Περιμένοντας την Ευρώπη

"Η κατάσταση είναι εκρηκτική". «Οι προσφυγικοί καταυλισμοί στα ελληνικά νησιά είναι ένα βήμα πριν από την καταστροφή». «Οι ελλείψεις σε ιατρική φροντίδα και συνθήκες υγιεινής είναι απελπιστικές». «Οι άνθρωποι περιμένουν ώρες στην ουρά για μια τουαλέτα, αν υπάρχει». «Οικογένειες σκάβουν στους βράχους για να φτιάξουν ένα πρόχειρο κατάλυμα με ξύλα που έχουν κόψει μόνοι τους». Σταχυολογώ σκόρπιες φράσεις από τις δηλώσεις της Ντούνια Μιγιάτοβιτς, της ευρωπαίας επιτρόπου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δοκίμασε αυτές τις ημέρες την εμπειρία μιας επίσκεψης στη Σάμο, όπου ζουν σε άθλιες συνθήκες εννιά φορές περισσότεροι άνθρωποι από όσους μπορεί να φιλοξενήσει ο καταυλισμός. Είδε, κατάλαβε και αναγνώρισε ότι η πρόβλεψη της ευρωτουρκικής συνθήκης που υποχρεώνει τους αιτούντες άσυλο να μένουν στα νησιά πρέπει να αλλάξει και οι άνθρωποι πρέπει επειγόντως να μεταφερθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Οι διαπιστώσεις της επιτρόπου, οι εκθέσεις διεθνών οργανώσεων, όπως εκείνη της Oxfam, για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν χιλιάδες παιδιά στους καταυλισμούς, οι αναφορές των ανθρωπιστικών οργανώσεων που δρουν στα νησιά περιγράφουν ένα τοπίο κόλασης. Και οι εκτιμήσεις που ακούγονται πίσω από διπλομανταλωμένες πόρτες συνεδριάσεων στην Ευρώπη σημαίνουν συναγερμό. Οι περισσότεροι από όσους ασχολούνται με το θέμα θεωρούν όλο και πιθανότερη μια κρίση του μεγέθους εκείνης του 2015.

Το συμπέρασμα είναι απλό. Εχουμε ένα μεγάλο πρόβλημα που πρέπει εμείς, ως χώρα, να διαχειριστούμε, γνωρίζοντας ότι είναι αδύνατον εμείς μόνοι να λύσουμε. Απορώ λοιπόν, με αυτές τις συνθήκες, που βρίσκουν την όρεξη για πολιτικάντικα καβγαδάκια και παλαιοημερολογίτικο blame game οι πατέρες του έθνους στη Βουλή. Απορώ που η σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση παρασύρεται τόσο εύκολα στο παιχνίδι της πολιτικής εκμετάλλευσης μιας - μικρής ακόμη - προσφυγικής κρίσης, σαν να μην έμαθε τίποτε από τη δική της κυβερνητική εμπειρία ή σαν να μην κατάλαβε τίποτε από το πολιτικό τίμημα που πληρώνει σήμερα η κυβέρνηση της ΝΔ για τις παρεξηγήσεις και τις προσδοκίες που δημιούργησε την εποχή που η αντιπολιτευτική ευκολία την έκανε να αποδίδει στον ΣΥΡΙΖΑ ή στις δηλώσεις της «κυρα-Τασίας» την απότομη αύξηση των προσφυγικών ροών το δύσκολο 2015. Απορώ προπάντων με την ελαφρότητα που γλιστρούν τα κόμματα σε μια ρητορική που δυσκολεύει στην πράξη όσα πρέπει να γίνουν.

Θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση. Γιατί όλοι πια καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από αυτήν: ταχύτερη και αποτελεσματικότερη διαδικασία ασύλου, αποσυμφόρηση των νησιών και διασπορά στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενίσχυση των δομών και των υπηρεσιών ενσωμάτωσης, βελτίωση των υποδομών στα ίδια τα νησιά. Και όλοι καταλαβαίνουν ότι όλα αυτά, που ασυγχώρητα καθυστέρησαν, όσο κι αν είναι αναγκαία, δεν δίνουν λύση. Χρειάζεται μια νέα ευρωπαϊκή συμφωνία.

Υπάρχουν μερικά ενθαρρυντικά σημάδια. Η κακή, ντροπιαστική συχνά για εμάς, δημοσιότητα γύρω από τα ελληνικά νησιά βοηθά να ανοίξει η συζήτηση. Η - προσωρινή ίσως - επιστροφή των δημοκρατικών στην κυβέρνηση της ομοιοπαθούς Ιταλίας. Η συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την τιμωρία των χωρών του Βίσεγκραντ για παραβίαση ευρωπαϊκής απόφασης για την κατανομή προσφύγων το 2015. Και προπάντων η μεταστροφή ακόμη και των «σκληρών» της Γερμανίας, όπως ο βαυαρός, Χριστιανοκοινωνιστής υπουργός Εσωτερικών Ζεεχόφερ - όλα αυτά δημιουργούν μια ευκαιρία για το άνοιγμα της συζήτησης για μια νέα ευρωπαϊκή συμφωνία.

Η ρεαλιστική προσέγγιση, που φαίνεται να ωριμάζει, θέλει την Ευρώπη να εγκαταλείπει τη φιλοδοξία της ομοφωνίας και της καθολικής συμμετοχής σε ένα σχέδιο αλληλεγγύης. Μια εθελοντική ένωση χωρών, που θα ανταμείβονται για την προθυμία τους, θα μετέχουν σε ένα σχέδιο τριών βημάτων. Δημιουργία μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας ασύλου που θα εξετάζει σε πρώτο βαθμό, στις πύλες εισόδου, στις χώρες πρώτης υποδοχής, τα αιτήματα. Οσα γίνονται κατά αρχήν δεκτά, πιθανολογώντας το δικαίωμα, θα εξετάζονται σε δεύτερο βαθμό σε κάποια από τις εθελόντριες - χώρες, με ένα σύστημα κατανομής μεταξύ τους. Για εκείνους που το αίτημά τους θα απορρίπτεται, θα αναλαμβάνει η Frontex και όχι η χώρα υποδοχής τη διαδικασία επιστροφής.

Εστω κι έτσι, βρέθηκε η λύση; Προφανώς όχι. Και, προφανώς, η Τουρκία παραμένει ένας αναγκαίος και απρόβλεπτος συντελεστής της λύσης. Είναι, όμως, ένα βήμα εμπρός. Ενας τρόπος να κερδίσει η Ευρώπη χρόνο, να εκτονώσει το πρόβλημα, να επιχειρήσει σε ένα καλύτερο περιβάλλον να διαχειριστεί το κουβάρι των αντιδράσεων που δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα, όπου το άσυλο γίνεται «τοτεμικό» ζήτημα, εμπλέκεται με βαθύτερα «ταυτοτικά» ρεύματα και προσφέρει ένα εύκρατο για τους δημαγωγούς κοινωνικό κλίμα.

Κι έπειτα, όταν (και αν) περάσει τον δύσκολο κάβο, ίσως, μπορεί να ανοίξει, με άλλους όρους, μια διαφορετική συζήτηση. Κάποτε, από το 1960 ως την πετρελαϊκή κρίση του 1973, ο αριθμός των ξένων εργατών στη Δυτική Ευρώπη διπλασιάστηκε. Στη Γερμανία μόνο προστέθηκαν 4 εκατομμύρια ξένοι εργάτες (οι μισοί μουσουλμάνοι Τούρκοι). Ηταν η οικονομική κρίση που ανέκοψε την τάση. Κι είναι η οικονομική ανασφάλεια που πυροδοτεί σήμερα τις αντιδράσεις στους ξένους. Κι ας βεβαιώνουν οι ψυχρές αναλύσεις πως οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ανάγκη από εισαγωγή εργατικού δυναμικού. Προφανώς, δεν θα υπάρξει ποτέ επιστροφή στις πολιτικές ανοιχτών θυρών της δεκαετίας του ʼ60. Αλλά μια ορθολογική διαχείριση της ισορροπίας ανάμεσα στις μεταναστευτικές πιέσεις και τις ανάγκες των ευρωπαϊκών οικονομιών δεν θα ήταν ουτοπικό να περιμένουμε πως θα μπορούσε, κάποτε, να επικρατήσει. Εμείς λίγα μπορούμε να κάνουμε για να σπρώξουμε τα πράγματα προς την κατεύθυνση αυτή. Ας μη δημιουργούμε, τουλάχιστον, πρόσθετα εμπόδια.