Η ρητορική του πολέμου κατά της τρομοκρατίας
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2006-07-19
Στη Μέση Ανατολή τίποτα δεν είναι απλό, τίποτα δεν είναι ό,τι φαίνεται. Γι’ αυτό πρέπει να διαβάσουμε την ανάφλεξη στη Γάζα και μετά στο Λίβανο σαν κίνηση σε μια τεράστια σκακιέρα, διεθνή και όχι μόνο τοπική, όπου ελίσσονται και συγκρούονται ετερόκλητα συμφέροντα, στρατηγικές και ιδεολογίες. Ομως οι λεπτομερείς και εμπεριστατωμένες αναλύσεις, μολονότι χρησιμότατες, δεν αρκούν. Και τούτο επειδή η προσήλωση στο συγκεκριμένο συχνά μας εμποδίζει να δούμε το γενικό και το πρότερο, δηλαδή δεν μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τις αρχικές ιδεολογικές θέσεις που προκαθορίζουν έμμεσα τις μετέπειτα αντιδράσεις. Για να εντοπίσουμε λοιπόν το ευρύτερο πλαίσιο μιας τέτοιας ιδεολογικής προδιάθεσης θα μας βοηθήσει η ανάλυση του δημόσιου λόγου που την εκφράζει.
Το σχήμα το οποίο κυριαρχεί και χρωματίζει τα πάντα είναι ο περιβόητος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Η ρητορική αυτή μπορεί να ταυτίζεται με την αμερικανική εξωτερική πολιτική μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά το πρότυπό της έχει ισραηλινή προέλευση και διαμορφώθηκε τα τελευταία 60 χρόνια περίπου, από τότε που άρχισε η σύγκρουση ανάμεσα στο νεογέννητο κράτος και τους Αραβες γείτονές του. Ενας από τους λόγους για τους οποίους ο Ολμερτ και ο Μπους συμφωνούν είναι επειδή μιλούν την ίδια γλώσσα.
Η ρητορική περί τρομοκρατίας έχει δύο σκέλη. Το πρώτο αποδίδει σε όποιον τη χρησιμοποιεί την ιδιότητα του αθώου θύματος που αναγκάζεται να αμυνθεί. Η ευρύτατη απήχηση της ισραηλινής προπαγάνδας μέχρι τη δεκαετία του ’80 ήταν ακριβώς η εικόνα του Εβραίου ως αρχετυπικού θύματος και ταυτόχρονα ενός Δαβίδ που αντιστέκεται στον επιτιθέμενο Γολιάθ. Εικόνα διόλου αυθαίρετη. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να δούμε ένα λαό που θρήνησε 6 εκατομμύρια θύματα και αγωνιζόταν να επιβιώσει; Στη συνέχεια όμως, όταν η υπεροπλία του Ισραήλ και η άνευ όρων υποστήριξη ότι τη Δύση σε συνδυασμό με τον κατατρεγμό των Παλαιστινίων δημιούργησαν μια νέα κατάσταση, η εκάστοτε ισραηλινή κυβέρνηση χρησιμοποίησε το αρχικό πλεονέκτημα για να δικαιολογήσει την επιθετική στάση της. Ετσι, εκείνοι που υπέφεραν όσο κανένας άλλος στην Ιστορία επειδή δαιμονοποιήθηκαν, κατασκεύασαν τους δικούς τους δαίμονες: τους τρομοκράτες Παλαιστινίους, οι οποίοι αναίτια και παράλογα τους επιτίθενται. Αυτό το ρητορικό σχήμα αντέγραψαν οι Αμερικανοί μετά τους δίδυμους πύργους: εμείς δεν πειράξαμε ποτέ κανέναν. Γιατί μας σκοτώνουν;
Το επόμενο σκέλος έρχεται μόνο του. Στο όνομα της επιβίωσης και της δικαιοσύνης το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να κάνει οτιδήποτε (όπως και οι ΗΠΑ). Δεν υπάρχουν όρια ή κανόνες. Αν θεωρήσει ότι κάποια εδάφη τού ανήκουν -λόγω θεϊκής παροχής- τα κατακτά και τα εποικίζει. Αν κρίνει ότι κάποιοι τρομοκράτες το επιβουλεύονται τους δολοφονεί, τους φυλακίζει επ’ αόριστον, ισοπεδώνει τα σπίτια τους, συλλαμβάνει μέλη του υπουργικού συμβουλίου και του Κοινοβουλίου τους, επιβάλλει συλλογικές τιμωρίες μολονότι απαγορεύονται από το διεθνές δίκαιο, βομβαρδίζει, σκοτώνει γυναικόπαιδα.
Η στάση αυτή, την οποία προς τιμήν τους πολλοί Ισραηλινοί έχουν καταγγείλει με σκληρά λόγια, προϋποθέτει μια έμμεση και επιδέξια χειραγώγηση της μνήμης. Τα γεράκια του Ισραήλ δεν μας υπενθυμίζουν μόνο τους διωγμούς των Εβραίων στο παρελθόν, αλλά μας παρακινούν επίσης να διαβάσουμε τη σημερινή διαγωγή τους ως μια προσπάθεια να μην επαναληφθούν. Δηλαδή τονίζουν τα δύο σημεία στα οποία όλοι συμφωνούμε. Ετσι όμως εξαφανίζονται ως διά μαγείας τα δεινά που εκείνοι επισώρευσαν στα δικά τους θύματα. Αλλά για να πετύχει αυτή η ρητορική ταχυδακτυλουργία θα πρέπει πρώτα να αποσυνδεθεί η πολιτική που ασκούν από τις αντιδράσεις που προκαλεί. Εδώ έρχεται να βοηθήσει η έννοια του τρομοκράτη, ο οποίος υποτίθεται ότι εκφράζει μια καθαρή και a priori επιθετικότητα. Οπως ακούμε συνεχώς από τους Μπους και Μπλερ, η τρομοκρατία δεν έχει καμιά σχέση με τις επιλογές της Δύσης, εφόσον είναι το απόλυτο κακό. Δηλαδή θα μας επιτεθούν ό,τι και να κάνουμε. Ας το προλάβουμε λοιπόν χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα. Τι ευγενέστερο από την άμυνα κατά του κακού;
Ο πόλεμος στο Ιράκ, το Γκουαντάναμο, τα βασανιστήρια, η αυθαιρεσία και η περιφρόνηση για το διεθνές δίκαιο που χαρακτηρίζει τον πόλεμο των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας είναι η αμερικανική εκδοχή της ισραηλινής επίσημης ιδεολογίας. Ητοι, οι τρομοκράτες άρχισαν τον καβγά και συνεπώς δικαιούμαστε να χρησιμοποιήσουμε όποιο μέσο θέλουμε για να τους αντιμετωπίσουμε. Πάνω απ’ όλα η ασφάλεια των πολιτών μας.
Κακά τα ψέματα. Στον κόσμο όντως υπάρχει αντισημιτισμός και εβραιοφοβία. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε τους απογόνους των σφαγιασθέντων να εργαλειοποιούν το Ολοκαύτωμα προς όφελός τους. Γι’ αυτό ο υπέρτατος έπαινος ανήκει σε εκείνους τους Ισραηλινούς που είχαν το θάρρος να πουν ότι δεν πρέπει τα θύματα του Χίτλερ να χρησιμοποιούν τις μεθόδους του.
Το σχήμα το οποίο κυριαρχεί και χρωματίζει τα πάντα είναι ο περιβόητος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Η ρητορική αυτή μπορεί να ταυτίζεται με την αμερικανική εξωτερική πολιτική μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά το πρότυπό της έχει ισραηλινή προέλευση και διαμορφώθηκε τα τελευταία 60 χρόνια περίπου, από τότε που άρχισε η σύγκρουση ανάμεσα στο νεογέννητο κράτος και τους Αραβες γείτονές του. Ενας από τους λόγους για τους οποίους ο Ολμερτ και ο Μπους συμφωνούν είναι επειδή μιλούν την ίδια γλώσσα.
Η ρητορική περί τρομοκρατίας έχει δύο σκέλη. Το πρώτο αποδίδει σε όποιον τη χρησιμοποιεί την ιδιότητα του αθώου θύματος που αναγκάζεται να αμυνθεί. Η ευρύτατη απήχηση της ισραηλινής προπαγάνδας μέχρι τη δεκαετία του ’80 ήταν ακριβώς η εικόνα του Εβραίου ως αρχετυπικού θύματος και ταυτόχρονα ενός Δαβίδ που αντιστέκεται στον επιτιθέμενο Γολιάθ. Εικόνα διόλου αυθαίρετη. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να δούμε ένα λαό που θρήνησε 6 εκατομμύρια θύματα και αγωνιζόταν να επιβιώσει; Στη συνέχεια όμως, όταν η υπεροπλία του Ισραήλ και η άνευ όρων υποστήριξη ότι τη Δύση σε συνδυασμό με τον κατατρεγμό των Παλαιστινίων δημιούργησαν μια νέα κατάσταση, η εκάστοτε ισραηλινή κυβέρνηση χρησιμοποίησε το αρχικό πλεονέκτημα για να δικαιολογήσει την επιθετική στάση της. Ετσι, εκείνοι που υπέφεραν όσο κανένας άλλος στην Ιστορία επειδή δαιμονοποιήθηκαν, κατασκεύασαν τους δικούς τους δαίμονες: τους τρομοκράτες Παλαιστινίους, οι οποίοι αναίτια και παράλογα τους επιτίθενται. Αυτό το ρητορικό σχήμα αντέγραψαν οι Αμερικανοί μετά τους δίδυμους πύργους: εμείς δεν πειράξαμε ποτέ κανέναν. Γιατί μας σκοτώνουν;
Το επόμενο σκέλος έρχεται μόνο του. Στο όνομα της επιβίωσης και της δικαιοσύνης το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να κάνει οτιδήποτε (όπως και οι ΗΠΑ). Δεν υπάρχουν όρια ή κανόνες. Αν θεωρήσει ότι κάποια εδάφη τού ανήκουν -λόγω θεϊκής παροχής- τα κατακτά και τα εποικίζει. Αν κρίνει ότι κάποιοι τρομοκράτες το επιβουλεύονται τους δολοφονεί, τους φυλακίζει επ’ αόριστον, ισοπεδώνει τα σπίτια τους, συλλαμβάνει μέλη του υπουργικού συμβουλίου και του Κοινοβουλίου τους, επιβάλλει συλλογικές τιμωρίες μολονότι απαγορεύονται από το διεθνές δίκαιο, βομβαρδίζει, σκοτώνει γυναικόπαιδα.
Η στάση αυτή, την οποία προς τιμήν τους πολλοί Ισραηλινοί έχουν καταγγείλει με σκληρά λόγια, προϋποθέτει μια έμμεση και επιδέξια χειραγώγηση της μνήμης. Τα γεράκια του Ισραήλ δεν μας υπενθυμίζουν μόνο τους διωγμούς των Εβραίων στο παρελθόν, αλλά μας παρακινούν επίσης να διαβάσουμε τη σημερινή διαγωγή τους ως μια προσπάθεια να μην επαναληφθούν. Δηλαδή τονίζουν τα δύο σημεία στα οποία όλοι συμφωνούμε. Ετσι όμως εξαφανίζονται ως διά μαγείας τα δεινά που εκείνοι επισώρευσαν στα δικά τους θύματα. Αλλά για να πετύχει αυτή η ρητορική ταχυδακτυλουργία θα πρέπει πρώτα να αποσυνδεθεί η πολιτική που ασκούν από τις αντιδράσεις που προκαλεί. Εδώ έρχεται να βοηθήσει η έννοια του τρομοκράτη, ο οποίος υποτίθεται ότι εκφράζει μια καθαρή και a priori επιθετικότητα. Οπως ακούμε συνεχώς από τους Μπους και Μπλερ, η τρομοκρατία δεν έχει καμιά σχέση με τις επιλογές της Δύσης, εφόσον είναι το απόλυτο κακό. Δηλαδή θα μας επιτεθούν ό,τι και να κάνουμε. Ας το προλάβουμε λοιπόν χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα. Τι ευγενέστερο από την άμυνα κατά του κακού;
Ο πόλεμος στο Ιράκ, το Γκουαντάναμο, τα βασανιστήρια, η αυθαιρεσία και η περιφρόνηση για το διεθνές δίκαιο που χαρακτηρίζει τον πόλεμο των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας είναι η αμερικανική εκδοχή της ισραηλινής επίσημης ιδεολογίας. Ητοι, οι τρομοκράτες άρχισαν τον καβγά και συνεπώς δικαιούμαστε να χρησιμοποιήσουμε όποιο μέσο θέλουμε για να τους αντιμετωπίσουμε. Πάνω απ’ όλα η ασφάλεια των πολιτών μας.
Κακά τα ψέματα. Στον κόσμο όντως υπάρχει αντισημιτισμός και εβραιοφοβία. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε τους απογόνους των σφαγιασθέντων να εργαλειοποιούν το Ολοκαύτωμα προς όφελός τους. Γι’ αυτό ο υπέρτατος έπαινος ανήκει σε εκείνους τους Ισραηλινούς που είχαν το θάρρος να πουν ότι δεν πρέπει τα θύματα του Χίτλερ να χρησιμοποιούν τις μεθόδους του.
