Η προσέγγιση Πούτιν: ό,τι πιο άνομο σε έναν άνομο κόσμο

Οταν ο διάσημος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στη Βρετανία, Philippe Sands, έγραφε το εμβληματικό βιβλίο του «Lawless World» (Ανομος κόσμος) το 2006, είχε στόχο τους Μπους και Μπλερ. Οχι τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Αναφερόταν στην πολυεπίπεδη και αχαλίνωτη ανομία τους με την εισβολή στο Ιράκ. Αλλά και τις βίαιες παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Οταν δύο ιστορικές Δημοκρατίες λειτουργούν με τον τρόπο αυτό, τούτο σηματοδοτεί την ισχυρή πιθανότητα, η ανομία να εξαπλωθεί. Αποτελεί λοιπόν την αρχή ενός «κακού». Διότι τους άνομους δημοκράτες, θα ακολουθήσουν άνομοι δικτάτορες. Που είναι φυσικά πιο επικίνδυνοι. Πιο αδίστακτοι. Επίσης όσο αυξάνονται οι κρίκοι της άνομης συμπεριφοράς διεθνώς, αλλά και εντός των κοινωνιών, οι αυταρχικοί ηγέτες πολλαπλασιάζονται. Και σκληραίνουν. Τούτο ακριβώς συμβαίνει με τον Πούτιν τώρα. Καθώς, σε αντίθεση με άνομους πολιτικούς σε δημοκρατικές χώρες, οι οποίοι έχουν κάποιους περιορισμούς, ένας δικτάτορας με απέραντες εξουσίες, ένας «ισχυρός άνδρας» τύπου Πούτιν, είναι ανεξέλεγκτος. Δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα.

Η εποχή που διανύουμε είναι ο αντίποδας εκείνης που έμοιαζε να ανατέλλει το 1989, με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τον θεαματικό πολλαπλασιασμό των δημοκρατικών καθεστώτων, υπό την ηγεσία μιας πλέον υπερδύναμης, που ήταν η Αμερική. Δυστυχώς, όμως (όπως έχω επισημάνει σε πολλά βιβλία μου), η τελευταία, την ώρα της απόλυτης κυριαρχίας της, σε κρίση αλαζονείας, λειτούργησε ως ταύρος εν υαλοπωλείω.

Από το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» με απαγωγές, βασανιστήρια, drones, τις παράνομες παρακολουθήσεις τηλεφώνων σε παγκόσμιο επίπεδο (με θύμα και τη Μέρκελ). Καθώς και τις απαγωγές υπόπτων για τρομοκρατία παγκοσμίως, που στέλνονταν για ανάκριση σε διάφορες χώρες και ήταν θύματα βασανισμών (τα περιβόητα renditions). Τέτοιες κρυφές φυλακές έχουν εντοπισθεί πρόσφατα στην Ευρώπη, λ.χ. στη Ρουμανία, στην Πολωνία, στη Λιθουανία κ.α. Και το εύλογο ερώτημα που τίθεται εδώ είναι απλό: Οταν βασιλεύει η απόλυτη ανομία με δράστη την ηγέτιδα δύναμη του δημοκρατικού στρατοπέδου, πόσο πιθανό είναι να πολλαπλασιάσει τις άνομες δράσεις της μια δικτατορία τύπου Πούτιν, φτάνοντας πιο πολύ στα άκρα;

Στη συγκεκριμένη συγκυρία, ο Πούτιν δεν μπορούσε παρά να αποθρασυνθεί από τα συσσωρευμένα λάθη της μοναχικής υπερδύναμης, που η αίγλη της υποχωρεί. Η εισβολή του Μπους στο Ιράκ, ήταν το απόλυτο φιάσκο. Το κύρος της Αμερικής παγκοσμίως είχε τρωθεί. Στο Αφγανιστάν, αντί να κλείσει το κεφάλαιο αυτό, ο ανεπαρκέστατος και δήθεν προοδευτικός Ομπάμα, πρώτα κλιμάκωσε τον πόλεμο και, στη συνέχεια, οδηγούμενος σε αδιέξοδο, άρχισε να αποσύρει στρατεύματα. Επί Ομπάμα ακολούθησε η επιχείρηση φιάσκο στη Λιβύη, που άφησε πίσω της το χάος. Επί Ομπάμα, η Συρία πέρασε άκοπα υπό την επιρροή του Πούτιν, που «έβαλε πόδι» στη Μέση Ανατολή.

Ο Αμερικανός πρόεδρος, άτολμος και ασυνάρτητος, όταν ο Ασαντ έκανε χρήση χημικών όπλων (μια υποτίθεται κόκκινη γραμμή για την υπερδύναμη), δεν κατέστρεψε επί εδάφους όλη τη συριακή αεροπορία. Τότε, ο Πούτιν έσπευσε να στηρίξει το καθεστώς Ασαντ (μια από τις χειρότερες δικτατορίες, μαζί με εκείνη του Σίσι) για να αποκτήσει βάσεις στη Συρία. Ακολούθησε η προεδρία Τραμπ, που εξελίχθηκε σε πρωτοφανή αμερικανική τραγωδία, προκαλώντας εκρηκτική πόλωση εντός της Αμερικής, και αμαυρώνοντας την εικόνα της υπερδύναμης παγκοσμίως. Παράλληλα, ο Μπάιντεν, αν και πήρε σωστά μέτρα στην οικονομία, στερείται ηγετικού βάρους. Φαντάζει κυριολεκτικά εύθραυστος. Δεν πείθει συνολικά ως ηγέτης και τους ίδιους τους Αμερικανούς. Και ακόμη λιγότερο τον αδίστακτο Πούτιν.

Ο Πούτιν –σε παραλήρημα αλαζονείας– νιώθει πανίσχυρος. Κατήργησε κάθε όριο στην ανανέωση της θητείας του. Στην ουσία, λειτουργεί ως τσάρος. Τούτο δεν είναι σχήμα λόγου. Φτάνοντας στο σημείο αυτό, έχει κρίση μεγαλείου. Εξελέγη πρόεδρος, όταν στο πέμπτο καρδιακό επεισόδιό του, ο Μπόρις Γιέλτσιν, φάντασμα του εαυτού του, τον έχρισε διάδοχό του. Πίσω από τον Πούτιν ήταν μια ομάδα συναδέλφων του πρακτόρων της KGB (που μετονομάσθηκε σε FSB). Αυτοί βρίσκονταν παντού, σε θέσεις-κλειδιά, όπως γράφει η Catherine Belton στο κορυφαίο βιβλίο στο θέμα αυτό, «Putin’s People» (2020). Ο Πούτιν και η ομάδα του διαθέτουν απόλυτη εξουσία. Οσοι ολιγάρχες τον «υιοθέτησαν» ανταμείφθηκαν. Ομως ως υποτακτικοί. Οσοι αντιστάθηκαν συνεθλίβησαν. Διάφοροι, ανταγωνιστές ή επικριτές, δεν είχαν καλό τέλος. Ανά τέσσερα χρόνια ο Πούτιν κέρδιζε «εκλογές» ως πρόεδρος. Μια φορά ως πρωθυπουργός, διότι τότε δεν επιτρεπόταν να είναι κάποιος πρόεδρος για πάνω από δυο θητείες. Αυτά τελείωσαν όμως. Ουσιαστικά ο Πούτιν έχει μεθοδεύσει να είναι πρόεδρος πλέον έως το 2036!

Η πρώτη εκλογή του έγινε το 2000 (συνέπεσε, ειρωνικά, με εκείνη του «άνομου» Μπους). Εδώ, στο βραβευμένο βιβλίο του «The Invention of Russia» (2018), ο Arkady Ostrovsky επισημαίνει πως η εκλογή αυτή ήταν η πιο δύσκολη, γιατί ήταν τυπικά η πιο έντιμη. Ο Πούτιν κέρδισε με 53,4% κάτω από βαριές σκιές. Και τούτο διότι στη Μόσχα σημειώθηκαν δυο ισχυρότατες εκρήξεις σε απλές πολυκατοικίες, που υποτίθεται πως προκάλεσαν Τσετσένοι αντάρτες. Τούτο επέτρεψε στον διορισμένο (ακόμη) πρόεδρο Πούτιν να εξαπολύσει έναν ισοπεδωτικό πόλεμο στην Τσετσενία. Κερδίζοντάς τον. Επικράτησε λοιπόν στις εκλογές ως «πολέμαρχος». Τόσο η Belton όσο και, κυρίως, ο Ostrovsky θέτουν σοβαρότατα ερωτήματα κατά πόσον, όντως, οι βομβιστές ήταν Τσετσένοι. Αιωρείται λοιπόν η εκτίμηση πως όλα είχαν σχεδιαστεί από την FSB, ώστε να γεννηθεί ο πόλεμος και να εκλεγεί ο Πούτιν. Παρατηρώντας τη διαδρομή του Πούτιν, λοιπόν, όσα συνέβησαν το 2000, ήταν η πρώτη γρήγορη ματιά στο πόσο αδίστακτος θα ήταν από κει και πέρα.

Αλλωστε, υπό τον Πούτιν, η Ρωσία, όπως καταγράφει με αδιάσειστα στοιχεία το Freedom House, γίνεται όλο και πιο ωμή στη στέρηση ελευθεριών. Δεν είναι όμως μόνο αυτό: το κράτος των μυστικών υπηρεσιών που έχει χτίσει ο Πούτιν λειτουργεί ως ένας σκοτεινός κακοποιός. Το πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα είναι η πρωτοφανής επιχείρηση της FSB να δολοφονήσει τον πιο θαρραλέο Ρώσο αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι. Η FSB τοποθέτησε στα εσώρουχα του Navalni, σε ξενοδοχείο της Σιβηρίας, τη νευροτοξική ουσία Novichok. Αυτή είναι, εν δυνάμει, θανατηφόρα. Πλήττει το νευρικό σύστημα. Ο Ναβάλνι σώθηκε διότι το αεροπλάνο του, με αυτόν άρρωστο, προσγειώθηκε σε ενδιάμεσο σταθμό. Εφτασαν εκεί Γερμανοί γιατροί που είχαν ειδοποιηθεί από το περιβάλλον του Ναβάλνι. Στη Γερμανία, τη δωδεκάτη ώρα, ο Ναβάλνι σώθηκε έπειτα από πέντε μήνες νοσηλείας. Ειδικοί στη Γερμανία και στη Γενεύη πιστοποίησαν τη δηλητηρίαση. Ειδικοί στον ΟΗΕ ανακοίνωσαν ότι η χρήση του απαγορευμένου Novichok «παραβιάζει τις δεσμεύσεις της Ρωσίας». Το περιστατικό αυτό είναι πεντακάθαρος καθρέφτης του καθεστώτος Πούτιν. Και του ίδιου. Που θα παρατηρούσε παγερά: «Αν θέλαμε να τον σκοτώσουμε, θα το τελειώναμε»!

Ο Ναβάλνι, επιστρέφοντας στη Ρωσία, συνελήφθη και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Αντιφρονούντες ή «εχθροί» του Πούτιν έχουν δολοφονηθεί παντού: ενδεικτικά στη Ρωσία δολοφονήθηκε ο Νέμκοφ, αντιπρόεδρος του Γιέλτσιν, ένα βράδυ έξω από το Κρεμλίνο. Η ελεύθερη φωνή της Αννα Πολιτκόφσκαγια σιώπησε όταν δολοφονήθηκε στη Μόσχα. Ακολούθησε η δολοφονία του δικηγόρου της. Πάταγο έκανε στη Βρετανία η εκτέλεση του Λιτβινένκο που δηλητηριάστηκε στο Λονδίνο με Polonium 210 και πέθανε με αργό θάνατο σε νοσοκομείο. Ιχνη του Polonium βρέθηκαν στο αεροπλάνο φυγής των Ρώσων εκτελεστών. Ενώ, σε παραλήρημα αλαζονείας, ο Πούτιν θα εισέβαλλε τώρα στην Ουκρανία, μετά την αρπαγή της Κριμαίας και ουσιαστική κατοχή των περιοχών Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Με αποκορύφωμα την εισβολή στην Ουκρανία, που όσο και να ζητούσε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, θα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί με δεδομένη τη στάση της Ρωσίας.

Η ανάλυση αυτή επιχείρησε να σημειώσει τα κεντρικά χαρακτηριστικά ενός ιδιότυπου καθεστώτος: εκείνο του Πούτιν. Ποια είναι η ουσία του καθεστώτος αυτού; Η σπονδυλική του στήλη είναι οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Ο,τι πιο σκοτεινό. Και ακόμη πιο σκοτεινό, διότι αποτελούν την καρδιά της εξουσίας, μαζί με τον συνάδελφό τους, πρόεδρο της χώρας. Είναι λοιπόν μεγάλη η διαφορά ενός τέτοιου καθεστώτος σε σύγκριση με τις χειρότερες στιγμές μιας δημοκρατίας, όπως της Αμερικής. Οι δημοκρατίες υπόκεινται σε ελέγχους. Πάνω τους θα πέσει άπλετο φως όταν παρανομούν. Αυτό λ.χ. το ξέρουν, είτε τους αρέσει είτε όχι, οι Μπους, Ομπάμα και Τραμπ. Ενα καθεστώς τύπου Πούτιν όμως τίποτα, μα τίποτα, δεν το ελέγχει! Τούτο είναι άλλωστε ένα από τα πιο σκοτεινά καθεστώτα στην ιστορία της Ρωσίας. Συνδυάζει ακραίο και τυφλό εθνικισμό με απόλυτη ανομία. Δεν έχει ιδεολογικό υπόβαθρο πέραν του τοξικού εαυτού του. Τα θεμέλιά του είναι τα έγκατα των μυστικών υπηρεσιών. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο: σκυθρωπό, υπόγειο και στυγνό. Ο,τι πιο επικίνδυνο, στη διεθνή σκηνή.

* Διδάκτωρ του Cambridge, επικοινωνιολόγος, αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το τελευταίο είναι το «Ανομος κόσμος: Πώς φθάσαμε στην εποχή Τραμπ», Καστανιώτης, 2019. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.