Το Ευρωσύνταγμα απέθανε Ζήτω το Ευρωσύνταγμα
Νίκος Μούσης, Το Βήμα της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2006-03-12
H ανάγκη ενός βιώσιμου Συντάγματος είναι επιτακτική, αν η Ευρωπαϊκή Ενωση των «25» θέλει να ξεφύγει από την αμερικανική κηδεμονία και να αποκτήσει δική της οντότητα στη διεθνή σκηνή.
Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα απέθανε! Πρέπει να δεχθούμε τη δυσάρεστη αλήθεια! Αλλά δεν το σκότωσαν οι λαοί της Γαλλίας και της Ολλανδίας με τα αρνητικά δημοψηφίσματά τους, για τον απλούστατο λόγο ότι το Σύνταγμα αυτό ήταν θνησιγενές λόγω γενετησίου ελαττώματος, την απαίτηση ομοφωνίας για την επικύρωσή του. Ο Τόνι Μπλερ απήγγειλε τον θάνατό του, όταν ανήγγειλε, στις 20 Απριλίου 2004, ότι θα προκήρυσσε δημοψήφισμα για την επικύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης. Οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων των «25», οι οποίοι υπέγραψαν πανηγυρικά αυτή τη Συνθήκη στη Ρώμη, στις 29 Οκτωβρίου 2004, έπρεπε να γνωρίζουν ότι δεν θα ετίθετο ποτέ σε ισχύ, εφόσον γνώριζαν, όπως και ο Τόνι Μπλερ, ότι ο ευρωφοβικός βρετανικός λαός θα την καταψήφιζε.
Οπως και αν έχει το πράγμα, η ανάγκη ενός βιώσιμου Συντάγματος είναι επιτακτική, αν η Ευρωπαϊκή Ενωση των «25» θέλει να ξεφύγει από την αμερικανική κηδεμονία και να αποκτήσει δική της οντότητα στη διεθνή σκηνή. H εμπειρία του θνησιγενούς σχεδίου Συντάγματος πρέπει να κατευθύνει την αναζήτηση ενός βιώσιμου και αναθεωρήσιμου Ευρωπαϊκού Συντάγματος. H σύνταξή του δεν χρειάζεται να γίνει από την αρχή, γιατί το πρώτο σχέδιο περιέχει πολλά καλά σημεία που έχουν γίνει αποδεκτά από τις κυβερνήσεις των «25». Πρέπει μόνο να αποφευχθεί το σφάλμα που οδήγησε στον θάνατο το πρώτο σχέδιο Συντάγματος - η ομοφωνία για την έγκρισή του - και να προστεθεί κάτι που έλειπε από αυτό το σχέδιο - η πρόβλεψη μιας αληθινής κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.
* Οι πρωτοβουλίες
Κατ’ αρχήν, οι πολίτες των κρατών-μελών πρέπει να συμμετάσχουν στη σύνταξη του νέου Συντάγματος. Αυτό μπορεί να γίνει με τη σύγκληση μιας Συντακτικής Συνέλευσης εκλεγμένης από τους λαούς της Ευρώπης. Την πρωτοβουλία για τη σύγκληση της Συνέλευσης μπορεί να την πάρει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (EK), το οποίο εκπροσωπεί αυτούς τους λαούς. Αν το ζητήσει το EK, το αίτημά του θα γίνει ενθουσιωδώς δεκτό από τους λαούς των «25» και οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων δεν θα μπορέσουν να το αρνηθούν, έστω και αν κάποιοι από αυτούς έχουν αντιρρήσεις. Το ίδιο το EK μπορεί να αποτελέσει τη Συντακτική Συνέλευση αν τα μέλη του εκλεγούν με αυτή την αποστολή, επιπλέον των συνήθων αποστολών τους.
Απαραίτητο είναι πάντως να γίνει μια ευρεία δημόσια συζήτηση με πρωτοβουλία των πολιτικών κομμάτων, τα οποία θα παρουσιάσουν τα υποψήφια μέλη της Συνέλευσης. Λογικά, τα δύο μεγάλα ερωτήματα που θα κυριαρχήσουν σε αυτή τη συζήτηση θα είναι: (1) αν η Ευρώπη πρέπει να βαδίσει προς το τελικό στάδιο της ολοκλήρωσής της, που είναι η πολιτική ένωση· και (2) αν τα κράτη που το θέλουν πρέπει να προχωρήσουν μόνα τους προς αυτό το στάδιο αφήνοντας πίσω εκείνα που δεν συμφωνούν. Τα υποψήφια μέλη της Συντακτικής Συνέλευσης πρέπει να πάρουν θέση ως προς αυτά τα ερωτήματα, καθώς και στα άλλα που αφορούν τις πολιτικές της Ενωσης και απασχολούν τους πολίτες, όπως η προστασία των δικαιωμάτων τους, η κοινωνική προστασία, η προστασία του περιβάλλοντος ή ο έλεγχος της παγκοσμιοποίησης και των πολυεθνικών επιχειρήσεων.
* Οι συσχετισμοί
Ανάλογα με τις επιλογές της πλειοψηφίας των κρατών-μελών, η πλειοψηφία της Συντακτικής Συνέλευσης μπορεί να αποτελείται από συντηρητικούς και ευρωφοβικούς εκπροσώπους ή προοδευτικούς και ευρωφιλικούς εκπροσώπους. Αν συμβεί το πρώτο, η Συνέλευση μπορεί να συντάξει ένα σχέδιο Συντάγματος παρόμοιο με το υπάρχον, το οποίο δεν προωθεί την πολιτική ένωση της Ευρώπης. Αν όμως συμβεί να είναι η πλειοψηφία της Συνέλευσης ευρωφιλική - πράγμα που είναι πολύ πιθανό δεδομένου ότι η τεράστια πλειοψηφία των λαών της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιθυμεί την πολιτική ένωση - τότε η Συνέλευση μπορεί να συντάξει ένα σχέδιο Συντάγματος το οποίο θα προβλέπει, μεταξύ άλλων, μια αληθινά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας και τη θέση σε ισχύ αυτού του Συντάγματος ύστερα από την έγκρισή του από τη μεγάλη πλειοψηφία των κρατών-μελών, όχι κατ’ ανάγκην από όλα.
Σε αυτή την περίπτωση θα αρκεί η συγκεκριμένη πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να εγκρίνει το σχέδιο Συντάγματος και να προκηρύξει δημοψήφισμα για την έγκρισή του, την ίδια ημέρα σε όλα κράτη-μέλη, ώστε τα αποτελέσματα του ενός να μην επηρεάζουν τους άλλους λαούς. Φυσικά δεν πρέπει οι κυβερνήσεις να στείλουν σε όλους τους πολίτες τις 400 και πλέον σελίδες ενός αναγκαστικά περίπλοκου νομικού κειμένου, όπως κακώς έπραξε η γαλλική κυβέρνηση πριν από το ατυχές δημοψήφισμα, αλλά ένα μικρό και απλό κείμενο που θα εξηγεί και θα αιτιολογεί τα νέα στοιχεία που περιέχει το σχέδιο και θα θέτει τρεις ερωτήσεις στους πολίτες: (1) αν εγκρίνουν το σχέδιο Συντάγματος που προβλέπει μια πραγματικά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας· (2) αν προτιμούν την υπάρχουσα κατάσταση με τις ισχύουσες Συνθήκες· ή (3) αν θέλουν να βγει η χώρα τους από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι κυβερνήσεις που θα έχουν υπογράψει το σχέδιο Συντάγματος θα πρέπει να εξηγήσουν στους λαούς τους γιατί το έχουν κάνει, ενώ εκείνες που δεν θα το έχουν υπογράψει θα πρέπει να εξηγήσουν τις αντιρρήσεις τους.
* Τα δημοψηφίσματα
Είναι επόμενο ότι μια μεγάλη συζήτηση θα γίνει σε όλα τα κράτη-μέλη με πρωτοβουλία των πολιτικών κομμάτων, των επαγγελματικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Πράγματι, μια συζήτηση για το μέλλον εθνών, τα οποία επί αιώνες διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν μπορεί παρά να προκαλέσει το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Δεδομένου του ενδιαφέροντος του θέματος, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας θα οργανώσουν μόνα τους τη συζήτηση και θα παράσχουν βήμα στους υποστηρικτές όλων των απόψεων. Τα συμπεράσματα αυτής της συζήτησης θα καταγραφούν στα δημοψηφίσματα που θα γίνουν συγχρόνως σε όλα τα κράτη-μέλη. Αν το αποτέλεσμα των δημοψηφισμάτων είναι θετικό στον αριθμό των κρατών και του πληθυσμού της Ενωσης που θα ορίζει το σχέδιο Συντάγματος, αυτό θα πρέπει να εγκριθεί και να τεθεί σε ισχύ καθ’ όσον αφορά αυτά τα κράτη-μέλη. Οι λαοί που θα το θέλουν, θα μπορέσουν επιτέλους να προχωρήσουν στην πολιτική ένωση της Ευρώπης και να την καταστήσουν πολιτική υπερδύναμη. Το τι θα γίνουν τα κράτη-μέλη τα οποία θα έχουν μείνει έξω από την Ευρωπαϊκή Ενωση, θα είναι δικό τους πρόβλημα. Αν το θέλουν πάντως, θα μπορούν να έχουν στενές σχέσεις με αυτή την υπερδύναμη.
Ο κ. Νίκος Μούσης είναι πρώην σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συγγραφέας των συγγραμμάτων «Ευρωπαϊκή Ενωση: δίκαιο, οικονομία, πολιτικές» και «Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκής Πολιτικής» που κυκλοφορούν σε πολλές γλώσσες και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα απέθανε! Πρέπει να δεχθούμε τη δυσάρεστη αλήθεια! Αλλά δεν το σκότωσαν οι λαοί της Γαλλίας και της Ολλανδίας με τα αρνητικά δημοψηφίσματά τους, για τον απλούστατο λόγο ότι το Σύνταγμα αυτό ήταν θνησιγενές λόγω γενετησίου ελαττώματος, την απαίτηση ομοφωνίας για την επικύρωσή του. Ο Τόνι Μπλερ απήγγειλε τον θάνατό του, όταν ανήγγειλε, στις 20 Απριλίου 2004, ότι θα προκήρυσσε δημοψήφισμα για την επικύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης. Οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων των «25», οι οποίοι υπέγραψαν πανηγυρικά αυτή τη Συνθήκη στη Ρώμη, στις 29 Οκτωβρίου 2004, έπρεπε να γνωρίζουν ότι δεν θα ετίθετο ποτέ σε ισχύ, εφόσον γνώριζαν, όπως και ο Τόνι Μπλερ, ότι ο ευρωφοβικός βρετανικός λαός θα την καταψήφιζε.
Οπως και αν έχει το πράγμα, η ανάγκη ενός βιώσιμου Συντάγματος είναι επιτακτική, αν η Ευρωπαϊκή Ενωση των «25» θέλει να ξεφύγει από την αμερικανική κηδεμονία και να αποκτήσει δική της οντότητα στη διεθνή σκηνή. H εμπειρία του θνησιγενούς σχεδίου Συντάγματος πρέπει να κατευθύνει την αναζήτηση ενός βιώσιμου και αναθεωρήσιμου Ευρωπαϊκού Συντάγματος. H σύνταξή του δεν χρειάζεται να γίνει από την αρχή, γιατί το πρώτο σχέδιο περιέχει πολλά καλά σημεία που έχουν γίνει αποδεκτά από τις κυβερνήσεις των «25». Πρέπει μόνο να αποφευχθεί το σφάλμα που οδήγησε στον θάνατο το πρώτο σχέδιο Συντάγματος - η ομοφωνία για την έγκρισή του - και να προστεθεί κάτι που έλειπε από αυτό το σχέδιο - η πρόβλεψη μιας αληθινής κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.
* Οι πρωτοβουλίες
Κατ’ αρχήν, οι πολίτες των κρατών-μελών πρέπει να συμμετάσχουν στη σύνταξη του νέου Συντάγματος. Αυτό μπορεί να γίνει με τη σύγκληση μιας Συντακτικής Συνέλευσης εκλεγμένης από τους λαούς της Ευρώπης. Την πρωτοβουλία για τη σύγκληση της Συνέλευσης μπορεί να την πάρει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (EK), το οποίο εκπροσωπεί αυτούς τους λαούς. Αν το ζητήσει το EK, το αίτημά του θα γίνει ενθουσιωδώς δεκτό από τους λαούς των «25» και οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων δεν θα μπορέσουν να το αρνηθούν, έστω και αν κάποιοι από αυτούς έχουν αντιρρήσεις. Το ίδιο το EK μπορεί να αποτελέσει τη Συντακτική Συνέλευση αν τα μέλη του εκλεγούν με αυτή την αποστολή, επιπλέον των συνήθων αποστολών τους.
Απαραίτητο είναι πάντως να γίνει μια ευρεία δημόσια συζήτηση με πρωτοβουλία των πολιτικών κομμάτων, τα οποία θα παρουσιάσουν τα υποψήφια μέλη της Συνέλευσης. Λογικά, τα δύο μεγάλα ερωτήματα που θα κυριαρχήσουν σε αυτή τη συζήτηση θα είναι: (1) αν η Ευρώπη πρέπει να βαδίσει προς το τελικό στάδιο της ολοκλήρωσής της, που είναι η πολιτική ένωση· και (2) αν τα κράτη που το θέλουν πρέπει να προχωρήσουν μόνα τους προς αυτό το στάδιο αφήνοντας πίσω εκείνα που δεν συμφωνούν. Τα υποψήφια μέλη της Συντακτικής Συνέλευσης πρέπει να πάρουν θέση ως προς αυτά τα ερωτήματα, καθώς και στα άλλα που αφορούν τις πολιτικές της Ενωσης και απασχολούν τους πολίτες, όπως η προστασία των δικαιωμάτων τους, η κοινωνική προστασία, η προστασία του περιβάλλοντος ή ο έλεγχος της παγκοσμιοποίησης και των πολυεθνικών επιχειρήσεων.
* Οι συσχετισμοί
Ανάλογα με τις επιλογές της πλειοψηφίας των κρατών-μελών, η πλειοψηφία της Συντακτικής Συνέλευσης μπορεί να αποτελείται από συντηρητικούς και ευρωφοβικούς εκπροσώπους ή προοδευτικούς και ευρωφιλικούς εκπροσώπους. Αν συμβεί το πρώτο, η Συνέλευση μπορεί να συντάξει ένα σχέδιο Συντάγματος παρόμοιο με το υπάρχον, το οποίο δεν προωθεί την πολιτική ένωση της Ευρώπης. Αν όμως συμβεί να είναι η πλειοψηφία της Συνέλευσης ευρωφιλική - πράγμα που είναι πολύ πιθανό δεδομένου ότι η τεράστια πλειοψηφία των λαών της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιθυμεί την πολιτική ένωση - τότε η Συνέλευση μπορεί να συντάξει ένα σχέδιο Συντάγματος το οποίο θα προβλέπει, μεταξύ άλλων, μια αληθινά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας και τη θέση σε ισχύ αυτού του Συντάγματος ύστερα από την έγκρισή του από τη μεγάλη πλειοψηφία των κρατών-μελών, όχι κατ’ ανάγκην από όλα.
Σε αυτή την περίπτωση θα αρκεί η συγκεκριμένη πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να εγκρίνει το σχέδιο Συντάγματος και να προκηρύξει δημοψήφισμα για την έγκρισή του, την ίδια ημέρα σε όλα κράτη-μέλη, ώστε τα αποτελέσματα του ενός να μην επηρεάζουν τους άλλους λαούς. Φυσικά δεν πρέπει οι κυβερνήσεις να στείλουν σε όλους τους πολίτες τις 400 και πλέον σελίδες ενός αναγκαστικά περίπλοκου νομικού κειμένου, όπως κακώς έπραξε η γαλλική κυβέρνηση πριν από το ατυχές δημοψήφισμα, αλλά ένα μικρό και απλό κείμενο που θα εξηγεί και θα αιτιολογεί τα νέα στοιχεία που περιέχει το σχέδιο και θα θέτει τρεις ερωτήσεις στους πολίτες: (1) αν εγκρίνουν το σχέδιο Συντάγματος που προβλέπει μια πραγματικά κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας· (2) αν προτιμούν την υπάρχουσα κατάσταση με τις ισχύουσες Συνθήκες· ή (3) αν θέλουν να βγει η χώρα τους από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι κυβερνήσεις που θα έχουν υπογράψει το σχέδιο Συντάγματος θα πρέπει να εξηγήσουν στους λαούς τους γιατί το έχουν κάνει, ενώ εκείνες που δεν θα το έχουν υπογράψει θα πρέπει να εξηγήσουν τις αντιρρήσεις τους.
* Τα δημοψηφίσματα
Είναι επόμενο ότι μια μεγάλη συζήτηση θα γίνει σε όλα τα κράτη-μέλη με πρωτοβουλία των πολιτικών κομμάτων, των επαγγελματικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Πράγματι, μια συζήτηση για το μέλλον εθνών, τα οποία επί αιώνες διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν μπορεί παρά να προκαλέσει το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Δεδομένου του ενδιαφέροντος του θέματος, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας θα οργανώσουν μόνα τους τη συζήτηση και θα παράσχουν βήμα στους υποστηρικτές όλων των απόψεων. Τα συμπεράσματα αυτής της συζήτησης θα καταγραφούν στα δημοψηφίσματα που θα γίνουν συγχρόνως σε όλα τα κράτη-μέλη. Αν το αποτέλεσμα των δημοψηφισμάτων είναι θετικό στον αριθμό των κρατών και του πληθυσμού της Ενωσης που θα ορίζει το σχέδιο Συντάγματος, αυτό θα πρέπει να εγκριθεί και να τεθεί σε ισχύ καθ’ όσον αφορά αυτά τα κράτη-μέλη. Οι λαοί που θα το θέλουν, θα μπορέσουν επιτέλους να προχωρήσουν στην πολιτική ένωση της Ευρώπης και να την καταστήσουν πολιτική υπερδύναμη. Το τι θα γίνουν τα κράτη-μέλη τα οποία θα έχουν μείνει έξω από την Ευρωπαϊκή Ενωση, θα είναι δικό τους πρόβλημα. Αν το θέλουν πάντως, θα μπορούν να έχουν στενές σχέσεις με αυτή την υπερδύναμη.
Ο κ. Νίκος Μούσης είναι πρώην σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συγγραφέας των συγγραμμάτων «Ευρωπαϊκή Ενωση: δίκαιο, οικονομία, πολιτικές» και «Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκής Πολιτικής» που κυκλοφορούν σε πολλές γλώσσες και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαζήση.
