Αντίδοτο ή πανάκεια;

Αν θελήσουμε να βάλουμε σε τάξη όσα –ων ουκ έστιν αριθμός– έγιναν, γράφτηκαν ή ακούστηκαν τα χρόνια της κρίσης, πρέπει να επιλέξουμε μια οπτική γωνία. Νομίζω λοιπόν ότι όλοι σχεδόν θα συμφωνήσουμε πως η κόντρα ανάμεσα στο δημόσιο/κρατικό και το (νεο)φιλελεύθερο/ιδιωτικό είναι ίσως η πιο καίρια. Κι επειδή η επιλογή μεταξύ των δύο έχει ένα σαφές ιδεολογικό υπόστρωμα, θα πρέπει επίσης να τηρήσουμε τη διάκριση ανάμεσα στο αρχικό και αφηρημένο περιεχόμενο μιας ιδεολογίας και το πoιες συγκεκριμένες πράξεις έχουν γίνει στο όνομά της.

Η διάκριση αυτή γίνεται για να αναδειχθεί το εξής γεγονός, το οποίο έχει συστηματικά υποτιμηθεί και από τους μεν και από τους δε: ότι η δική μας περίπτωση δεν χωράει στο γενικότερο εκτός Ελλάδας παράδειγμα. Θα έλεγα μάλιστα ότι το αντιστρέφει. Δηλαδή, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο οι ευθύνες για την κρίση –αναφέρομαι στο κραχ του 2008– βαραίνουν αποκλειστικά τον ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό τομέα, στα καθ’ ημάς η ρίζα της κακοδαιμονίας ήταν η εξαχρείωση του δημόσιου. Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορούμε να δούμε πιο καθαρά την ιδεολογική ταυτότητα που οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις κατασκεύασαν για τον εαυτό τους και ταυτόχρονα να ερμηνεύσουμε την επικοινωνιακή τακτική τους.

Η Νέα Δημοκρατία ξεκινάει από το τι πραγματικά συνέβη, επικαλούμενη τα πέρα από κάθε αμφιβολία έκτροπα του νεοελληνικού κρατισμού και του πελατειακού συστήματος που τον εξέθρεψε. Και μέχρι εδώ έχει δίκιο. Ταυτόχρονα όμως αποφεύγει να μιλήσει για το πού οδήγησε πριν από μερικά χρόνια η θεραπεία που προτείνει, δηλαδή η απορρύθμιση της αγοράς. Δεν είναι τυχαίο.

Γιατί οποιαδήποτε σοβαρή συζήτηση γύρω από το θέμα και όχι η εκτόξευση συνθημάτων, θα ανασύρει στην επιφάνεια το τι συνέβη στον υπόλοιπο κόσμο όταν οι λάτρεις της ελεύθερης αγοράς, με μόνο κίνητρο το βραχυπρόθεσμο κέρδος, έφτασαν στο παραπέντε μιας ολικής καταστροφής, σε σύγκριση με την οποία το δικό μας πρόβλημα υποβιβάζεται σε απλό και εντοπισμένο πταίσμα.

Μια τέτοια συζήτηση για τα δεινά (λιτότητα), τις αδικίες (διεύρυνση της ανισότητας και φορολογικοί παράδεισοι για τους πλούσιους) και τους κινδύνους (νέες φούσκες έτοιμες να σκάσουν) έχει ήδη αρχίσει στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα όμως, για τους επικριτές της κυβέρνησης το μόνο ζητούμενο είναι το πώς θα απαλλαγούμε από τον κρατισμό. Η απορρύθμιση της οικονομίας έχει γίνει πανάκεια.

Κατά συνέπεια, ως προς αυτό, ο ΣΥΡΙΖΑ και γενικά η Αριστερά έχουν δίκιο όταν απορρίπτουν την αχαλίνωτη αγορά. Η λύση που προτείνουν όμως δεν λύνει το πρόβλημα. Διότι η εύστοχη κριτική τους, τόσο στο αρχικό, γενικό και αφηρημένο δόγμα του νεοφιλελευθερισμού όσο και στα παρ’ ολίγον ολέθρια αποτελέσματα της εφαρμογής του όπως φάνηκε το 2008, λειτουργεί στην πράξη όχι ως μοχλός εξυγίανση του δημόσιου τομέα, αλλά ως επιχείρημα για τη διάσωση του κρατισμού.

Φυσικά κατά καιρούς θα βρεθεί κάποιος να πει ότι «φταίξαμε κι εμείς», αλλά αυτά είναι λόγια χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Για τον ΣΥΡΙΖΑ, αν κρίνουμε από το τι έχει συμβεί μέχρι σήμερα, ο απώτερος στόχος δεν είναι ένας βελτιωμένος και αποτελεσματικός δημόσιος τομέας, αλλά η κατάληψή του από εκείνους που ο παππούς τους ήταν στον ΕΛΑΣ.

Ισως ο πιο εύκολος τρόπος να πείσεις τους άλλους (και τον εαυτό σου πάνω απ’ όλα) ότι έχεις δίκιο, είναι να απλοποιείς τα πράγματα. Γι’ αυτό η κόντρα γύρω από το δημόσιο και το ιδιωτικό θα συνεχιστεί και θα παραμείνει άγονα διχαστική, με τους δύο αντίδικους ταμπουρωμένους πίσω από τη μισή αλήθεια που τους συμφέρει. Μέσα μέσα στην οχλοβοή της μάχης όμως, μας διαφεύγει ένα προφανέστατο γεγονός: στην Ελλάδα, όπως και σε ολόκληρο σχεδόν τον υπόλοιπο κόσμο, ισχύει το μοντέλο της μικτής οικονομίας, με την έννοια ότι κανείς (του ΚΚΕ εξαιρουμένου) δεν προτείνει την υποκατάστασή του από μια κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία.

Συνεπώς είναι εντελώς παράλογο να κάνουμε σημαία το ένα από τα δύο συστατικά για να καταγγείλουμε το έτερο. Το ζητούμενο λοιπόν είναι η σωστή δοσολογία και ο πιο αποδοτικός και κοινωνικά δίκαιος τρόπος αυτά τα δύο να συνδυαστούν. Για να το πω αλλιώς, η αγορά να λειτουργεί ως αναγκαίο αντίδοτο του Δημοσίου και το Δημόσιο ως αντίδοτο της αγοράς.

Το σφάλμα των (νεο)φιλελεύθερων δεν είναι ότι επέκριναν τον κρατισμό ως διαστρέβλωση του δημόσιου, αλλά ότι, εμφορούμενοι από τον ενδημούντα στην πολιτική ζωή μας ταλιμπανισμό, ανήγαγαν την ελεύθερη αγορά σε πανάκεια.

Δυστυχώς στην Ελλάδα η ενασχόληση με την πολιτική θυμίζει επιβίβαση σε αεροπλάνο. Οπως στο αεροπλάνο δεν σου επιτρέπουν να έχεις μαζί σου αιχμηρά υλικά και εύφλεκτες ύλες, έτσι και στην πολιτική, οι στρατευμένοι και στρατωνισμένοι υποχρεούνται να παραδώσουν την όποια κριτική ικανότητα τους έδωσε ο Πανάγαθος.