοκόλληση αφισών, τοποθέτηση πλακάτ, άπλωμα πανό, λόγους με μαγνητόφωνα σε κινηματογράφους. Αυτές οι δράσεις είχαν επισωρεύσει συλλήψεις, βασανιστήρια, στρατοδικεία βαρύτατες ποινές και οριστικές αποβολές από τις σχολές. Ήταν πράξεις μικρής εμβέλειας, αλλά είχαν κρατήσει ζωντανό το πνεύμα της Αντίστασης.

Από τις αρχές του 1972 φοιτητικές παρέες δημοκρατικών φρονημάτων οργανώνουν συναντήσεις προβληματισμού και αναζητήσεων, που πολλαπλασιάζονται ραγδαία. Διαμορφώνονται παράνομοι πυρήνες, οι οποίοι συμβάλλουν στη δημιουργία των πρώτων επιτροπών αγώνα που διεκδικούν ελεύθερες φοιτητικές εκλογές. Στη συγκρότηση αυτών των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα (ΦΕΑ) θα στηριχθεί η μαζικοποίηση, η ανάπτυξη και η ενότητα του φοιτητικού κινήματος.

Την ίδια περίοδο, με την εκμετάλλευση της δυνατότητας για λειτουργία συλλόγων εκτός πανεπιστημίων αναγεννούνται και συγκροτούνται οι Τοπικοί Φοιτητικοί Σύλλογοι (ΤΦΣ). Οι ΤΦΣ αποτελούν χώρους συνάντησης και επικοινωνίας των προερχόμενων από τις κλειστές κοινωνίες της περιφέρειας νέων και κυψέλες ουσιαστικής και πρωτόγνωρης ιδεολογικής ζύμωσης.

Παράλληλα με τις ΦΕΑ και τους ΤΦΣ αρχίζουν να συγκροτούνται και οι αντιδικτατορικές φοιτητικές πολιτικές οργανώσεις, αλληλοτροφοδοτούμενες και αλληλοκαθοριζόμενες με αυτούς.

Το αίτημα για κατάργηση των διορισμένων διοικήσεων των φοιτητικών συλλόγων γίνεται επίκεντρο της συσπείρωσης του φοιτητικού κόσμου και το σημείο της πρώτης ανοικτής αντιπαράθεσής του με το καθεστώς.

Στο σπουδαστικό χώρο εμφανίζεται η πρώτη απεργιακή κινητοποίηση της Σχολής Υπομηχανικών, μεταξύ 3ης και 13ης Μαρτίου 1972 για «τα κεκτημένα επαγγελματικά δικαιώματα».

Στις 21 Μαρτίου κατατίθεται στο Πρωτοδικείο Αθηνών από 42 φοιτητές της Νομικής η πρώτη προσφυγή με αίτημα το διορισμό προσωρινής διοίκησης στο σύλλογο για την προετοιμασία ελεύθερων και αδιάβλητων εκλογών.

Την 1η Απριλίου πραγματοποιείται η πρώτη διαδήλωση από 400 φοιτητές στο προαύλιο του Πολυτεχνείου κατά της διορισμένης Διοικούσας Επιτροπής των συλλόγων.

Στις 27 Απριλίου οι φοιτητές της Φυσικομαθηματικής πραγματοποιούν και την πρώτη φοιτητική διαδήλωση.

Στις 16 Μαΐου 1972 γίνεται η πιο σημαντική αντιδικτατορική διαδήλωση από πλευράς όγκου. Ξεκίνησε από το Σπόρτιγκ μετά τη συναυλία που οργάνωσε η Φοιτητική Ένωση Κρητών και την παρακολούθησαν περίπου 3.500 φοιτητές.

Οι φοιτητικές εκλογές- παρωδία της 20ης Νοεμβρίου δίνουν τη δυνατότητα στις ΦΕΑ να προσεγγίσουν ευρύτερες φοιτητικές μάζες. Οι ΦΕΑ, μέσα από μαζικές μη «νόμιμες» συγκεντρώσεις των φοιτητών, γίνονται οι γνήσιοι εκφραστές τους αλλά και οι ντε φάκτο συνομιλητές των πρυτανικών αρχών.

Ο καινούργιος χρόνος βρίσκει το φοιτητικό κίνημα υπ’ ατμόν. Αφορμή των νέων κινητοποιήσεων αποτελεί η είδηση ότι τον Φεβρουάριο θα αρχίσει η εφαρμογή του νέου Καταστατικού Χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Η Χούντα, διαβλέποντας την αποτυχία της να εκτονώσει τη φοιτητική αγωνιστικότητα, εγκαινιάζει κύμα συλλήψεων και καταφεύγει στο Ν.Δ. 1347, με το οποίο ο υπουργός Εθνικής Άμυνας έχει δικαίωμα να διατάσσει τη διακοπή αναβολής κατάταξης στο στράτευμα λόγω σπουδών φοιτητώ,ν που έχουν περιπέσει σε «πειθαρχικά σφάλματα».

Στις 14 Φεβρουαρίου πάνω από 1.500 φοιτητές συγκεντρώνονται στο προαύλιο του Πολυτεχνείου για να διαδηλώσουν ενάντια στη στράτευση. Οι αστυνομικές δυνάμεις εισβάλλουν στο χώρο, χτυπούν αδιακρίτως και εισέρχονται στην αίθουσα της Συγκλήτου. Είναι η πρώτη παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου.

Στις 17 Φεβρουαρίου ο αγώνας των φοιτητών μεταφέρεται στα δικαστήρια της Σανταρόζα, όπου δικάζονται 11 φοιτητές, που είχαν συλληφθεί κατά την έξοδο από το Πολυτεχνείο. Η δίκη αποκτά τεράστια δημοσιότητα.

Στις 21 Φεβρουαρίου 1973, η Νομική Σχολή γεμίζει από 4.000 φοιτητές και γίνεται επίκεντρο, πρώτη φορά, ανοιχτών αντιχουντικών εκδηλώσεων. Τα φοιτητικά αιτήματα γρήγορα δίνουν τη θέση τους στα «Ελλάς Ελλήνων Φυλακισμένων», «Κάτω η Χούντα», «Δημοκρατία – Ελευθερία», «Έξω οι Αμερικάνοι». Η μαχητικότητα των φοιτητών κερδίζει τη συμπαράσταση των «έξω». Περίπου 10. 000 άτομα ξενυχτούν γύρω από τη Νομική, κρατούν κεριά, ψάλλουν τον εθνικό ύμνο και φωνάζουν: «Είμαστε μαζί σας!». Η κατάληψη τερματίζεται ύστερα από περίπου 40 ώρες. Οι φοιτητές, μετά από εγγυήσεις της Πρυτανείας ότι οι αστυνομικές δυνάμεις δεν θα χρησιμοποιήσουν βία, εγκαταλείπουν ειρηνικά το κτήριο. Ενώνονται και διαδηλώνουν μαζί με τον κόσμο που αναμένει στην Ακαδημίας. Ακολουθούν βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία.

Οι κινητοποιήσεις σε όλες τις σχολές εντείνονται, με αίτημα αιχμής την επιστροφή των 120 φοιτητών που επιστράτευσε το καθεστώς. Οι δυνάμεις της αστυνομικής ασφάλειας κρίνονται μη αποτελεσματικές για να τιθασεύσουν το φοιτητικό κίνημα και πρωταγωνιστικό ρόλο, πλέον, αναλαμβάνει η ΕΣΑ. Στελέχη του φοιτητικού κινήματος αναγκάζονται να περάσουν στην παρανομία για να μη συλληφθούν.

Με την ευθύνη των πανεπιστημιακών αρχών κλείνουν αίθουσες και σχολές προκειμένου να αποφευχθούν συγκεντρώσεις και συνελεύσεις.

Στις τις δύσκολες αυτές συνθήκες αποφασίζεται νέα κατάληψη της Νομικής στις 20 Μαρτίου. Η ταράτσα μετατρέπεται και πάλι σε έπαλξη αγώνα και συνθημάτων. Το κτήριο της Σόλωνος απομονώνεται και πάλι από ισχυρότατο αστυνομικό κλοιό. Έξω εκατοντάδες φοιτητές διαδηλώνουν. Η Σύγκλητος αρνείται να συζητήσει με τους φοιτητές και στέλνει τελεσίγραφο στην Επιτροπή Κατάληψης για εκκένωση του κτηρίου. Το απόγευμα, οι αστυνομικές δυνάμεις με την «άδεια» της Συγκλήτου για επέμβαση, ορμούν στο κτήριο. Οι συλληφθέντες ξεπερνούν τους 100, ενώ πάνω από 100 είναι και οι τραυματισμένοι.

Από την αρχή της ακαδημαϊκής χρονιάς΄73-’74, η αντιπαράθεση φοιτητών-δικτατορικού καθεστώτος οξύνεται, μετά και την αμνήστευση των πολιτικών αδικημάτων και την απόλυση των πολιτικών κρατουμένων στις 22/8/1973. Οι συγκεντρώσεις στις σχολές και στα γραφεία των Τοπικών Φοιτητικών Συλλόγων, βρίσκονται σε ημερήσια διάταξη. Άμεσοι στόχοι, η επιστροφή των 120 στρατευμένων φοιτητών και η διενέργεια ελεύθερων φοιτητικών εκλογών.

Μετά την ανακοίνωση του σχηματισμού πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Σπ. Μαρκεζίνη γίνεται αποδεκτό το αίτημα για τη διακοπή της στράτευσης των φοιτητών. Την 1η Νοεμβρίου ο υπουργός Παιδείας εξαγγέλλει νέα μέτρα για τα ΑΕΙ, επαναχορηγεί αναβολή κατάταξης στους στρατευμένους (χωρίς, ωστόσο, να καταργεί τα διατάγματα) και μεταθέτει τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών μετά τις 15 Φεβρουαρίου του 1974 – μετά, δηλαδή, τις βουλευτικές εκλογές που πρόκειται να εξαγγείλει ο Μαρκεζίνης.

Στις 4 Νοεμβρίου οι κεντρογενείς αντικαθεστωτικές δυνάμεις οργανώνουν την πρώτη τους πολιτική εκδήλωση με το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Καλούν το λαό της Αθήνας σε μαζική συμμετοχή. Πολλοί ΤΦΣ και ΦΕΑ αποφασίζουν μαζική συμμετοχή και πορεία μετά την τελετή. Χιλιάδες πολιτών συμμετέχουν στο μνημόσυνο. Αντιχουντικά συνθήματα δονούν την ατμόσφαιρα, ενώ οι διαδηλωτές βαδίζουν συντεταγμένα μπροστά στον αστυνομικό κλοιό αποφασισμένοι να χτυπηθούν. Για πρώτη φορά, στα χρόνια της Δικτατορίας, η Αθήνα γνωρίζει τέτοια αντιπαράθεση αστυνομίας-διαδηλωτών. Ο απολογισμός είναι βαρύς. Εξήντα διαδηλωτές τραυματισμένοι και τριάντα δύο αστυνομικοί.

Το ζήτημα των ελεύθερων εκλογών στους συλλόγους εντός του 1973 αναδεικνύεται πλέον αίτημα που κινητοποιεί ευρύτατες μάζες φοιτητών, παρότι οι πρυτάνεις των ΑΕΙ αποδέχονταν την πρόταση για αναβολή - με τιμητική εξαίρεση αυτούς του ΕΜΠ και της Γεωπονικής.

Ημέρα με την ημέρα, ώρα με την ώρα τα γεγονότα κυλάνε σαν χιονοστιβάδα.

Η 14η Νοεμβρίου γίνεται πλέον αναπόφευκτη…

Φτάνουμε στα μέσα του Νοέμβρη σε συνθήκες εντονότατων οικονομικών δυσχερειών, αμφισβήτησης της δικτατορίας με το Κίνημα του Ναυτικό, προσπάθειας για «φιλελευθεροποίηση» του χουντικού καθεστώτος, ανόδου του αγωνιστικού φρονήματος των φοιτητών και ανάπτυξης του αντιαμερικανικού αισθήματος του λαού.

Η «σπίθα» για την κατάληψη του Πολυτεχνείου άναψε όταν, το μεσημέρι της 14ης Νοεμβρίου 1973, μια «χαλαρή» φοιτητική συγκέντρωση στη Νομική αποφασίζει -στη βάση μιας ανακριβούς πληροφορίας για κτύπημα της αστυνομίας στο Πολυτεχνείο-, πορεία συμπαράστασης προς το ίδρυμα. Περίπου πεντακόσιοι φοιτητές από τη Νομική, τη Φυσικομαθηματική, τη Φιλοσοφική και τις Ιατρικές σχολές φθάνουν εκεί και καταφέρνουν να εισέλθουν στο προαύλιο. Οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου, που ήδη στις συνελεύσεις τους έχουν κηρύξει αποχή από τα μαθήματα, ενώνονται μαζί τους και αρχίζουν να φωνάζουν συνθήματα απέναντι στους αστυνομικούς, που πλέον έχουν αποκλείσει ασφυκτικά τον χώρο. Αρχίζει να κυκλοφορεί η ιδέα για διανυκτέρευση-κατάληψη.

Το απόγευμα έχουν συγκεντρωθεί εντός του προαυλίου περίπου 2.000 φοιτητές, ενώ στο ίδιο διάστημα 3.000 περίπου φοιτητές και πολίτες συρρέουν στην Πατησίων απέναντι από την κεντρική πύλη. Τυπώνονται και μοιράζονται εκατοντάδες αυτοσχέδιες προκηρύξεις και τρυκ, εγκαθίστανται μεγάφωνα που εκπέμπουν συνθήματα και τραγούδια του Θεοδωράκη.

Το βράδυ, στις 11:00 μ.μ. έκλεισε η πύλη. Για να γκρεμιστεί δυο βράδια μετά, στις 2:57 π.μ. του Σαββάτου, από το τανκς του στρατού, ο οποίος είχε αναλάβει πλέον την καταστολή της εξέγερσης, μετά από διαταγή του ίδιου του Γ. Παπαδόπουλου. Αφού πριν οι αστυνομικές δυνάμεις -ενισχυμένες με πλήθος χαφιέδων και πρακτόρων- είχαν από το απόγευμα της Παρασκευής προχωρήσει σε ένα ανελέητο σφυροκόπημα του Πολυτεχνείου και των γύρω δρόμων, αρχικά με δακρυγόνα και στη συνέχεια με κανονικά πυρά από ακροβολισμένους αστυνομικούς. Για να έλθουν τα τεθωρακισμένα και οι δυνάμεις του στρατού να ολοκληρώσουν το έργο τους και μετά να συνεχίσουν από κοινού τη διάλυση και καταστολή των δεκάδων διαδηλώσεων στο κέντρο, που συνεχίζονταν μέχρι το μεσημέρι του Σαββάτου. Για να βάψουν με αίμα τους δρόμους της Αθήνας. «Μέχρι τούδε ο γνωστός αριθμός των νεκρών είναι 23 των δε τραυματιών 180-200 περίπου» κατέγραψε το Βούλευμα αρ.677, του Συμβουλίου Εφετών της Αθήνας (5.8.1975)!

Ο «χώρος Πολυτεχνείο» αυτοκαθορίστηκε από τη συνισταμένη των απόψεων, αλλά για την ίδια την κατάληψη υπήρξε έντονη διαπάλη «γραμμών». Φορείς τους οι πρώτοι 2-3.000, το πολύ, φοιτητές που συγκροτούσαν το ενεργό αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και ανήκαν κυρίως στο χώρο της Αριστεράς - οργανωμένοι αλλά και μη ενταγμένοι. Επικράτησε η άποψη που προωθούσε τη σύγκρουση με τη Δικτατορία, έστω και χωρίς να προβλέπει το επόμενο βήμα. Ηττήθηκε η άλλη, που θεωρούσε ότι δεν υπήρχαν, τη στιγμή αυτή, οι όροι της ανατροπής της Χούντας μέσα από μια φοιτητική εξέγερση, και γι’ αυτό αντιπάλεψε την κατάληψη στην αρχή. Το μεγαλείο του φοιτητικού κινήματος ήταν ότι, αφού ο μαζικός χώρος αποφάσισε, η συμμετοχή όλων, με την ίδια ψυχή και βούληση, ήταν δεδομένη.

Το Πολυτεχνείο όμως, δεν θα ήταν αυτό στο οποίο εξελίχθηκε αν δεν μετεξελισσόταν τη δεύτερη ημέρα της κατάληψης, μέσα από τη σταθερή βούληση της πλειοψηφίας, πλέον, των συγκεντρωμένων εντός του χώρου φοιτητών να εξουσιοδοτήσουν την εκλεγμένη από συνελεύσεις Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης (ΣΕ) να προσδιορίσει και να εγγυηθεί το χαρακτήρα και το περιεχόμενο του αγώνα. Και αν οι φοιτητές που ανήκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις της Αριστεράς, τον Ρήγα Φεραίο και την Αντι-ΕΦΕΕ, και πλειοψηφούσαν στη ΣΕ, δεν κατάφερναν να αντιστρέψουν το χαρακτήρα που ωθούνταν να πάρει η κατάληψη από αιτήματα και συνθήματα υπεραριστερών και αναρχικών.

Αυτή ακριβώς η συμπύκνωση των στόχων της εξέγερσης στα δύο καίρια αιτήματα ευρύτερης αποδοχής -πτώση της δικτατορίας, απαλλαγή από τα στηρίγματά της και την εξάρτηση της χώρας- μετέτρεψε, με τη συνεισφορά και του ραδιοσταθμού, τη φοιτητική έκρηξη σε παλλαϊκού χαρακτήρα κινητοποίηση ενάντια στη Δικτατορία.

Τα παραπάνω και, ταυτόχρονα, οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις του καθεστώτος, ο δισταγμός του για άμεση καταστολή της εξέγερσης, η υπέρβαση της διστακτικότητας των πολιτικών προσωπικοτήτων και επικεφαλής αντιστασιακών οργανώσεων και παλαιών πολιτικών κομμάτων, που άρχισαν πλέον να μην αποδοκιμάζουν ή και να συμπαραστέκονται, είχαν ως αποτέλεσμα να εισβάλουν μεγάλες λαϊκές μάζες στην πολιτική σκηνή και ο «τόπος Πολυτεχνείο» να εξαπλωθεί σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας, το οποίο, την Παρασκευή πλέον, γέμισε από χιλιάδες νέους, φοιτητές, σπουδαστές και μαθητές κυρίως, αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας πολίτες.

Τις ίδιες ημέρες, με τα ίδια συνθήματα αλλά και για συμπαράσταση στον αγώνα των φοιτητών της Αθήνας, προχώρησαν σε καταλήψεις και οι φοιτητές στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τα Γιάννενα.

Τις τέσσερις αυτές ημέρες και τις τρεις νύκτες του Νοεμβρίου, το σύνολο των φοιτητών που συμμετείχαν περισσότερο ή λιγότερο ενεργά έδωσε αγωνιστικό παρόν. Ήταν 5.000-6.000 φοιτητές και φοιτήτριες επί συνόλου 84.603 που φοιτούσαν το 1973 - λιγότεροι από το 1% των νέων από 16-29 ετών της εποχής. Είναι αυτοί και αυτές που ονοματοδότησαν όλους τους συνομήλικούς τους ως «γενιά του Πολυτεχνείου».

Ο συγκλονισμός ολόκληρης της Ελλάδας και της διεθνούς κοινής γνώμης ήταν καταλυτικός. Την απέχθεια και το μίσος του ελληνικού λαού απέναντι σ’ αυτούς που και με τα τανκς σκόρπισαν το θάνατο στα παιδιά του, τίποτε πλέον δεν επρόκειτο να την εκτονώσει… Το ηθικό κέρδος ήταν μέγα.

Σχεδόν το σύνολο των μελών της Σ.Ε. τον Σεπτέμβριο του 1974, με νωπές τις μνήμες και τις συναισθηματικές φορτίσεις, εξέδωσε τη μοναδική κοινή ανακοίνωση αποτίμησης του Νοέμβρη. Η ανακοίνωση, προϊόν της αναγκαιότητας απέναντι στις απίθανες ανακρίβειες και τις ιδιοτελείς ερμηνείες που κυκλοφορούσαν αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, αλλά και του συγκερασμού απόψεων υπογραμμίζει μεταξύ άλλων: «Τα γεγονότα ξεκίνησαν αυθόρμητα. Η συσσωρευμένη λαϊκή αγανάχτηση εκφράστηκε δυναμικά, όταν η χούντα κάτω από την πίεση του λαϊκού παράγοντα και των εσωτερικών της αντιθέσεων, προσπαθούσε απεγνωσμένα να χρησιμοποιήσει φιλελεύθερο προσωπείο για να αποπροσανατολίσει και να αποδυναμώσει τη λαϊκή θέληση. Οι διαδηλωτές της Τετάρτης, που ενώθηκαν με τους συγκεντρωμένους φοιτητές στο Πολυτεχνείο, αποτέλεσαν πόλο συσπείρωσης ολοένα και περισσότερων φοιτητών και εργαζομένων. Η αγωνιστικότητα και ο όγκος τους οδήγησαν στην κατάληψη […] Ο αγώνας προσδιορίστηκε αντιφασιστικός-αντιιμπεριαλιστικός, αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία [...] Έγινε συνείδηση η ανάγκη να ανατραπεί η διχτατορία και να σταματήσει η εξάρτηση από τα κάθε λογής ξένα συμφέροντα (στρατιωτικά, οικονομικά, πολιτικά) και ιδιαίτερα από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και το ΝΑΤΟ. Συνειδητοποιήθηκε η πλατειά ανάγκη της οργανωμένης πάλης».