Η χαμένη αξιοπιστία της Κύπρου
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-07-17
Το Εθνικό Συμβούλιο της Κύπρου συνεδρίασε για τέσσερις (!) ώρες την Τρίτη (14/7) για να εξετάσει τη δραματική κατάσταση με το επικείμενο άνοιγμα του Βαρωσιού. Τέσσερις ώρες συζήτησης με τους πολιτικούς αρχηγούς υπό τον πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη χωρίς απαντήσεις. Μόνο αυτοσχεδιασμοί για προσφυγές και διαμαρτυρίες με ισχυρές δόσεις από κενές περιεχομένου διακηρύξεις: «Επαγρυπνούμε, παρακολουθούμε και θα αντιδράσουμε ανάλογα με το τι θα εξαγγείλει [ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν στις 20 Ιουλίου] στα κατεχόμενα», δήλωσε ο Ν. Αναστασιάδης ανήμερα (15/7) της μαύρης επετείου του πραξικοπήματος του ’74.
Η Λευκωσία έχει έτοιμη επιστολή προς την ΟΗΕ και την Ε.Ε. για να ζητήσει έκτακτη σύγκληση των οργάνων τους και λήψη αποφάσεων. Ομως, μουδιασμένοι οι πάντες στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες γνωρίζουν τις παρενέργειες ενός χρονίζοντος προβλήματος. Σκέφτονται ψυχρά πώς να αποφύγουν τα χειρότερα, να μαζέψουν κάπως την κατάσταση.
Η συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου άνοιξε με τον Ν. Αναστασιάδη να απευθύνεται προς όλους, πολιτικούς αρχηγούς και τον δήμαρχο Αμμοχώστου: «Πείτε μου τις εισηγήσεις σας...» Είναι ο εύσχημος τρόπος να διαχέει τις ευθύνες της πολιτικής του σε όλους, εν ονόματι της ενότητας.
Κάθε ώρα συνεδρίασης στο Προεδρικό αναλογεί στα χρόνια που πέρασαν από την εποχή Διάσκεψης του ΟΗΕ στο Κραν Μοντανά χωρίς καμία ουσιαστική πρωτοβουλία του Ν. Αναστασιάδη για να βγει το Κυπριακό από το στρατηγικό αδιέξοδο. Τουναντίον, με δικούς του χειρισμούς περιέπλεξε τις επίπονες προσπάθειες επίλυσης. Το μαρτυρεί πρώτος ο Γενικός Γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες στην έκθεσή του για την UNFICYP (15/7): «οι εξελίξεις στα Βαρώσια συνιστούν ίσως την πιο χαρακτηριστική ερμηνεία των προκλήσεων που δημιουργούνται λόγω της απουσίας πολιτικής διευθέτησης».
Ποιος, όμως, πιστεύει πώς οι επιστολές, τα διαβήματα, οι εκδηλώσεις καταδίκης μπορούν να ανακόψουν τον επικίνδυνο κατήφορο; «Στη σημερινή συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου, ανταλλάξαμε απόψεις σε εποικοδομητικό κλίμα [...] για την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων» έγραψε στο Twitter ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Ο πρόεδρος του κυβερνώντος Κόμματος ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου συμπληρώνει: «Επιβάλλεται η κοινή προσπάθεια όλων για αποτροπή νέων τετελεσμένων...».
Τέλος στα «καθωσπρέπει»
Κάποια στιγμή η συζήτηση για την κατρακύλα του Κυπριακού πρέπει να βγει από τα «καθωσπρέπει». Πολλοί στη Λευκωσία γνωρίζουν –σίγουρα όλοι οι πρέσβεις σημαντικών χωρών- ότι όσα συντελούνται σήμερα είναι απότοκο της φαυλότητας της πολιτικής Αναστασιάδη. Οχι μόνο στην τελευταία καθοριστική πράξη του δράματος (Κραν Μοντανά 2017) αλλά και προηγουμένως, εγκαταλείποντας δύο φορές (Μον Πελεράν 2016) στο τραπέζι τον ειλικρινή συνομιλητή του, Μ. Ακιντζί.
Δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτό, αλλά και από την επανεκλογή του στην Προεδρία το 2018, επιτηδευμένα απέρριψε κάθε δυνατότητα ανασυγκρότησης του πλαισίου Γκουτέρες. Επαιξε με τα «δυο κράτη» μέχρι που εξουθένωσε τον Μ. Ακιντζί. Εστησε τριμερείς που τις εμφάνιζε ως γεωστρατηγικές συμμαχίες και μετέτρεψε το Κυπριακό σε... μεσανατολικού τύπου διένεξη. Αδιαφόρησε ότι έτσι μετρά μόνο ο ισχυρός: «Η πάροδος του χρόνου από την ιστορική ευκαιρία του Κραν Μοντανά έχει περιπλέξει τις προσπάθειες για την εξεύρεση αμοιβαία συμφωνημένης λύσης...», γράφει αιχμηρά ο Αντόνιο Γκουτέρες στη συνολική αξιολόγηση που κάνει για την πορεία του Κυπριακού. Μάλιστα εκτιμά ότι «οι επόμενοι μήνες μπορεί να αποδειχθούν κρίσιμοι για το μέλλον της ειρηνευτικής διαδικασίας στην Κύπρο, με πιθανές επιπτώσεις τόσο στο νησί όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου».
Με φανερό έλλειμμα αξιοπιστίας, ο Ν. Αναστασιάδης προσκαλεί τον ΟΗΕ και την Ε.Ε. να αντιδράσουν στις μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας, αλλά κρύβει την πραγματική εικόνα όσων τεκταίνονται στον διεθνή στίβο. Το μείζον διακύβευμα για το νησί σήμερα είναι πώς θα συγκρατηθούν τα πράγματα για 18 ακόμη μήνες μέχρι να εκλεγεί άλλος πρόεδρος (2023) ηγέτης των Ελληνοκυπρίων για να προσπαθήσει να ανασυντάξει το σχέδιο επίλυσης! Να ανακτήσει τη διεθνή αξιοπιστία και να βρει τρόπο να καλύψει χαμένο έδαφος.
Από το παρασκήνιο στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες φαίνεται ότι η αντίδραση του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετίζεται περισσότερο με αυτή την αναγκαστική επιλογή. Θα γίνουν οι διαβουλεύσεις, κάποια κοινή ανακοίνωση του Σ.Α. αναλόγως της στάσης Ερντογάν, αλλά το πρόγραμμα θα τηρηθεί ως έχει με ανά εξάμηνο ψήφισμα τέλη Ιουλίου (29/7). Ουδέν επείγον! Για να αποφύγουν τα ζητήματα Κύπρου, τα μόνιμα μέλη του Σ.Α. προωθούν 12μηνη ανανέωση της θητείας της UNFICYP γιατί βλέπουν νεκρό το διαπραγματευτικό τοπίο μέχρι το 2023.
Η ελληνοκυπριακή πλευρά καταβάλλει υψηλό τίμημα στον ΟΗΕ. Ηδη στην έκθεση Γκουτέρες καταγράφεται σοβαρή λεκτική διαφοροποίηση που ακουμπά στα ζητήματα κυριαρχίας αφού γίνεται λόγος για «ίσα εγγενή δικαιώματα» (equal inherent rights) των δυο Κοινοτήτων, φράση που θα χρησιμοποιηθεί για την πολιτική ισότητα. Σε ακόμα πιο προωθημένη εκδοχή, στο πρώτο προσχέδιο του ψηφίσματος που ετοίμασε η Βρετανία αναφέρεται ότι το Σ.Α. παραμένει προσηλωμένο στις παραμέτρους της επίλυσης της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, αλλά προσθέτει ότι αυτές οι παράμετροι «είναι αρκετά εκτενείς για να περικλείουν ένα φάσμα από διευθετήσεις» (wide enough to encompass a range of solutions).
Η δεύτερη προεδρική θητεία του Ν. Αναστασιάδη κλείνει και το στίγμα των Βαρωσίων θα μείνει ανεξίτηλο στη σταδιοδρομία του. Μέχρι το τέλος του 2021, θα εντείνονται παράλληλα οι ζυμώσεις για προεδρικές υποψηφιότητες που θα αναμετρηθούν το 2023. Η πρόκληση για το Κυπριακό θα είναι πλήρης για τον νέο πρόεδρο. Θα έχει ελάχιστο χρόνο ανασυγκρότησης και πολύ περιορισμένη περίοδο χάριτος για να δείξει τις προθέσεις του. Η αποκατάσταση της διεθνούς αξιοπιστίας ιδίως σε ισχυρές πρωτεύουσες (ΗΠΑ – Ε.Ε.) είναι κεντρικό ζήτημα. Χρειάζεται έμπρακτες πρωτοβουλίες και ξεκάθαρες θέσεις που θα αντισταθμίζουν την προσχηματική ετοιμότητα Αναστασιάδη. Κανένας δεν ενδιαφέρεται να ακούει για τη μορφή της λύσης ως η Κύπρος να είναι... Νορβηγία.
Ο Γκουτέρες περιγράφει το Κυπριακό ως sui generis και θέτει όρια για τη διαπραγμάτευση. Η σαφήνεια των θέσεων στο κεφάλαιο «πολιτική ισότητα» είναι άρρηκτη με την ανάκτηση του κεκτημένου του πλαισίου Γκουτέρες, ιδίως σε σχέση με εγγυήσεις και στρατεύματα. Μια πρωτοβουλία για μορατόριουμ στις θάλασσες μπορεί να έχει ήδη καταστεί μονόδρομος για τη Λευκωσία. Τα κυριαρχικά δικαιώματά της έχουν de facto περισταλεί στα όρια των νοτίων χωρικών υδάτων. Η μόνη λύση είναι διευθετήσεις για δίκαιο διαμοιρασμό στο πλαίσιο της επίλυσης και οριοθέτηση στο μέλλον με βάση τις συμφωνημένες συγκλίσεις (Χριστόφιας – Ταλάτ) για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος δεν μπορεί να εθελοτυφλεί ότι μπορεί να επιφέρει κόστος στην Τουρκία. Αν θέλει να ανακτήσει το διαπραγματευτικό κεκτημένο θα χρειαστεί να στηρίξει τη θετική ατζέντα της Τουρκίας στην Ε.Ε., με αντάλλαγμα την καταληκτική διαπραγμάτευση του Κυπριακού, θωρακίζοντας το ενιαίο και λειτουργικό κράτος με μία φωνή εντός Ε.Ε., όπως ήδη το καθορίζουν οι Βρυξέλλες.
Ενα γενναίο «βόρειο άνοιγμα» προς την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα –εναρμόνιση με την Ε.Ε., χρηματοδότηση του σχεδίου επίλυσης, αναπτυξιακά έργα– θα δώσουν ξανά πνοή σε εκείνο το πλειοψηφικό ρεύμα που ταυτίζεται με τους Ελληνοκύπριους ως ίσους εταίρους σε μια Ομοσπονδία. Τέτοιες κινήσεις μπορεί να δώσουν ξανά στην Κύπρο τη χαμένη αξιοπιστία της και την αντίστοιχη διεθνή στήριξη για αναστροφή της διχοτόμησης.
Η Λευκωσία έχει έτοιμη επιστολή προς την ΟΗΕ και την Ε.Ε. για να ζητήσει έκτακτη σύγκληση των οργάνων τους και λήψη αποφάσεων. Ομως, μουδιασμένοι οι πάντες στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες γνωρίζουν τις παρενέργειες ενός χρονίζοντος προβλήματος. Σκέφτονται ψυχρά πώς να αποφύγουν τα χειρότερα, να μαζέψουν κάπως την κατάσταση.
Η συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου άνοιξε με τον Ν. Αναστασιάδη να απευθύνεται προς όλους, πολιτικούς αρχηγούς και τον δήμαρχο Αμμοχώστου: «Πείτε μου τις εισηγήσεις σας...» Είναι ο εύσχημος τρόπος να διαχέει τις ευθύνες της πολιτικής του σε όλους, εν ονόματι της ενότητας.
Κάθε ώρα συνεδρίασης στο Προεδρικό αναλογεί στα χρόνια που πέρασαν από την εποχή Διάσκεψης του ΟΗΕ στο Κραν Μοντανά χωρίς καμία ουσιαστική πρωτοβουλία του Ν. Αναστασιάδη για να βγει το Κυπριακό από το στρατηγικό αδιέξοδο. Τουναντίον, με δικούς του χειρισμούς περιέπλεξε τις επίπονες προσπάθειες επίλυσης. Το μαρτυρεί πρώτος ο Γενικός Γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες στην έκθεσή του για την UNFICYP (15/7): «οι εξελίξεις στα Βαρώσια συνιστούν ίσως την πιο χαρακτηριστική ερμηνεία των προκλήσεων που δημιουργούνται λόγω της απουσίας πολιτικής διευθέτησης».
Ποιος, όμως, πιστεύει πώς οι επιστολές, τα διαβήματα, οι εκδηλώσεις καταδίκης μπορούν να ανακόψουν τον επικίνδυνο κατήφορο; «Στη σημερινή συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου, ανταλλάξαμε απόψεις σε εποικοδομητικό κλίμα [...] για την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων» έγραψε στο Twitter ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Ο πρόεδρος του κυβερνώντος Κόμματος ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου συμπληρώνει: «Επιβάλλεται η κοινή προσπάθεια όλων για αποτροπή νέων τετελεσμένων...».
Τέλος στα «καθωσπρέπει»
Κάποια στιγμή η συζήτηση για την κατρακύλα του Κυπριακού πρέπει να βγει από τα «καθωσπρέπει». Πολλοί στη Λευκωσία γνωρίζουν –σίγουρα όλοι οι πρέσβεις σημαντικών χωρών- ότι όσα συντελούνται σήμερα είναι απότοκο της φαυλότητας της πολιτικής Αναστασιάδη. Οχι μόνο στην τελευταία καθοριστική πράξη του δράματος (Κραν Μοντανά 2017) αλλά και προηγουμένως, εγκαταλείποντας δύο φορές (Μον Πελεράν 2016) στο τραπέζι τον ειλικρινή συνομιλητή του, Μ. Ακιντζί.
Δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτό, αλλά και από την επανεκλογή του στην Προεδρία το 2018, επιτηδευμένα απέρριψε κάθε δυνατότητα ανασυγκρότησης του πλαισίου Γκουτέρες. Επαιξε με τα «δυο κράτη» μέχρι που εξουθένωσε τον Μ. Ακιντζί. Εστησε τριμερείς που τις εμφάνιζε ως γεωστρατηγικές συμμαχίες και μετέτρεψε το Κυπριακό σε... μεσανατολικού τύπου διένεξη. Αδιαφόρησε ότι έτσι μετρά μόνο ο ισχυρός: «Η πάροδος του χρόνου από την ιστορική ευκαιρία του Κραν Μοντανά έχει περιπλέξει τις προσπάθειες για την εξεύρεση αμοιβαία συμφωνημένης λύσης...», γράφει αιχμηρά ο Αντόνιο Γκουτέρες στη συνολική αξιολόγηση που κάνει για την πορεία του Κυπριακού. Μάλιστα εκτιμά ότι «οι επόμενοι μήνες μπορεί να αποδειχθούν κρίσιμοι για το μέλλον της ειρηνευτικής διαδικασίας στην Κύπρο, με πιθανές επιπτώσεις τόσο στο νησί όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου».
Με φανερό έλλειμμα αξιοπιστίας, ο Ν. Αναστασιάδης προσκαλεί τον ΟΗΕ και την Ε.Ε. να αντιδράσουν στις μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας, αλλά κρύβει την πραγματική εικόνα όσων τεκταίνονται στον διεθνή στίβο. Το μείζον διακύβευμα για το νησί σήμερα είναι πώς θα συγκρατηθούν τα πράγματα για 18 ακόμη μήνες μέχρι να εκλεγεί άλλος πρόεδρος (2023) ηγέτης των Ελληνοκυπρίων για να προσπαθήσει να ανασυντάξει το σχέδιο επίλυσης! Να ανακτήσει τη διεθνή αξιοπιστία και να βρει τρόπο να καλύψει χαμένο έδαφος.
Από το παρασκήνιο στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες φαίνεται ότι η αντίδραση του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετίζεται περισσότερο με αυτή την αναγκαστική επιλογή. Θα γίνουν οι διαβουλεύσεις, κάποια κοινή ανακοίνωση του Σ.Α. αναλόγως της στάσης Ερντογάν, αλλά το πρόγραμμα θα τηρηθεί ως έχει με ανά εξάμηνο ψήφισμα τέλη Ιουλίου (29/7). Ουδέν επείγον! Για να αποφύγουν τα ζητήματα Κύπρου, τα μόνιμα μέλη του Σ.Α. προωθούν 12μηνη ανανέωση της θητείας της UNFICYP γιατί βλέπουν νεκρό το διαπραγματευτικό τοπίο μέχρι το 2023.
Η ελληνοκυπριακή πλευρά καταβάλλει υψηλό τίμημα στον ΟΗΕ. Ηδη στην έκθεση Γκουτέρες καταγράφεται σοβαρή λεκτική διαφοροποίηση που ακουμπά στα ζητήματα κυριαρχίας αφού γίνεται λόγος για «ίσα εγγενή δικαιώματα» (equal inherent rights) των δυο Κοινοτήτων, φράση που θα χρησιμοποιηθεί για την πολιτική ισότητα. Σε ακόμα πιο προωθημένη εκδοχή, στο πρώτο προσχέδιο του ψηφίσματος που ετοίμασε η Βρετανία αναφέρεται ότι το Σ.Α. παραμένει προσηλωμένο στις παραμέτρους της επίλυσης της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, αλλά προσθέτει ότι αυτές οι παράμετροι «είναι αρκετά εκτενείς για να περικλείουν ένα φάσμα από διευθετήσεις» (wide enough to encompass a range of solutions).
Η δεύτερη προεδρική θητεία του Ν. Αναστασιάδη κλείνει και το στίγμα των Βαρωσίων θα μείνει ανεξίτηλο στη σταδιοδρομία του. Μέχρι το τέλος του 2021, θα εντείνονται παράλληλα οι ζυμώσεις για προεδρικές υποψηφιότητες που θα αναμετρηθούν το 2023. Η πρόκληση για το Κυπριακό θα είναι πλήρης για τον νέο πρόεδρο. Θα έχει ελάχιστο χρόνο ανασυγκρότησης και πολύ περιορισμένη περίοδο χάριτος για να δείξει τις προθέσεις του. Η αποκατάσταση της διεθνούς αξιοπιστίας ιδίως σε ισχυρές πρωτεύουσες (ΗΠΑ – Ε.Ε.) είναι κεντρικό ζήτημα. Χρειάζεται έμπρακτες πρωτοβουλίες και ξεκάθαρες θέσεις που θα αντισταθμίζουν την προσχηματική ετοιμότητα Αναστασιάδη. Κανένας δεν ενδιαφέρεται να ακούει για τη μορφή της λύσης ως η Κύπρος να είναι... Νορβηγία.
Ο Γκουτέρες περιγράφει το Κυπριακό ως sui generis και θέτει όρια για τη διαπραγμάτευση. Η σαφήνεια των θέσεων στο κεφάλαιο «πολιτική ισότητα» είναι άρρηκτη με την ανάκτηση του κεκτημένου του πλαισίου Γκουτέρες, ιδίως σε σχέση με εγγυήσεις και στρατεύματα. Μια πρωτοβουλία για μορατόριουμ στις θάλασσες μπορεί να έχει ήδη καταστεί μονόδρομος για τη Λευκωσία. Τα κυριαρχικά δικαιώματά της έχουν de facto περισταλεί στα όρια των νοτίων χωρικών υδάτων. Η μόνη λύση είναι διευθετήσεις για δίκαιο διαμοιρασμό στο πλαίσιο της επίλυσης και οριοθέτηση στο μέλλον με βάση τις συμφωνημένες συγκλίσεις (Χριστόφιας – Ταλάτ) για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος δεν μπορεί να εθελοτυφλεί ότι μπορεί να επιφέρει κόστος στην Τουρκία. Αν θέλει να ανακτήσει το διαπραγματευτικό κεκτημένο θα χρειαστεί να στηρίξει τη θετική ατζέντα της Τουρκίας στην Ε.Ε., με αντάλλαγμα την καταληκτική διαπραγμάτευση του Κυπριακού, θωρακίζοντας το ενιαίο και λειτουργικό κράτος με μία φωνή εντός Ε.Ε., όπως ήδη το καθορίζουν οι Βρυξέλλες.
Ενα γενναίο «βόρειο άνοιγμα» προς την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα –εναρμόνιση με την Ε.Ε., χρηματοδότηση του σχεδίου επίλυσης, αναπτυξιακά έργα– θα δώσουν ξανά πνοή σε εκείνο το πλειοψηφικό ρεύμα που ταυτίζεται με τους Ελληνοκύπριους ως ίσους εταίρους σε μια Ομοσπονδία. Τέτοιες κινήσεις μπορεί να δώσουν ξανά στην Κύπρο τη χαμένη αξιοπιστία της και την αντίστοιχη διεθνή στήριξη για αναστροφή της διχοτόμησης.
