Η άρνηση ως στάση ζωής
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-09-04
«Ολοι οι ποιητές είναι φτιαγμένοι από αρνήσεις» έχει πει ο Σεφέρης. Το ίδιο ισχύει και για κάθε άνθρωπο θα έλεγα. Η ανθρώπινη ζωή χωρίς την άρνηση, δηλαδή χωρίς τη δυνατότητα να πούμε «όχι» ή «δεν», θα ήταν εφιαλτική ή, ακόμα χειρότερα, κυριολεκτικά αδιανόητη. Διότι για να σκεφτούμε χρειαζόμαστε τη γλώσσα, και η γλώσσα προϋποθέτει τις λέξεις, οι οποίες αποκτούν νόημα στον βαθμό που διαφέρουν από κάποιες άλλες. Για παράδειγμα, το «σκαμνί» δεν είναι καρέκλα, δεν είναι πολυθρόνα, δεν είναι θρόνος, δεν είναι ανάκλιντρο.
Λιγότερο θεωρητικά και περισσότερο συγκεκριμένα, η άρνηση κινητοποιεί τη φαντασία, που με τη σειρά της μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι κάποια πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν αλλιώς. Γιʼ αυτόν ακριβώς τον λόγο η άρνηση του ισχύοντος είναι το ειδοποιό χαρακτηριστικό της νεωτερικότητας, όπου, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές κοινωνίες, δεν υπάρχουν αυθεντίες και κανόνες πατροπαράδοτοι που πάντα τηρούνται. Σήμερα δικαιούμαστε κατ’ αρχήν να αμφισβητήσουμε οτιδήποτε. Η άρνηση όμως αυτή προϋποθέτει μια κατάφαση: αρνούμαι το ισχύον και ταυτόχρονα προτείνω κάτι διαφορετικό.
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Γιατί όποτε λύνουμε ένα πρόβλημα, τη θέση του παίρνει κάποιο άλλο, το οποίο δεν υπήρχε πριν από τη λύση που δώσαμε. Και σήμερα το πρόβλημα που προέκυψε είναι ότι αρνούμαστε, όχι στο όνομα αυτού που θεωρούμε εμείς καλύτερο, αλλά επειδή η άρνηση έχει γίνει αυτοσκοπός. Δηλαδή, η άρνηση που δεν συνοδεύεται από μια κατάφαση τείνει να καταντήσει χειρονομία της μόδας. Για να το πω αλλιώς, αν παρομοιάσουμε την κοινωνία με τη Βουλή, όλο και περισσότεροι κάθονται στα έδρανα της αντιπολίτευσης.
Κλασικό παράδειγμα η αντίδραση, όχι όλων αλλά πολλών νέων, στα περιοριστικά μέτρα που επιβάλλει κάθε τόσο η πολιτεία λόγω της πανδημίας. Οπως είναι απολύτως φυσιολογικό, οι νέοι δυσανασχετούν. Θα ήθελαν να είναι ελεύθεροι να διασκεδάσουν, να χαρούν, να δουν τους φίλους τους, να το ρίξουν έξω, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ουδέν φυσιολογικότερον. Το αντίθετο θα έπρεπε να μας ανησυχεί. Και για να το πετύχουν, το μόνο που καλούνται να κάνουν είναι να εμβολιαστούν, με τα εμβόλια να παρέχονται αφειδώς και δωρεάν. Θα περίμενε κανείς τους νέους, που υποφέρουν ίσως περισσότερο από τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, να τρέξουν στα εμβολιαστικά κέντρα για να ανακτήσουν την ανέμελη ζωή που στερήθηκαν. Και όμως…
Δεν χρειάζεται να είσαι σκληρός ρασιοναλιστής για να καταλάβεις πως όταν σου προσφέρεται μια εύκολη λύση στο πρόβλημα που σε βασανίζει την αρπάζεις και με τα δυο χέρια. Και κατά μείζονα λόγο, πως αν δεν το κάνεις διαιωνίζεις το πρόβλημα από το οποίο θέλεις πάση θυσία να απαλλαγείς. Διότι όσο δεν τηρούνται τα μέτρα και όσο παραμένουμε διστακτικοί για τα εμβόλια, τόσο οι περιορισμοί, οι απαγορεύσεις και τα lockdown θα επανέρχονται διαγράφοντας έναν φαύλο κύκλο.
Θα μου πείτε ότι η στάση της κυβέρνησης είναι αυταρχική και διχαστική και γι’ αυτό η άρνηση είναι μια πράξη αντίστασης. Ξέρετε πολλές χώρες που η κυβέρνησή τους φέρθηκε διαφορετικά; Ή θα μου πείτε ότι δεν προσπάθησε να πείσει αντί να απαγορεύσει. Μα κάθε φορά που ανοίγεις την τηλεόραση βλέπεις πολιτικούς και επιστήμονες να λένε ξανά και ξανά ότι πρέπει όλοι να εμβολιαστούμε. Τι περιμένετε, να στείλουν ανθρώπους να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα προσπαθώντας να τους μεταπείσουν;
Υπάρχει μια γενική και μάλλον θολή αίσθηση ότι η άρνηση είναι συνυφασμένη με την Αριστερά. Πράγμα όχι μόνο ανακριβές αλλά και επικίνδυνο. Η Αριστερά όντως λέει Οχι σε πολλά, και καλά κάνει. Αλλά η άρνηση αυτή συνοδεύεται από μια κατάφαση, η οποία επιδιώκει το διαφορετικό και το καλύτερο. Η άρνηση για την άρνηση όμως, η άρνηση ως στάση ζωής, ανοίγει τον δρόμο στην Ακροδεξιά. Το βλέπουμε στη Γερμανία, το βλέπουμε στην Ιταλία, το είδαμε και στην πλατεία Συντάγματος την περασμένη βδομάδα.
Οι ελληνικές σημαίες, οι ρασοφόροι που καταγγέλλουν τη νέα τάξη πραγμάτων και το 666 περιφέροντας σταυρούς και εικόνες της Παναγίας. Στον αγώνα κατά του σκοταδισμού και του ανορθολογισμού, η Αριστερά πρέπει να βγαίνει μπροστά, άσχετα από το αν αυτό θα βλάψει ή θα βοηθήσει στη σημερινή συγκυρία την κυβέρνηση. Γιατί, όπως δείχνουν τα φαινόμενα μέχρι στιγμής τουλάχιστον, όλο και περισσότεροι από εκείνους που αρνούνται για να αρνούνται, και λένε Οχι σε όλα καταγγέλλοντας γενικώς και αορίστως το κατεστημένο, δεν θα διστάσουν να στοιχηθούν πίσω από κάποιον Ντόναλντ Τραμπ που θα κυβερνήσει στο όνομά τους.
Λιγότερο θεωρητικά και περισσότερο συγκεκριμένα, η άρνηση κινητοποιεί τη φαντασία, που με τη σειρά της μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι κάποια πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν αλλιώς. Γιʼ αυτόν ακριβώς τον λόγο η άρνηση του ισχύοντος είναι το ειδοποιό χαρακτηριστικό της νεωτερικότητας, όπου, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές κοινωνίες, δεν υπάρχουν αυθεντίες και κανόνες πατροπαράδοτοι που πάντα τηρούνται. Σήμερα δικαιούμαστε κατ’ αρχήν να αμφισβητήσουμε οτιδήποτε. Η άρνηση όμως αυτή προϋποθέτει μια κατάφαση: αρνούμαι το ισχύον και ταυτόχρονα προτείνω κάτι διαφορετικό.
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Γιατί όποτε λύνουμε ένα πρόβλημα, τη θέση του παίρνει κάποιο άλλο, το οποίο δεν υπήρχε πριν από τη λύση που δώσαμε. Και σήμερα το πρόβλημα που προέκυψε είναι ότι αρνούμαστε, όχι στο όνομα αυτού που θεωρούμε εμείς καλύτερο, αλλά επειδή η άρνηση έχει γίνει αυτοσκοπός. Δηλαδή, η άρνηση που δεν συνοδεύεται από μια κατάφαση τείνει να καταντήσει χειρονομία της μόδας. Για να το πω αλλιώς, αν παρομοιάσουμε την κοινωνία με τη Βουλή, όλο και περισσότεροι κάθονται στα έδρανα της αντιπολίτευσης.
Κλασικό παράδειγμα η αντίδραση, όχι όλων αλλά πολλών νέων, στα περιοριστικά μέτρα που επιβάλλει κάθε τόσο η πολιτεία λόγω της πανδημίας. Οπως είναι απολύτως φυσιολογικό, οι νέοι δυσανασχετούν. Θα ήθελαν να είναι ελεύθεροι να διασκεδάσουν, να χαρούν, να δουν τους φίλους τους, να το ρίξουν έξω, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ουδέν φυσιολογικότερον. Το αντίθετο θα έπρεπε να μας ανησυχεί. Και για να το πετύχουν, το μόνο που καλούνται να κάνουν είναι να εμβολιαστούν, με τα εμβόλια να παρέχονται αφειδώς και δωρεάν. Θα περίμενε κανείς τους νέους, που υποφέρουν ίσως περισσότερο από τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, να τρέξουν στα εμβολιαστικά κέντρα για να ανακτήσουν την ανέμελη ζωή που στερήθηκαν. Και όμως…
Δεν χρειάζεται να είσαι σκληρός ρασιοναλιστής για να καταλάβεις πως όταν σου προσφέρεται μια εύκολη λύση στο πρόβλημα που σε βασανίζει την αρπάζεις και με τα δυο χέρια. Και κατά μείζονα λόγο, πως αν δεν το κάνεις διαιωνίζεις το πρόβλημα από το οποίο θέλεις πάση θυσία να απαλλαγείς. Διότι όσο δεν τηρούνται τα μέτρα και όσο παραμένουμε διστακτικοί για τα εμβόλια, τόσο οι περιορισμοί, οι απαγορεύσεις και τα lockdown θα επανέρχονται διαγράφοντας έναν φαύλο κύκλο.
Θα μου πείτε ότι η στάση της κυβέρνησης είναι αυταρχική και διχαστική και γι’ αυτό η άρνηση είναι μια πράξη αντίστασης. Ξέρετε πολλές χώρες που η κυβέρνησή τους φέρθηκε διαφορετικά; Ή θα μου πείτε ότι δεν προσπάθησε να πείσει αντί να απαγορεύσει. Μα κάθε φορά που ανοίγεις την τηλεόραση βλέπεις πολιτικούς και επιστήμονες να λένε ξανά και ξανά ότι πρέπει όλοι να εμβολιαστούμε. Τι περιμένετε, να στείλουν ανθρώπους να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα προσπαθώντας να τους μεταπείσουν;
Υπάρχει μια γενική και μάλλον θολή αίσθηση ότι η άρνηση είναι συνυφασμένη με την Αριστερά. Πράγμα όχι μόνο ανακριβές αλλά και επικίνδυνο. Η Αριστερά όντως λέει Οχι σε πολλά, και καλά κάνει. Αλλά η άρνηση αυτή συνοδεύεται από μια κατάφαση, η οποία επιδιώκει το διαφορετικό και το καλύτερο. Η άρνηση για την άρνηση όμως, η άρνηση ως στάση ζωής, ανοίγει τον δρόμο στην Ακροδεξιά. Το βλέπουμε στη Γερμανία, το βλέπουμε στην Ιταλία, το είδαμε και στην πλατεία Συντάγματος την περασμένη βδομάδα.
Οι ελληνικές σημαίες, οι ρασοφόροι που καταγγέλλουν τη νέα τάξη πραγμάτων και το 666 περιφέροντας σταυρούς και εικόνες της Παναγίας. Στον αγώνα κατά του σκοταδισμού και του ανορθολογισμού, η Αριστερά πρέπει να βγαίνει μπροστά, άσχετα από το αν αυτό θα βλάψει ή θα βοηθήσει στη σημερινή συγκυρία την κυβέρνηση. Γιατί, όπως δείχνουν τα φαινόμενα μέχρι στιγμής τουλάχιστον, όλο και περισσότεροι από εκείνους που αρνούνται για να αρνούνται, και λένε Οχι σε όλα καταγγέλλοντας γενικώς και αορίστως το κατεστημένο, δεν θα διστάσουν να στοιχηθούν πίσω από κάποιον Ντόναλντ Τραμπ που θα κυβερνήσει στο όνομά τους.
