Το αναποτελεσματικό όπλο των κυρώσεων
Θα τολμήσει τελικά ο Τζ. Μπους την επέμβαση στο Ιράν;
Κάκη Μπαλλή, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2006-04-30
Μήνες τώρα η αμερικανική κυβέρνηση πιέζει τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να επιβάλλουν κυρώσεις στην Τεχεράνη. Θεωρητικά η επιβολή κυρώσεων είναι ένας τρόπος για τη διεθνή κοινότητα να πείσει χωρίς στρατιωτικά μέσα μια χώρα να συμμορφωθεί στις εντολές του ΟΗΕ. Θεωρητικά. Διότι στην πράξη οι κυρώσεις σπάνια έχουν φέρει τα ποθητά αποτελέσματα. Αντίθετα έχουν βασανίσει τους λαούς των χωρών που τις υφίστανται, έχουν κάνει πλούσιους λαθρέμπορους πάσης φύσεως και κάθε βεληνεκούς και έχουν "μπετονάρει" την εξουσία διάφορων ανελεύθερων καθεστώτων. Ενίοτε, μάλιστα, οι κυρώσεις μπορούν να αποδειχθούν δίκοπο μαχαίρι γι’ αυτόν που τις επιβάλλει.
Στην περίπτωση του Ιράν τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά, ίσως μάλιστα να είναι και δυσκολότερα. Εάν για παράδειγμα το Συμβούλιο Ασφαλείας επιβάλλει εμπάργκο ξένων επενδύσεων στο Ιράν, αυτό θα έχει μόνο μακροπρόθεσμη επίδραση, ενώ βραχυπρόθεσμα δεν πρόκειται να εμποδίσει την Τεχεράνη να συνεχίσει το αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμά της. Εάν πάλι επιβάλλει εμπάργκο πετρελαίου, τότε θα είναι βαρύ το τίμημα που θα πληρώσει και η διεθνής κοινότητα. Μπορεί σε πρώτη ανάγνωση το "όπλο" του εμπάργκο πετρελαίου να φαίνεται αποτελεσματικό –αφού το 90% του προϋπολογισμού του Ιράν καλύπτεται από τα έσοδα που αποφέρει ο "μαύρος χρυσός"- όμως η εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου που θα το συνοδεύσει θα προκαλέσει επικίνδυνους κλυδωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία. Σχεδόν το σύνολο των αναλυτών συμφωνεί ότι εάν λείψουν από την παγκόσμια αγορά μόλις τα 0,5 από τα 3,8 εκατομμύρια βαρέλια που βγάζει την ημέρα το Ιράν η τιμή του πετρελαίου θα εκτοξευτεί στα 100 δολάρια το βαρέλι. Με ένα ολικό εμπάργκο θα εξαφανιστεί έστω βραχυπρόθεσμα από την αγορά η παραγωγή του δεύτερου εξαγωγέα πετρελαίου του κόσμου με επιπτώσεις στις εξαρτώμενες από το μαύρο χρυσό χώρες που θα ξεπερνούν κάθε φαντασία. Με λίγα λόγια δεν θα πεινάσει μόνο ο ιρανικός λαός...
Αρνητικές εμπειρίες
Μια ματιά στη σύγχρονη ιστορία δείχνει ότι τα εμπάργκο πετρελαίου ουδέποτε πέτυχαν τους πολιτικούς τους στόχους. Όταν το 1952 η Βρετανία επέβαλε εμπάργκο στο Ιράν για να αποτρέψει την κρατικοποίηση της ιρανικής πετρελαϊκής βιομηχανίας από τον τότε πρωθυπουργό Μοχάμαντ Μοσαντέχ, απλά η ιρανική κυβέρνηση προχώρησε πιο αποφασιστικά στις κρατικοποιήσεις. Όταν ο ισλαμικός κόσμος επέβαλε το 1967 και το 1973 εμπάργκο στη Δύση για να διαμαρτυρηθεί για την προστασία που προσέφερε αυτή στο Ισραήλ, η Δύση δεν υποχώρησε. Αλλά και το εμπάργκο σε βάρος του Ιράκ στη δεκαετία του ’90 δεν κλόνισε την εξουσία του Σαντάμ Χουσεϊν, έκανε απλά πολύ πιο δύσκολη τη ζωή των υπηκόων του.
Αλληλεξαρτήσεις
Επιπλέον, το Ιράν δεν είναι και τόσο απομονωμένο όσο θέλει να δηλώνει η Κοντολίζα Ράις. Μετά την κατάληψη του Ιράκ και την πτώση του Σαντάμ Χουσείν η πολιτική επιρροή της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή διευρύνεται συνεχώς. Αλλά και οι οικονομικές σχέσεις του Ιράν με πολλές γειτονικές και μη χώρες έχουν πλέξει ένα δίχτυ αλληλεξάρτησης. Σύμφωνα με το τρέχον πενταετές του πρόγραμμα το Ιράν θα επενδύσει περί τα 70 δισεκατομμύρια δολάρια στην επέκταση και τον εκσυγχρονισμό της πετρελαϊκής του βιομηχανίας, το 60% αυτών των χρημάτων έρχονται από το εξωτερικό. Η Κίνα και η Ιαπωνία έχουν αγοράσει τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση δύο τεράστιων κοιτασμάτων, ενώ με την άντληση ιρανικού πετρελαίου ασχολούνται πετρελαϊκές εταιρείες από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Ισπανία, χωρίς να πτοούνται εδώ και χρόνια από τις αμερικανικές απειλές.
Ταυτόχρονα χάρη στους αγωγούς φυσικού αερίου το δίχτυ της αλληλεξάρτησης επεκτείνεται. Το Ιράν στέλνει αέριο στην Τουρκία και στην Αρμενία, ενώ ξεμπλόκαρε η κατασκευή του αγωγού μέσω Πακιστάν προς την Ινδία. Ο αριθμός των χωρών που δεν ενδιαφέρονται να επιβληθεί εμπάργκο στο Ιράν αυξάνεται λοιπόν συνεχώς. Και σ’ αυτές ανήκει και η Ρωσία, που δεν χρειάζεται το ιρανικό πετρέλαιο και αέριο.
Θα τολμήσει τελικά ο Τζ. Μπους την επέμβαση στο Ιράν;
Αναπάντητα παραμένουν για την ώρα τα δύο βασανιστικά ερωτήματα της ιρανικής κρίσης: Θα κάνει ο Μπους τον επόμενο πόλεμο; Θα αποκτήσουν οι μουλάδες τη βόμβα; Δυστυχώς, κατηγορηματικά αρνητική απάντηση δεν μπορεί να δοθεί σε κανένα από τα δύο. Μια μέρα μετά την κρίσιμη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ οι θεατές –και δυνάμει θύματα- της κρίσης είναι αναγκασμένοι να περιορίζονται σε εικασίες. Καθώς επείγοντα χαρακτήρα έχει μόνο το πρώτο ερώτημα –σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές το Ιράν δεν είναι σε θέση να αποκτήσει άμεσα τη βόμβα- έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε κατά πόσο η αμερικανική κυβέρνηση είναι σε θέση να κάνει το παράλογο –όπως υποστηρίζουν ακόμα και Αμερικανοί στρατηγοί- και να χτυπήσει με ή χωρίς πυρηνικά τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ο γνωστός Αμερικανός κοινωνιολόγος Ιμάνουελ Βάλερσταϊν εδώ και αρκετό καιρό υποστήριζε ότι τα περί επίθεσης των ΗΠΑ στο Ιράν δεν ήταν παρά λεονταρισμοί, καθώς είχε υπόψη του και τη σθεναρή αντίσταση ενός μεγάλου μέρους της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ. Ωστόσο, μετά το άρθρο αναφοράς για τις αμερικανικές προθέσεις στο Ιράν, που δημοσίευσε πρόσφατα στο περιοδικό The New Yorker ο έγκυρος Σέιμουρ Χερς, ο Βάλερσταϊν αρχίζει να πείθεται ότι ο πρόεδρος Μπους όντως σχεδιάζει μια τέτοια επίθεση, παρά τις όποιες αντιρρήσεις των Αμερικανών στρατιωτικών και παρά το γεγονός ότι τόσο ο Τζορτζ Μπους όσο και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζακ Στρο έσπευσαν να διαψεύσουν το δημοσίευμα του Χερς. "Ποιον να πιστέψουμε", διερωτάται σε άρθρο του στο διαδίκτυο ο Βάλερσταϊν και απαντά: "Ο Χερς είναι γνωστό ότι καλλιεργεί μακροχρόνιες σχέσεις και επαφές με ανώτατους στρατιωτικούς και ανώτατα στελέχη της CIA, και έχει ένα αξιοθαύμαστο ρεκόρ για προβλέψεις μελλοντικών γεγονότων που αργότερα επαληθεύονται. Αντίθετα, ο πρόεδρος Μπους έχει συλληφθεί ψευδόμενος πάρα πολλές φορές τα πέντε τελευταία χρόνια, ενώ και το μητρώο του Στρο δεν είναι πολύ καλύτερο".
Βέβαια ο Βάλερσταϊν εξετάζοντας με τα αμερικανικά του μάτια την προοπτική μιας επίθεσης επιμένει ότι είναι παράλογη: Πρώτον, επειδή η στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ δείχνει ανεπαρκής για να φέρει σε πέρας τις αποστολές της στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, άρα μια επίθεση στο Ιράν θα επιβάρυνε τις αμερικανικές δυνάμεις σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτό που θα μπορούσαν ίσως να αντέξουν. Δεύτερον, επειδή οι γραμμές άμυνας στο Ιράν είναι καλοσχεδιασμένες και βρίσκονται σε καίριες γεωγραφικές θέσεις, ώστε καμία εναέρια επίθεση δεν θα μπορούσε να τις εξουδετερώσει εντελώς. Τρίτον, επειδή το Ιράν δεν θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια. Ακόμα και αν δεν είναι αυτή τη στιγμή σε θέση να απαντήσει με πυρηνικά όπλα, έχει ισχυρές επιρροές στο Αφγανιστάν και ειδικά στο Ιράκ, είναι σε θέση να υποθάλψει ακόμα περισσότερες ταραχές. Μια επίθεση στο Ιράν μπορεί να σταθεί αφορμή για να αλλάξει εντελώς η στάση νυν μετριοπαθών φιλοαμερικανικών στοιχείων στο Ιράκ, όπως είναι οι Σιίτες. Και τέταρτον, υπάρχουν και τα "απόβλητα" ενός πυρηνικού χτυπήματος. Σαφώς, ένα τέτοιο χτύπημα δεν θα εκφοβίσει τους υπέρμαχους των πυρηνικών. Αλλά μπορεί να αλλάξει την αντίληψη που έχουν οι Άραβες για το Ιράν –οι οποίοι τώρα προσπαθούν να κρατήσουν αποστάσεις– και να μετατρέψει τη χώρα σε ήρωα του μουσουλμανικού κόσμου, με όλες τις συνέπειες που θα μπορούσε αυτό να έχει για τα κράτη του Κόλπου, τη Σαουδική Αραβία, το Λίβανο, την Παλαιστίνη, ακόμη και την Αίγυπτο.
Θεωρητικά, λοιπόν, οι ΗΠΑ δεν θα θελήσουν να μπουν σ’ αυτή την περιπέτεια. Πλην όμως, αυτή τη στιγμή έχουν έναν πρόεδρο με "σύμπλεγμα μεσσιανισμού" και με ένα στενό περιβάλλον νεοσυντηρητικό και μιλιταριστικό. "Γνωρίζουμε", υπογραμμίζει ο Βάλερσταϊν, "ότι τα άτομα με μεσσιανικά συμπλέγματα είναι επικίνδυνα, ειδικά στην περίπτωση που ελέγχουν την ισχυρότερη στρατιωτική μηχανή της Γης και είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν όπλα πυρηνικά". Παρά τις επισημάνσεις αυτές, ωστόσο, ο Αμερικανός κοινωνιολόγος θέλει να πιστεύει ότι η λογική πρυτανεύει στις περισσότερες πολιτικές αποφάσεις.
Στην περίπτωση του Ιράν τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά, ίσως μάλιστα να είναι και δυσκολότερα. Εάν για παράδειγμα το Συμβούλιο Ασφαλείας επιβάλλει εμπάργκο ξένων επενδύσεων στο Ιράν, αυτό θα έχει μόνο μακροπρόθεσμη επίδραση, ενώ βραχυπρόθεσμα δεν πρόκειται να εμποδίσει την Τεχεράνη να συνεχίσει το αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμά της. Εάν πάλι επιβάλλει εμπάργκο πετρελαίου, τότε θα είναι βαρύ το τίμημα που θα πληρώσει και η διεθνής κοινότητα. Μπορεί σε πρώτη ανάγνωση το "όπλο" του εμπάργκο πετρελαίου να φαίνεται αποτελεσματικό –αφού το 90% του προϋπολογισμού του Ιράν καλύπτεται από τα έσοδα που αποφέρει ο "μαύρος χρυσός"- όμως η εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου που θα το συνοδεύσει θα προκαλέσει επικίνδυνους κλυδωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία. Σχεδόν το σύνολο των αναλυτών συμφωνεί ότι εάν λείψουν από την παγκόσμια αγορά μόλις τα 0,5 από τα 3,8 εκατομμύρια βαρέλια που βγάζει την ημέρα το Ιράν η τιμή του πετρελαίου θα εκτοξευτεί στα 100 δολάρια το βαρέλι. Με ένα ολικό εμπάργκο θα εξαφανιστεί έστω βραχυπρόθεσμα από την αγορά η παραγωγή του δεύτερου εξαγωγέα πετρελαίου του κόσμου με επιπτώσεις στις εξαρτώμενες από το μαύρο χρυσό χώρες που θα ξεπερνούν κάθε φαντασία. Με λίγα λόγια δεν θα πεινάσει μόνο ο ιρανικός λαός...
Αρνητικές εμπειρίες
Μια ματιά στη σύγχρονη ιστορία δείχνει ότι τα εμπάργκο πετρελαίου ουδέποτε πέτυχαν τους πολιτικούς τους στόχους. Όταν το 1952 η Βρετανία επέβαλε εμπάργκο στο Ιράν για να αποτρέψει την κρατικοποίηση της ιρανικής πετρελαϊκής βιομηχανίας από τον τότε πρωθυπουργό Μοχάμαντ Μοσαντέχ, απλά η ιρανική κυβέρνηση προχώρησε πιο αποφασιστικά στις κρατικοποιήσεις. Όταν ο ισλαμικός κόσμος επέβαλε το 1967 και το 1973 εμπάργκο στη Δύση για να διαμαρτυρηθεί για την προστασία που προσέφερε αυτή στο Ισραήλ, η Δύση δεν υποχώρησε. Αλλά και το εμπάργκο σε βάρος του Ιράκ στη δεκαετία του ’90 δεν κλόνισε την εξουσία του Σαντάμ Χουσεϊν, έκανε απλά πολύ πιο δύσκολη τη ζωή των υπηκόων του.
Αλληλεξαρτήσεις
Επιπλέον, το Ιράν δεν είναι και τόσο απομονωμένο όσο θέλει να δηλώνει η Κοντολίζα Ράις. Μετά την κατάληψη του Ιράκ και την πτώση του Σαντάμ Χουσείν η πολιτική επιρροή της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή διευρύνεται συνεχώς. Αλλά και οι οικονομικές σχέσεις του Ιράν με πολλές γειτονικές και μη χώρες έχουν πλέξει ένα δίχτυ αλληλεξάρτησης. Σύμφωνα με το τρέχον πενταετές του πρόγραμμα το Ιράν θα επενδύσει περί τα 70 δισεκατομμύρια δολάρια στην επέκταση και τον εκσυγχρονισμό της πετρελαϊκής του βιομηχανίας, το 60% αυτών των χρημάτων έρχονται από το εξωτερικό. Η Κίνα και η Ιαπωνία έχουν αγοράσει τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση δύο τεράστιων κοιτασμάτων, ενώ με την άντληση ιρανικού πετρελαίου ασχολούνται πετρελαϊκές εταιρείες από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Ισπανία, χωρίς να πτοούνται εδώ και χρόνια από τις αμερικανικές απειλές.
Ταυτόχρονα χάρη στους αγωγούς φυσικού αερίου το δίχτυ της αλληλεξάρτησης επεκτείνεται. Το Ιράν στέλνει αέριο στην Τουρκία και στην Αρμενία, ενώ ξεμπλόκαρε η κατασκευή του αγωγού μέσω Πακιστάν προς την Ινδία. Ο αριθμός των χωρών που δεν ενδιαφέρονται να επιβληθεί εμπάργκο στο Ιράν αυξάνεται λοιπόν συνεχώς. Και σ’ αυτές ανήκει και η Ρωσία, που δεν χρειάζεται το ιρανικό πετρέλαιο και αέριο.
Θα τολμήσει τελικά ο Τζ. Μπους την επέμβαση στο Ιράν;
Αναπάντητα παραμένουν για την ώρα τα δύο βασανιστικά ερωτήματα της ιρανικής κρίσης: Θα κάνει ο Μπους τον επόμενο πόλεμο; Θα αποκτήσουν οι μουλάδες τη βόμβα; Δυστυχώς, κατηγορηματικά αρνητική απάντηση δεν μπορεί να δοθεί σε κανένα από τα δύο. Μια μέρα μετά την κρίσιμη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ οι θεατές –και δυνάμει θύματα- της κρίσης είναι αναγκασμένοι να περιορίζονται σε εικασίες. Καθώς επείγοντα χαρακτήρα έχει μόνο το πρώτο ερώτημα –σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές το Ιράν δεν είναι σε θέση να αποκτήσει άμεσα τη βόμβα- έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε κατά πόσο η αμερικανική κυβέρνηση είναι σε θέση να κάνει το παράλογο –όπως υποστηρίζουν ακόμα και Αμερικανοί στρατηγοί- και να χτυπήσει με ή χωρίς πυρηνικά τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ο γνωστός Αμερικανός κοινωνιολόγος Ιμάνουελ Βάλερσταϊν εδώ και αρκετό καιρό υποστήριζε ότι τα περί επίθεσης των ΗΠΑ στο Ιράν δεν ήταν παρά λεονταρισμοί, καθώς είχε υπόψη του και τη σθεναρή αντίσταση ενός μεγάλου μέρους της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ. Ωστόσο, μετά το άρθρο αναφοράς για τις αμερικανικές προθέσεις στο Ιράν, που δημοσίευσε πρόσφατα στο περιοδικό The New Yorker ο έγκυρος Σέιμουρ Χερς, ο Βάλερσταϊν αρχίζει να πείθεται ότι ο πρόεδρος Μπους όντως σχεδιάζει μια τέτοια επίθεση, παρά τις όποιες αντιρρήσεις των Αμερικανών στρατιωτικών και παρά το γεγονός ότι τόσο ο Τζορτζ Μπους όσο και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζακ Στρο έσπευσαν να διαψεύσουν το δημοσίευμα του Χερς. "Ποιον να πιστέψουμε", διερωτάται σε άρθρο του στο διαδίκτυο ο Βάλερσταϊν και απαντά: "Ο Χερς είναι γνωστό ότι καλλιεργεί μακροχρόνιες σχέσεις και επαφές με ανώτατους στρατιωτικούς και ανώτατα στελέχη της CIA, και έχει ένα αξιοθαύμαστο ρεκόρ για προβλέψεις μελλοντικών γεγονότων που αργότερα επαληθεύονται. Αντίθετα, ο πρόεδρος Μπους έχει συλληφθεί ψευδόμενος πάρα πολλές φορές τα πέντε τελευταία χρόνια, ενώ και το μητρώο του Στρο δεν είναι πολύ καλύτερο".
Βέβαια ο Βάλερσταϊν εξετάζοντας με τα αμερικανικά του μάτια την προοπτική μιας επίθεσης επιμένει ότι είναι παράλογη: Πρώτον, επειδή η στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ δείχνει ανεπαρκής για να φέρει σε πέρας τις αποστολές της στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, άρα μια επίθεση στο Ιράν θα επιβάρυνε τις αμερικανικές δυνάμεις σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτό που θα μπορούσαν ίσως να αντέξουν. Δεύτερον, επειδή οι γραμμές άμυνας στο Ιράν είναι καλοσχεδιασμένες και βρίσκονται σε καίριες γεωγραφικές θέσεις, ώστε καμία εναέρια επίθεση δεν θα μπορούσε να τις εξουδετερώσει εντελώς. Τρίτον, επειδή το Ιράν δεν θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια. Ακόμα και αν δεν είναι αυτή τη στιγμή σε θέση να απαντήσει με πυρηνικά όπλα, έχει ισχυρές επιρροές στο Αφγανιστάν και ειδικά στο Ιράκ, είναι σε θέση να υποθάλψει ακόμα περισσότερες ταραχές. Μια επίθεση στο Ιράν μπορεί να σταθεί αφορμή για να αλλάξει εντελώς η στάση νυν μετριοπαθών φιλοαμερικανικών στοιχείων στο Ιράκ, όπως είναι οι Σιίτες. Και τέταρτον, υπάρχουν και τα "απόβλητα" ενός πυρηνικού χτυπήματος. Σαφώς, ένα τέτοιο χτύπημα δεν θα εκφοβίσει τους υπέρμαχους των πυρηνικών. Αλλά μπορεί να αλλάξει την αντίληψη που έχουν οι Άραβες για το Ιράν –οι οποίοι τώρα προσπαθούν να κρατήσουν αποστάσεις– και να μετατρέψει τη χώρα σε ήρωα του μουσουλμανικού κόσμου, με όλες τις συνέπειες που θα μπορούσε αυτό να έχει για τα κράτη του Κόλπου, τη Σαουδική Αραβία, το Λίβανο, την Παλαιστίνη, ακόμη και την Αίγυπτο.
Θεωρητικά, λοιπόν, οι ΗΠΑ δεν θα θελήσουν να μπουν σ’ αυτή την περιπέτεια. Πλην όμως, αυτή τη στιγμή έχουν έναν πρόεδρο με "σύμπλεγμα μεσσιανισμού" και με ένα στενό περιβάλλον νεοσυντηρητικό και μιλιταριστικό. "Γνωρίζουμε", υπογραμμίζει ο Βάλερσταϊν, "ότι τα άτομα με μεσσιανικά συμπλέγματα είναι επικίνδυνα, ειδικά στην περίπτωση που ελέγχουν την ισχυρότερη στρατιωτική μηχανή της Γης και είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν όπλα πυρηνικά". Παρά τις επισημάνσεις αυτές, ωστόσο, ο Αμερικανός κοινωνιολόγος θέλει να πιστεύει ότι η λογική πρυτανεύει στις περισσότερες πολιτικές αποφάσεις.
