Η επίσκεψη Τσαβούσογλου και τι σηματοδοτεί

Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών κ. Τσαβούσογλου, τη Δευτέρα 31 Μαΐου, σηματοδοτεί τη συνέχιση των ειρηνευτικών επικοινωνιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Είναι ένα δείγμα σαφούς στροφής της τουρκικής διπλωματίας, από τη διπλωματία των κανονιοφόρων, που είχε χαρακτηρίσει το περσινό καλοκαίρι, στην πολιτική διπλωματία και στην εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Εάν μάλιστα ακολουθηθεί και από μια συνάντηση των δύο ανώτατων ηγετικών προσωπικοτήτων, τότε μπορούμε να μιλάμε για μια επιτυχία της ειρηνικής διαδικασίας απέναντι στα βάρβαρα και παράνομα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν μέσα στο καλοκαίρι.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατευναστική πολιτική που ακολουθεί η Τουρκία οφείλεται σε δύο αιτίες: πρώτη αιτία, η αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας στις ΗΠΑ, με ένα πρόσωπο που δεν έχει καμία ομοιότητα με τον προηγούμενο πρόεδρο και που τολμά να αψηφήσει τη στρατηγική σημασία της γείτονος και να τονίσει ότι η επαμφοτερίζουσα στάση της δεν μπορεί να περνάει απαρατήρητη και να θέτει σε κίνδυνο τη συνοχή της δυτικής συμμαχίας. Εχουμε δηλαδή έναν πρόεδρο που διέπεται από καθαρές προθέσεις, πράγμα σπάνιο αν υπολογίσουμε ότι η Τουρκία έχει μια στρατηγική θέση που προσδιορίζεται από τη γεωγραφία και από τους ισχυρούς δεσμούς με τμήμα του μουσουλμανικού κόσμου, των οποίων τα συμφέροντα προσπαθεί, με το αζημίωτο, να εξυπηρετεί.

Δεύτερη αιτία, η στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ), η οποία έδειξε ότι είναι διατεθειμένη να επιβάλει μέτρα και κυρώσεις, στην περίπτωση που η Τουρκία επιμείνει σε σκληρές και παράνομες πράξεις εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου. Η Τουρκία, παρά τις νεοοθωμανικές πρακτικές της, δεν έχει εγκαταλείψει οριστικά το όραμα της πρόσδεσής της με την ΕΕ, ίσως όχι πια με ένα καθεστώς πλήρους ένταξης, αλλά με συνθήκες που να ευνοούν την οικονομική βοήθειά της, σε μια περίοδο μάλιστα που η ίδια υποφέρει από βαθιά οικονομική κρίση. Το δέλεαρ, λοιπόν, αυτό, σε συνδυασμό με μια ανανέωση, επί τα βελτίω, της τελωνειακής ένωσης, είναι η αιτία μιας προσαρμοστικότητάς της στις διπλωματικές διαδικασίες.

Αλλά ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Η αλλαγή στάσης δεν σημαίνει κι υποχώρηση από τις πάγιες διεκδικήσεις της. Η Τουρκία παραμένει στις σταθερές διεκδικήσεις της, τόσο αναφορικά με το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, όσο και σχετικά με την Κύπρο. Ιδιαίτερα με την Κύπρο, η νεόκοπη θέση της για τη δημιουργία δύο κρατών στο νησί, ή μάλλον η νομιμοποίηση των τετελεσμένων, αποτελεί μια απόκλιση από τη χρόνια παραδεδεγμένη πρόταση λύσης που στηρίζεται στη διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία. Κι αν ακόμα αποτελεί διαπραγματευτικό τέχνασμα, προκειμένου να υποχωρήσει από την κυρίαρχη ισότητα σε μια πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων, είναι ωστόσο μια αξίωση που δεν συμβιβάζεται με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και της ΕΕ.

Αλλά και στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο επικρατεί μια αδιάλλακτη πολιτική. Οι θέσεις της έχουν σαφώς βελτιωθεί σε σχέση με το απώτερο παρελθόν, όταν δεν αναγνώριζε νομικές διαφορές με την Ελλάδα, προτιμώντας να τις αναγορεύει ως πολιτικές, αλλά ακόμα και σήμερα χρησιμοποιεί το διεθνές δίκαιο κατά το δοκούν. Με βάση την ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας που δίνει στους σχετικούς εθιμικούς κανόνες, οι οποίοι αντλούνται από τη Σύμβαση του Montego Bay (1982), όλα τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και μόνον οι ηπειρωτικές ακτές δικαιούνται ένα τέτοιο προνόμιο. Πράγμα που κατάφωρα αντιστρατεύεται το εθιμικό δίκαιο, το οποίο, όπως αντανακλάται στο Αρθρο 121 της Σύμβασης, εξομοιώνει τα νησιά με τα ηπειρωτικά εδάφη. Ακόμα κι η νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου μπορεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, να μην ακολουθεί το Αρθρο 121, αλλά μόνο σε σπάνιες κι εξαιρετικές περιστάσεις φτάνει στο να μην αποδίδει επήρεια στις νησιωτικές ακτές για την απόκτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Και στο θέμα του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης απορρίπτει ακόμα και μια διαφοροποιημένη αιγιαλίτιδα, δείχνοντας κακοπιστία στις εύλογες ελληνικές προτάσεις. Εξάλλου, επιμένει στις διεκδικήσεις για αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών και στο πραγματικά τελείως παράλογο αίτημα μεταβολής κυριαρχίας για μικρά ελληνικά νησιά και βραχονησίδες, έχοντας εγκαταλείψει τη θεωρία των γκρίζων ζωνών για χάρη της αποδοχής της τουρκικής κυριαρχίας.

Αλλά και ένα άλλο θέμα παίρνει διαστάσεις με την επίσκεψη του κ. Τσαβούσογλου. Είναι το ζήτημα της μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης. Ο κ. Τσαβούσογλου, κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες και για δεύτερη φορά μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα (είχε προηγηθεί πρόσφατα η επίσκεψη του υφυπουργού Εξωτερικών), θα επισκεφθεί τη μειονότητα πριν από την κάθοδό του στην Αθήνα. Η επίσκεψη αυτή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, δεδομένων των κατηγοριών για διακριτική μεταχείριση της μειονότητας από τις ελληνικές Αρχές. Είναι αλήθεια ότι στο παρελθόν υπήρχαν συμπεριφορές της ελληνικής πολιτείας που δεν ανταποκρίνονταν στα δικαιώματα των μειονοτικών πολιτών μας. Αλλά οι συμπεριφορές αυτές ανήκουν στο παρελθόν. Και οι μουσουλμάνοι έλληνες πολίτες βρίσκονται σε πολύ καλύτερη κατάσταση σήμερα, απολαμβάνοντας προνόμια που στο παρελθόν δεν μπορούσαν να φανταστούν. Βεβαίως η ελληνική πολιτεία τούς στερεί τη διεκδίκηση να αυτοπροσδιορίζονται Τούρκοι, αλλά αυτό είναι συνέπεια της Συνθήκης της Λωζάννης, η οποία ρητά αναφέρει το μουσουλμανικό στοιχείο ως το διακριτικό γνώρισμα της μειονότητας. Πάντως δεν είναι καθαρά θρησκευτική μειονότητα καθώς της αναγνωρίζεται και η τουρκική γλώσσα ως επιπλέον διακριτικό στοιχείο, που αποδεικνύεται και από την ύπαρξη μειονοτικών σχολείων στα οποία διδάσκεται η τουρκική γλώσσα, ομού με την ελληνική. Και παρά τις τρέχουσες συνθήκες μπορεί στο μέλλον να αναγνωριστεί η τουρκική καταγωγή της, όπως συνέβαινε στην προ της δεκαετίας του ʼ50 περίοδο, όταν η χρήση του όρου «τουρκικός» ήταν ευρύτερα αποδεκτή για τη μειονότητα.

Παρά τα όσα αρνητικά επισημάνθηκαν στις παραπάνω γραμμές, η συνάντηση του κ. Τσαβούσογλου με τον έλληνα υπουργό Εξωτερικών και τον Πρωθυπουργό είναι μια πρόοδος και μια ευθυγραμμισμένη με τον μοναδικό πολιτισμένο τρόπο επίλυσης των διαφορών διαδικασία: τις ειρηνικές συνομιλίες που κάποτε μπορεί να φέρουν την προσέγγιση των διαμετρικά διαφορετικών απόψεων και τη σύγκλισή τους σε μια συνισταμένη που θα σημάνει το τέλος των πολυχρόνιων διαφορών και αντιθέσεων. Και σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη σχετικά οργανωμένη διεθνή κοινότητα υπάρχουν πλέον δικαιοδοτικοί μηχανισμοί, οι οποίοι έρχονται αρωγοί εκεί που η διμερής επίλυση φαντάζει απλησίαστη.