Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη για την εγγυημένη πρόσβαση σε φάρμακα - εμβόλια

Εδώ και μερικά χρόνια, στη δημόσια συζήτηση σε επίπεδο Ευρώπης έχει τεθεί ανοιχτά το αδιέξοδο του σημερινού μοντέλου φαρμακευτικής πολιτικής.

Οι αυθαίρετα υψηλές και μη βιώσιμες τιμές στα καινοτόμα φάρμακα, τα προβλήματα πρόσβασης πολλών χωρών στα «ορφανά» φάρμακα ή σε νέες γονιδιακές θεραπείες, η αποτυχία της αγοράς να ανταποκριθεί στις ιατρικά τεκμηριωμένες ανάγκες των κοινωνιών χωρίς ανισότητες και αποκλεισμούς, αποτελούν πλέον κοινές παραδοχές.

Οι διεθνείς ρυθμίσεις για την έρευνα και την ανάπτυξη νέων φαρμάκων και εμβολίων, η προστασία της πατέντας και το ευρωπαϊκό πλαίσιο για την αδειοδότηση, αξιολόγηση, τιμολόγηση και κυκλοφορία των φαρμάκων, έχουν κλείσει τον «κύκλο ζωής» τους.

Ανισότητες και αποκλεισμοί

Το ανέδειξε με πολύ έντονο τρόπο η κρίση με τον SARS-CoV-2. Δεν είναι μόνο η αξία των δημόσιων συστημάτων Υγείας και της κρατικής παρέμβασης στην υγειονομική κρίση που ενισχύθηκε με ηγεμονικό τρόπο στην κοινωνική συνείδηση, οδηγώντας ακόμα και ακραιφνείς νεοφιλελεύθερους να διαφοροποιούνται -σε επίπεδο ρητορικής τουλάχιστον- με προηγούμενες προσεγγίσεις τους για τον ρόλο των δημόσιων δομών περίθαλψης. Είναι και γιατί αρχίζουν πολλοί να συνειδητοποιούν το πολύ πιθανό ενδεχόμενο να προκύψουν νέες ανισότητες και αποκλεισμοί λόγω της «πατέντας» στα νέα προϊόντα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ειδικά στα φάρμακα, τα εμβόλια και τα διαγνωστικά τεστ.

Αν συμφωνούμε όμως ότι η Υγεία είναι δημόσιο αγαθό και ότι θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της πανδημίας με καθολικό, ισότιμο και εντέλει δημοκρατικό τρόπο, πρέπει να αποκλειστεί αυτό το ενδεχόμενο.

Φάρμακα για όλους

Πρέπει όλα τα φαρμακευτικά και ιατροτεχνολογικά προϊόντα για την Covid-19 να διατεθούν σε όσους τα χρειάζονται δωρεάν ή σε προσιτές τιμές. Για να γίνει αυτό, χρειάζονται πρωτοβουλίες και αποφάσεις όπως αυτές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του σχεδίου «Κόστα Ρίκα».

Η πρόταση να δημιουργηθεί ένας παγκόσμιος φορέας με επικεφαλής τον ΠΟΥ, που με δημόσια χρηματοδότηση θα αγοράσει τις πατέντες και θα τις διαθέσει δωρεάν προς κάθε ενδιαφερόμενο (κράτη, ινστιτούτα, εταιρείες κ.λπ.) προκειμένου να παραχθούν έγκαιρα, στις αναγκαίες ποσότητες και σε προσιτές τιμές τα κατάλληλα φαρμακευτικά και ιατροτεχνολογικά προϊόντα, ήταν εξαιρετικά ριζοσπαστική. Παρά την αρχική αισιοδοξία ότι οι σφοδρές αντιδράσεις των ΗΠΑ θα ξεπεραστούν και ότι θα γίνει ένα πρώτο βήμα για τη συνολική αντιμετώπιση των σημερινών στρεβλώσεων στην αγορά φαρμάκου και τεχνολογιών Υγείας διεθνώς, το σχέδιο που τελικά παρουσίασε ο ΠΟΥ στις 29.5 είναι πολύ κατώτερο των προσδοκιών που δημιούργησε το αρχικό ψήφισμα.

Σύμφωνα με αυτό, η συμμετοχή των χωρών και των εταιρειών στο «εργαλείο πρόσβασης» (access tool) θα είναι εθελοντική και τα προϊόντα / πατέντες που θα συγκεντρωθούν πρόκειται να αδειοδοτηθούν ελεύθερα (χωρίς δηλαδή πνευματικά δικαιώματα) μόνο στις χώρες χαμηλού εισοδήματος.

Ευρωπαϊκή υπαναχώρηση

Δυστυχώς, ακόμα και γι’ αυτό το συμβιβαστικό σχέδιο, υπήρξε σοβαρή υπαναχώρηση από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τώρα μόνο τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο και Πορτογαλία) υποστηρίζουν το σχέδιο, παρότι η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη υποστήριξαν το ψήφισμα, ενώ υπαναχώρησε επίσης και η Κίνα, που αρχικά είχε επίσης υποστηρίξει το ψήφισμα «Κόστα Ρίκα».

Προοδευτικές πρωτοβουλίες

Φαίνεται ότι η ακραία επιθετική στάση των ΗΠΑ εναντίον του ΠΟΥ και οι πιέσεις των πολυεθνικών του φαρμάκου έπιασαν τόπο. Με δεδομένες αυτές τις εξελίξεις, είναι ανάγκη ο ΣΥΡΙΖΑ, η Ευρωπαϊκή Αριστερά και οι υπόλοιπες πολιτικές ομάδες του ευρύτερου προοδευτικού «τόξου» να αναλάβουν πρωτοβουλίες στα εθνικά Κοινοβούλια και στο Ευρωκοινοβούλιο, να ασκήσουν πιέσεις για να συμμετάσχει η ίδια η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη στην πρωτοβουλία του ΠΟΥ, αλλά και για να διευρυνθεί η συμφωνία προς όφελος όλων των χωρών και όχι μόνο των φτωχότερων.

Είναι κρίσιμο επίσης να απευθυνθούμε στην κοινωνία των πολιτών (επιστημονικοί σύλλογοι υγειονομικών, σωματεία και ομοσπονδίες εργαζομένων στο ΕΣΥ, ενώσεις ασθενών, κοινωνικά ιατρεία - φαρμακεία, οργανώσεις που ασχολούνται με την πρόσβαση στην Υγεία και στο φάρμακο) για ενημέρωση και κοινή δράση.

Τώρα είναι η ώρα, με αφορμή τις νέες ανάγκες και προτεραιότητες της πανδημίας, να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και να διαμορφωθεί κοινή στρατηγική για βιώσιμα συστήματα καθολικής κάλυψης Υγείας.

Για την ανάπτυξη, σε επίπεδο Ευρώπης, μηχανισμών αντιμετώπισης διασυνοριακών απειλών για τη δημόσια Υγεία, ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας, διαφάνειας στα κόστη έρευνας και ανάπτυξης της φαρμακευτικής καινοτομίας, διακρατικές συνεργασίες τύπου «Βαλέττα» για «δίκαιες» τιμές στα φάρμακα υψηλού κόστους και για την έγκαιρη και εγγυημένη πρόσβαση όλων των Ευρωπαίων πολιτών στις σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες.