Ο Τέταρτος Δρόμος για τους Ευρωπαίους Σοσιαλιστές ή ένα νέο Επινέ*

Τα αποτελέσματα δυο εκλογικών αναμετρήσεων που θα διεξαχθούν το επόμενο διάστημα σε δυο κομβικές για την ιστορία του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού χώρες θα αποσαφηνίσουν σε σημαντικό βαθμό τις προοπτικές της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας. Στις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου για την πρώτη θέση θα ανταγωνιστούν οι Χριστιανοδημοκράτες με το κόμμα των Πρασίνων. Το SPD το παλαιότερο κόμμα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας θα κατέβει στις εκλογές με επικεφαλής υποψήφιο για την Καγκελαρία τον Όλαφ Σολτς. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, θα βρεθεί στην τρίτη θέση με ένα ποσοστό που δύσκολα θα ξεπεράσει το 15%. Ανεξάρτητα από το εκλογικό αποτέλεσμα την ατζέντα, της επόμενης γερμανικής κυβέρνησης θα την καθορίσουν πλέον οι Πράσινοι και όχι οι Σοσιαλδημοκράτες. Το μεγάλο δίλημμα για το SPD, σε περίπτωση εκλογικής νίκης των Πρασίνων είναι αν θα συμμετάσχουν σε μια Κυβέρνηση Πρασίνων και του αριστερού Die Linke ή του κεντρώου FDP.

Η άλλη κρίσιμη αναμέτρηση είναι αυτή στη Γαλλία. Εκεί οι Σοσιαλιστές συζητούν με τους Πράσινους για έναν κοινό υποψήφιο απέναντι στις υποψηφιότητες Μακρόν και Λεπέν. Ο Μελανσόν θα είναι υποψήφιος της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Οι δημοσκοπικές επιδόσεις των Σοσιαλιστών τους δίνουν ποσοστά κοντά στο 10%. Αν και είναι δύσκολο να προδικάσει κανείς τόσο νωρίς τα αποτελέσματα των Προεδρικών εκλογών του 2022 είναι σίγουρο ότι οι Σοσιαλιστές δεν θα πρωταγωνιστήσουν σε αυτές. Ακόμη και αν στις Προεδρικές εκλογές κερδίσει ο Μακρόν, η εμπειρία από την πρώτη του θητεία διέψευσε όσους προέκριναν τη στροφή στο κέντρο -που σηματοδοτούσε η υποψηφιότητα του και το κόμμα που δημιούργησε- ως τον δρόμο που θα ανανεώσει την ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία.

Απογοητευτικά για τις προοπτικές του υπήρξαν τα αποτελέσματα για το Ολλανδικό Εργατικό Κόμμα, το οποίο στις εκλογές του Μαρτίου κατέλαβε τη έκτη θέση. Η αποδυνάμωση της εκλογικής δύναμης των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων περιγράφηκε με τον όρο Pasokification, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτα φορά σε ένα άρθρο του Economist μετά την εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2012. Έκτοτε ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αντίστοιχη πορεία άλλων ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων στη δεκαετία μετά την κρίση του 2008-2009.

Όταν φάνηκαν οι πρώτες πολιτικές συνέπειες της κρίσης του 2008-2009 προς στιγμήν δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η πολιτική πλάστιγγα στην Ευρώπη μπορεί να γείρει προς τα αριστερά. Ήταν η περίοδος όπου οι Podemos στην Ισπανία, ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και το κόμμα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, οδήγησαν πολλούς στην πρόωρη εκτίμηση ότι οι Σοσιαλιστές καταρρέουν και τα αριστερά ή λαϊκίστικα κόμματα θα καταλάβουν τη θέση τους.

Μετά από μια δεκαετία διαφαίνεται ότι παρά την αποδυνάμωση των Σοσιαλιστών στην Ευρώπη διαμορφώνονται δύο τάσεις. Η πρώτη είναι αυτή όπου οι Σοσιαλιστές κερδίζουν τις εκλογές με ποσοστά μεταξύ 25-32% και συμπράττουν με κόμματα της Αριστεράς, Πράσινους ή Φιλελεύθερους για να κυβερνήσουν. Τέτοια είναι η εμπειρία από την Ισπανία, Πορτογαλία, Σουηδία Αυστρία και Δανία. Διακριτή περίπτωση το Εργατικό κόμμα της Βρετανίας το οποίο διατηρεί τη δεύτερη θέση αλλά δεν κατάφερε ούτε με την αριστερή στροφή της ηγεσίας Κόρμπιν να κερδίσει τις εκλογές.

Η δεύτερη είναι η περίπτωση των χωρών όπου οι Σοσιαλιστές περνούν στην τρίτη ή τέταρτη θέση. Σε αυτή την περίπτωση έχουν να επιλέξουν αν και σε ποια κυβέρνηση θα συμμετάσχουν. Η περίπτωση αυτή είναι των χωρών όπως η Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, και Ελλάδα. Στη Γερμανία η υπερδεκαετής κυβερνητική σύμπραξη με τους Χριστιανοδημοκράτες όχι μόνο δεν βοήθησε στην ανάκαμψη του SPD αλλά το οδηγεί στο χειρότερο εκλογικό αποτέλεσμα της ιστορίας του. Το ίδιο συνέβη και στην Ολλανδία ενώ αρνητική σε όρους εκλογικού αποτελέσματος υπήρξε και η -αναγκαία τότε λόγω των ακραίων οικονομικών συνθηκών- συνεργασία του ΠΑΣΟΚ με τη ΝΔ και τη ΔΗ.ΜΑ.Ρ την περίοδο 2012-2014.

Το καλοκαίρι του 2018, σε ένα κλειστό σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στην Πορτογαλία, παρόντος του Πρωθυπουργού της χώρας Αντ. Κόστα, εκπρόσωποι ευρωπαϊκών Σοσιαλιστικών και Εργατικών κομμάτων συζητήσαμε αν η περίπτωση της Πορτογαλίας μπορεί να είναι ο Τέταρτος Δρόμος για το μέλλον της Σοσιαλδημοκρατίας. Τότε υπήρχε ακόμη η αισιοδοξία ότι η Σοσιαλδημοκρατία μπορεί να ανακάμψει και να επιστρέψει, αν όχι με όρους της πολιτικής παντοδυναμίας των προηγούμενων δεκαετιών, τουλάχιστον ως ηγετική δύναμη στο δίπολο Αριστερά-Δεξιά. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, οι προοπτικές αυτές δεν δείχνουν να είναι ευοίωνες παρά μόνο σε ένα περιορισμένο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών. Για τις υπόλοιπες χώρες, η λύση για την ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία προϋποθέτει την αναζήτηση μιας νέας ταυτότητας πέρα από τον Τρίτο Δρόμο. Πέρα από την επιστροφή στην ατζέντα της δεκαετίας του 1980 και τη στροφή στα αριστερά που επιχείρησε το Εργατικό Κόμμα με τον Κόρμπιν, πέρα από το Κέντρο του Μακρόν.

Η κρίση πανδημίας μπορεί να πάγωσε προσωρινά τις πολιτικές διεργασίες αλλά λειτουργεί ως επιταχυντής σε οικονομικές και κοινωνικές διεργασίες. Η επόμενη ημέρα στην οικονομία -όταν θα καταγραφούν στην πράξη οι συνέπειες της κρίσης- θα επιταχύνουν κάποια στιγμή και τις πολιτικές εξελίξεις. Τα κόμματα που κυβερνούν, στην πλειοψηφία τους συντηρητικά κόμματα, θα τιμωρηθούν για την αναποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης πανδημίας. Το ερώτημα είναι ποιος θα καρπωθεί εκλογικά την επερχόμενη πολιτική ανατροπή.

Η μόνη ελπίδα στις χώρες της Ευρώπης όπου έχουν αποδυναμωθεί οι Σοσιαλιστές είναι να συμπρωταγωνιστήσουν με φιλελεύθερους δημοκράτες, οικολόγους και αριστερούς της ανανέωσης σε μια διαδικασία ανασύνταξης του χώρου. Με μια διαδικασία που θα αντλεί από την εμπειρία του Επινέ της Γαλλίας που οδήγησε σε ανασύνταξη του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται και τα οικονομικά δεδομένα στην Ευρώπη διαφέρουν πολύ από τις δεκαετίες που οδήγησαν στο Επινέ. Για αυτό είναι αναγκαία η διαμόρφωση μιας νέας ατζέντας που θα απαντά στα νέα μεγάλα διλήμματα των κοινωνικών ανισοτήτων, της Κλιματικής Αλλαγής, των εργασιακών σχέσεων στην οικονομία της πλατφόρμας και της ψηφιακής οικονομίας, όπως και του ρόλου του κράτους στα χρόνια της ύστερης παγκοσμιοποίησης. Ατζέντα που θα διευκολύνει τη σύγκλιση των προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.

Στη νέα ατζέντα οι Σοσιαλιστές θα πρέπει να πάρουν θέση και σε ζητήματα που πριν την πανδημία βρισκόντουσαν κάτω από το χαλί της πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά τώρα βρίσκονται στο επίκεντρο των αναζητήσεων ενός νέου προοδευτικού κινήματος. Ενός κινήματος που συνδυάζει ζητήματα δημοκρατίας απέναντι στον αυταρχισμό, την υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ακόμα και για την χρήση της νέας τεχνολογίας), την ανισότητα που μεγαλώνει και επομένως την ανάγκη κοινωνικής δικαιοσύνης, την ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα των εθνικών συστημάτων υγείας. Όλα αυτά αποτελούν τη βάση για μια νέα πλατφόρμα προοδευτικής πολιτικής και προοπτικής εξουσίας εναλλακτικά στον Τέταρτο Δρόμο της Πορτογαλίας.