Το Ουκρανικό, η Κύπρος και η Τουρκία
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2022-03-05
Προσαρμογή στις γεωπολιτικές μετατοπίσεις που προκαλεί ο πόλεμος στην Ουκρανία επιχειρεί η κυπριακή κυβέρνηση. Η προσπάθεια δεν είναι καθόλου εύκολη. Με γενική εντολή του υπουργού Εξωτερικών Ι. Κασουλίδη, η διπλωματική υπηρεσία ακολουθεί τη γραμμή της «πλήρους ευθυγράμμισης» με την Ε.Ε. Ταυτόχρονα, μια σειρά από στελέχη της κυβέρνησης, όπως ο ΥΠΟΙΚ Κ. Πετρίδης, αντιλαμβανόμενοι το μέγεθος του διακυβεύματος, προσπαθούν να καλύψουν με δικές τους παρεμβάσεις τη δυστοκία, αλλά και το έλλειμμα αξιοπιστίας στο επίπεδο της κυπριακής ηγεσίας που την κατατρύχουν από καιρό οι «ιδιαίτερες» σχέσεις της με τη ρωσική ελίτ.
Την προσαρμογή της κυβέρνησης διευκολύνει η παρουσία Κασουλίδη που διαθέτει έξωθεν καλή μαρτυρία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και την Ουάσινγκτον. Ο ΥΠΕΞ αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και χειρίζεται με χαμηλούς τόνους τα επίμαχα ζητήματα, κατευθύνοντας την κυπριακή διπλωματία. Ούτε αυτό είναι εύκολο αφού συχνά οι Κύπριοι διπλωμάτες ακολουθούν ανελαστική προσέγγιση. Αν δεν πάρουν σαφείς πολιτικές οδηγίες, χάνουν τη μεγάλη εικόνα και μένουν κλεισμένοι σε παρωχημένες αναλύσεις.
Στρατηγικό ζήτημα
Το στρατηγικό ζήτημα για την Κύπρο είναι: Θα βρεθεί στη σωστή πλευρά της Ιστορίας ή θα διαβάζει το Ουκρανικό με τη συνήθη βραχυπρόθεσμη οπτική της; Μέχρι πρότινος, η πολιτική ηγεσία αισθανόταν ότι είχε την πολυτέλεια επιλογών και διαφοροποιήσεων στη διεθνή σκηνή. Ο Κύπριος πρόεδρος με κάθε ευκαιρία έδινε… διαπιστευτήρια στο Κρεμλίνο, προσκαλώντας κατά καιρούς τη Ρωσία να συμμετάσχει επί ίσοις όροις με την Ευρώπη στις διασκέψεις για το Κυπριακό, επειδή είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η Λευκωσία είχε πάντα την τάση να φτιάχνει στην κοινή γνώμη φανταστικές εικόνες περί της ρωσικής πολιτικής αρχών. Κι ας την εγκατέλειψε εδώ και μερικά χρόνια η Μόσχα. Ιδίως όταν το 2018 έκλεισαν χιλιάδες εταιρείες «κέλυφος», οι περισσότερες ρωσικών συμφερόντων, και απέσυραν τις περισσότερες καταθέσεις τους.
Πρόσφατα έγινε και το τελικό χτύπημα με ευρωπαϊκή οδηγία για μη απόκρυψη πραγματικών μετόχων εταιρειών, όπως γινόταν με τα Pandora Papers. Πίσω από το φιλορωσικό προσωπείο στην Κύπρο βρίσκει κανείς πολιτικούς με περίσσευμα λαϊκισμού και μαζί τη διαπλοκή με οικονομικά συμφέροντα και δοσοληψίες. Μπορεί η Κύπρος να λέει και να κάνει τα ίδια;
Ευρωπαϊκή αξιοπιστία
Από την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. το 2004, η Λευκωσία μπορούσε να σχεδιάσει τη δική της ευρωπαϊκή στρατηγική, ρίχνοντας εκεί το κέντρο βάρους. Ομως, δεν το έπραξε γιατί ήθελε να έχει άλλοθι όταν εμφανίζεται στις Βρυξέλλες για να ασκεί «α λα καρτ» πολιτική. Επί των ημερών Αναστασιάδη αυτή η στάση προσέλαβε τις γνωστές διαστάσεις: το Κυπριακό μπήκε στο ράφι και η Ε.Ε. μετατράπηκε σε γήπεδο για τους διπλωμάτες της… καταγγελίας. Οχι μόνο ο χειρισμός του Κυπριακού, αλλά και η πολιτική εντός Κύπρου εφαρμόστηκε κατά τρόπο ώστε να εκμεταλλεύεται και να απομυζά, παρά να αξιοποιεί το ενωσιακό πλαίσιο. Τα 7.000 «χρυσά διαβατήρια» την περίοδο 2013-2021 αποτελούν την πιο ακραία εκδοχή της νοοτροπίας αυτής, μάλιστα ενορχηστρωμένη από την ίδια την κυβέρνηση και τον επικεφαλής της. Μέχρι τις παραμονές της ρωσικής εισβολής, ο Ν. Αναστασιάδης δεν δίσταζε να προσπερνά με ένα «συγγνώμη» την πρακτική του να πωλεί με τη σέσουλα «χρυσά διαβατήρια». Πόσα άραγε αφορούν Ρώσους ολιγάρχες και πόσα πελάτες του γραφείου των θυγατέρων του; Πολύ πιθανόν αυτή η υπόθεση που εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου Ε.Ε. να προσλάβει νέες διαστάσεις υπό το βάρος του Ουκρανικού.
Η Κύπρος θα χρειαστεί να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για να κερδίσει τη θέση του αξιόπιστου Ευρωπαίου εταίρου. Ο τέως ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε δισταγμό να εμφανίζεται στα συμβούλια υπουργών, κάνοντας διαλέξεις για το τι συμφέρει και τι όχι υπόλοιπα κράτη-μέλη για την Τουρκία, αντί να προσπαθεί να βρει μια κοινή γλώσσα μαζί τους για να μπει μπροστά η επίλυση του Κυπριακού. Εφτασε στο σημείο να επισείει την προβολή βέτο στις κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας. Δεν έπεισε ποτέ για την πολιτική των κυρώσεων γιατί πολλοί γνωρίζουν τις ευθύνες Αναστασιάδη-Χριστοδουλίδη στο Κραν Μοντανά και μετά. Γι’ αυτό ο Ν. Χριστοδουλίδης δεν είχε πραγματικούς συνομιλητές στην Ε.Ε., απλώς προκαλούσε αποστροφή στους ομολόγους του. Αραγε πώς θα τον αντιμετώπιζαν τώρα που κάθε λέξη μετρά;
Τι κάνει η Τουρκία;
Η ουκρανική κρίση έχει διεγείρει τις εσωτερικές συζητήσεις γύρω από τους υποψηφίους για τις προεδρικές εκλογές που θα γίνουν σε 12 μήνες. Η κυπριακή κοινή γνώμη παρακολουθεί εμβρόντητη τη ρωσική εισβολή με σχεδόν ταυτόσημα χαρακτηριστικά με το ’74. Η Τουρκία συμπορεύεται με τη Δύση, αλλά δεν επιβάλλει κυρώσεις ακόμα, γιατί –προφανώς– θέλει να παραμείνει κανάλι διαμεσολάβησης. Οι αναλύσεις στη Λευκωσία για το πού το πάει η Τουρκία, πόρρω απέχουν από τη νηφαλιότητα. Ομως τα γεγονότα τρέχουν με ακόμα πιο γρήγορη ταχύτητα, σε σχέση με την ανάγκη για σταθεροποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτσογκ πραγματοποίησε επίσκεψη στη Λευκωσία και την Αθήνα προτού μεταβεί στην Τουρκία για εξομάλυνση των σχέσεων της χώρας του με την Αγκυρα. Ακουσε τις συνήθεις διαμαρτυρίες του Κυπρίου προέδρου, ο οποίος δημόσια θέλησε ξανά να παραπλανήσει και να κρατήσει στον αναπνευστήρα τον αγωγό EastMed. Η απάντηση Χέρτσογκ ήταν διακριτική: «Η τραγωδία στην Ουκρανία αποτελεί υπενθύμιση για την ανάγκη να εργαστούν όλοι μαζί για την προστασία των αρχών και κατά συνέπεια των συμφερόντων μας. Αυτό θα είναι το μήνυμα που θα δώσω στην Τουρκία κατά την εκεί επίσκεψή μου, αφού πιστεύω στη συνεργασία όλων των λαών…».
Πολλοί αντιλαμβάνονται ότι η κρίση θα πάρει πολύ χρόνο για να ξαναβρεί η Ευρώπη συνθήκες ασφάλειας και συνεργασίας. Ο Πούτιν προσπάθησε να επαναλάβει το εγχείρημα της προσάρτησης της Κριμαίας σε μεγάλη κλίμακα – όλη την Ουκρανία. Με δύο ψευδοκράτη και με επιβολή δικού του καθεστώτος στο Κίεβο για να ελέγχει όλη τη χώρα. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν και τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. βγαίνουν συσπειρωμένα. Η Γερμανία αναθεωρεί πλήρως την ενεργειακή πολιτική της και ενισχύει τις αμυντικές δαπάνες της. Μαζί με τη Γαλλία θα συνεργαστούν για πιο σθεναρή κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα της Ε.Ε. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις προμηνύουν μια πολύ επώδυνη πορεία για τη Ρωσία, που στον ΟΗΕ έμεινε στην ουσία απελπιστικά μόνη.
Η υπόσκαψη που επιχείρησε η Ρωσία σε βάρος της Ε.Ε. και η ανάγκη των Ευρωπαίων για ανθεκτική ευρωπαϊκή ασφάλεια και άμυνα συνιστούν αιτίες για να ξαναδεί η Κύπρος τη στρατηγική της εντός Ε.Ε. και να φέρει στο προσκήνιο ξανά την επίλυση του Κυπριακού. Με τη στάση της στο Ουκρανικό, η Τουρκία δυνατόν να επιχειρήσει την προοδευτική επανασύνδεσή της με τη Δύση, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Οι Αμερικανοί είναι πρόθυμοι και δεν αποκλείονται παράλληλες κινήσεις σε πολλά επίπεδα. Προηγήθηκαν ανάλογες κινήσεις προς Ισραήλ και Τουρκία. Αυτά τα νέα δεδομένα μπορεί να θέσουν σε επαναλειτουργία τα γρανάζια για το Κυπριακό, που έμεινε αγκάθι στην Ανατολική Μεσόγειο.
Την προσαρμογή της κυβέρνησης διευκολύνει η παρουσία Κασουλίδη που διαθέτει έξωθεν καλή μαρτυρία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και την Ουάσινγκτον. Ο ΥΠΕΞ αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και χειρίζεται με χαμηλούς τόνους τα επίμαχα ζητήματα, κατευθύνοντας την κυπριακή διπλωματία. Ούτε αυτό είναι εύκολο αφού συχνά οι Κύπριοι διπλωμάτες ακολουθούν ανελαστική προσέγγιση. Αν δεν πάρουν σαφείς πολιτικές οδηγίες, χάνουν τη μεγάλη εικόνα και μένουν κλεισμένοι σε παρωχημένες αναλύσεις.
Στρατηγικό ζήτημα
Το στρατηγικό ζήτημα για την Κύπρο είναι: Θα βρεθεί στη σωστή πλευρά της Ιστορίας ή θα διαβάζει το Ουκρανικό με τη συνήθη βραχυπρόθεσμη οπτική της; Μέχρι πρότινος, η πολιτική ηγεσία αισθανόταν ότι είχε την πολυτέλεια επιλογών και διαφοροποιήσεων στη διεθνή σκηνή. Ο Κύπριος πρόεδρος με κάθε ευκαιρία έδινε… διαπιστευτήρια στο Κρεμλίνο, προσκαλώντας κατά καιρούς τη Ρωσία να συμμετάσχει επί ίσοις όροις με την Ευρώπη στις διασκέψεις για το Κυπριακό, επειδή είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η Λευκωσία είχε πάντα την τάση να φτιάχνει στην κοινή γνώμη φανταστικές εικόνες περί της ρωσικής πολιτικής αρχών. Κι ας την εγκατέλειψε εδώ και μερικά χρόνια η Μόσχα. Ιδίως όταν το 2018 έκλεισαν χιλιάδες εταιρείες «κέλυφος», οι περισσότερες ρωσικών συμφερόντων, και απέσυραν τις περισσότερες καταθέσεις τους.
Πρόσφατα έγινε και το τελικό χτύπημα με ευρωπαϊκή οδηγία για μη απόκρυψη πραγματικών μετόχων εταιρειών, όπως γινόταν με τα Pandora Papers. Πίσω από το φιλορωσικό προσωπείο στην Κύπρο βρίσκει κανείς πολιτικούς με περίσσευμα λαϊκισμού και μαζί τη διαπλοκή με οικονομικά συμφέροντα και δοσοληψίες. Μπορεί η Κύπρος να λέει και να κάνει τα ίδια;
Ευρωπαϊκή αξιοπιστία
Από την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. το 2004, η Λευκωσία μπορούσε να σχεδιάσει τη δική της ευρωπαϊκή στρατηγική, ρίχνοντας εκεί το κέντρο βάρους. Ομως, δεν το έπραξε γιατί ήθελε να έχει άλλοθι όταν εμφανίζεται στις Βρυξέλλες για να ασκεί «α λα καρτ» πολιτική. Επί των ημερών Αναστασιάδη αυτή η στάση προσέλαβε τις γνωστές διαστάσεις: το Κυπριακό μπήκε στο ράφι και η Ε.Ε. μετατράπηκε σε γήπεδο για τους διπλωμάτες της… καταγγελίας. Οχι μόνο ο χειρισμός του Κυπριακού, αλλά και η πολιτική εντός Κύπρου εφαρμόστηκε κατά τρόπο ώστε να εκμεταλλεύεται και να απομυζά, παρά να αξιοποιεί το ενωσιακό πλαίσιο. Τα 7.000 «χρυσά διαβατήρια» την περίοδο 2013-2021 αποτελούν την πιο ακραία εκδοχή της νοοτροπίας αυτής, μάλιστα ενορχηστρωμένη από την ίδια την κυβέρνηση και τον επικεφαλής της. Μέχρι τις παραμονές της ρωσικής εισβολής, ο Ν. Αναστασιάδης δεν δίσταζε να προσπερνά με ένα «συγγνώμη» την πρακτική του να πωλεί με τη σέσουλα «χρυσά διαβατήρια». Πόσα άραγε αφορούν Ρώσους ολιγάρχες και πόσα πελάτες του γραφείου των θυγατέρων του; Πολύ πιθανόν αυτή η υπόθεση που εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου Ε.Ε. να προσλάβει νέες διαστάσεις υπό το βάρος του Ουκρανικού.
Η Κύπρος θα χρειαστεί να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για να κερδίσει τη θέση του αξιόπιστου Ευρωπαίου εταίρου. Ο τέως ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε δισταγμό να εμφανίζεται στα συμβούλια υπουργών, κάνοντας διαλέξεις για το τι συμφέρει και τι όχι υπόλοιπα κράτη-μέλη για την Τουρκία, αντί να προσπαθεί να βρει μια κοινή γλώσσα μαζί τους για να μπει μπροστά η επίλυση του Κυπριακού. Εφτασε στο σημείο να επισείει την προβολή βέτο στις κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας. Δεν έπεισε ποτέ για την πολιτική των κυρώσεων γιατί πολλοί γνωρίζουν τις ευθύνες Αναστασιάδη-Χριστοδουλίδη στο Κραν Μοντανά και μετά. Γι’ αυτό ο Ν. Χριστοδουλίδης δεν είχε πραγματικούς συνομιλητές στην Ε.Ε., απλώς προκαλούσε αποστροφή στους ομολόγους του. Αραγε πώς θα τον αντιμετώπιζαν τώρα που κάθε λέξη μετρά;
Τι κάνει η Τουρκία;
Η ουκρανική κρίση έχει διεγείρει τις εσωτερικές συζητήσεις γύρω από τους υποψηφίους για τις προεδρικές εκλογές που θα γίνουν σε 12 μήνες. Η κυπριακή κοινή γνώμη παρακολουθεί εμβρόντητη τη ρωσική εισβολή με σχεδόν ταυτόσημα χαρακτηριστικά με το ’74. Η Τουρκία συμπορεύεται με τη Δύση, αλλά δεν επιβάλλει κυρώσεις ακόμα, γιατί –προφανώς– θέλει να παραμείνει κανάλι διαμεσολάβησης. Οι αναλύσεις στη Λευκωσία για το πού το πάει η Τουρκία, πόρρω απέχουν από τη νηφαλιότητα. Ομως τα γεγονότα τρέχουν με ακόμα πιο γρήγορη ταχύτητα, σε σχέση με την ανάγκη για σταθεροποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτσογκ πραγματοποίησε επίσκεψη στη Λευκωσία και την Αθήνα προτού μεταβεί στην Τουρκία για εξομάλυνση των σχέσεων της χώρας του με την Αγκυρα. Ακουσε τις συνήθεις διαμαρτυρίες του Κυπρίου προέδρου, ο οποίος δημόσια θέλησε ξανά να παραπλανήσει και να κρατήσει στον αναπνευστήρα τον αγωγό EastMed. Η απάντηση Χέρτσογκ ήταν διακριτική: «Η τραγωδία στην Ουκρανία αποτελεί υπενθύμιση για την ανάγκη να εργαστούν όλοι μαζί για την προστασία των αρχών και κατά συνέπεια των συμφερόντων μας. Αυτό θα είναι το μήνυμα που θα δώσω στην Τουρκία κατά την εκεί επίσκεψή μου, αφού πιστεύω στη συνεργασία όλων των λαών…».
Πολλοί αντιλαμβάνονται ότι η κρίση θα πάρει πολύ χρόνο για να ξαναβρεί η Ευρώπη συνθήκες ασφάλειας και συνεργασίας. Ο Πούτιν προσπάθησε να επαναλάβει το εγχείρημα της προσάρτησης της Κριμαίας σε μεγάλη κλίμακα – όλη την Ουκρανία. Με δύο ψευδοκράτη και με επιβολή δικού του καθεστώτος στο Κίεβο για να ελέγχει όλη τη χώρα. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν και τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. βγαίνουν συσπειρωμένα. Η Γερμανία αναθεωρεί πλήρως την ενεργειακή πολιτική της και ενισχύει τις αμυντικές δαπάνες της. Μαζί με τη Γαλλία θα συνεργαστούν για πιο σθεναρή κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα της Ε.Ε. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις προμηνύουν μια πολύ επώδυνη πορεία για τη Ρωσία, που στον ΟΗΕ έμεινε στην ουσία απελπιστικά μόνη.
Η υπόσκαψη που επιχείρησε η Ρωσία σε βάρος της Ε.Ε. και η ανάγκη των Ευρωπαίων για ανθεκτική ευρωπαϊκή ασφάλεια και άμυνα συνιστούν αιτίες για να ξαναδεί η Κύπρος τη στρατηγική της εντός Ε.Ε. και να φέρει στο προσκήνιο ξανά την επίλυση του Κυπριακού. Με τη στάση της στο Ουκρανικό, η Τουρκία δυνατόν να επιχειρήσει την προοδευτική επανασύνδεσή της με τη Δύση, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Οι Αμερικανοί είναι πρόθυμοι και δεν αποκλείονται παράλληλες κινήσεις σε πολλά επίπεδα. Προηγήθηκαν ανάλογες κινήσεις προς Ισραήλ και Τουρκία. Αυτά τα νέα δεδομένα μπορεί να θέσουν σε επαναλειτουργία τα γρανάζια για το Κυπριακό, που έμεινε αγκάθι στην Ανατολική Μεσόγειο.
