Ηταν αναμφισβήτητα παράνομη η παρακολούθηση Ανδρουλάκη

• Στις 31 Μαρτίου 2021 σε πολυνομοσχέδιο για την αντιμετώπιση της πανδημίας η κυβέρνηση έφερε τροπολογία που αφαίρεσε τη δυνατότητα να γνωστοποιεί στους πολίτες την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών τους από την ΕΥΠ, αν ο λόγος της παρακολούθησής τους αφορά την εθνική ασφάλεια. Πώς το σχολιάζετε; Γιατί να μη γνωρίζω ως δημοσιογράφος, για παράδειγμα, και ως πολίτης αν οι ιδιωτικές συνομιλίες μου παρακολουθούνταν ενώ αποδείχτηκε ότι δεν έθεσα σε κίνδυνο την «εθνική ασφάλεια»;

Η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών υπέρ της εθνικής ασφάλειας αντιπαρατίθεται με ένα άλλο αγαθό, την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Το τι θα υπερισχύσει κάθε φορά δεν είναι θέμα του κοινού νομοθέτη, γιατί η απάντηση δεν μπορεί να βρεθεί χωρίς να ανατρέξουμε στο Σύνταγμα που κατοχυρώνει αμφότερα τα αγαθά.

Σημειώνω ότι στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών ανήκει εκτός από το δικαίωμα στο απόρρητο των επικοινωνιών τους και το επίσης συνταγματικό δικαίωμα στην πληροφόρηση. Ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να προβλέψει ρυθμίσεις που είναι αντίθετες με τις λύσεις οι οποίες προκύπτουν από το Σύνταγμα. Αλλιώς η ρύθμισή του θα ήταν αντισυνταγματική. Οι περιορισμοί των ατομικών συνταγματικών δικαιωμάτων υπέρ του γενικού αγαθού της εθνικής ασφάλειας πρέπει να είναι σύμφωνοι και με την, επίσης συνταγματική, αρχή της αναλογικότητας, κατά την οποία θα ήταν δυσάναλογος ένας περιορισμός και πολύ περισσότερο η απαγόρευση του δικαιώματος στην πληροφόρηση, όταν αποδεικνύεται στο τέλος της παρακολούθησης ότι δεν τέθηκε σε κίνδυνο η εθνική ασφάλεια.

Με βάση τις παραπάνω συνταγματικές αρχές θα πρέπει να δεχτούμε ότι στον πολίτη που έμαθε πως υπήρξε θύμα παρακολούθησης δεν μπορούν να αρνηθούν οι αρμόδιες αρχές το δικαίωμά του να πληροφορηθεί τους λόγους της παρακολούθησης. Αυτό επιτάσσει το Σύνταγμα και βέβαια ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να το απαγορεύσει. Συνεπώς η νομοθετική ρύθμιση του Μαρτίου 2021, στην οποία αναφερθήκατε, που απαγορεύει την ενημέρωση των πολιτών είναι αντισυνταγματική και επιπλέον ανοίγει την πόρτα στην αυθαιρεσία και σε αυταρχικές πρακτικές του κράτους.

• Πώς κρίνετε ειδικά την παρακολούθηση Ανδρουλάκη και τη μη ενημέρωσή του σχετικώς;

Θεωρώ ότι η παρακολούθηση Ανδρουλάκη ήταν αναμφισβήτητα παράνομη, παρανομία που επιτείνεται και με τη συνεχιζόμενη άρνηση πλήρους ενημέρωσής του για τους λόγους της παρακολούθησης. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι ο ευρωβουλευτής και υποψήφιος αρχηγός κόμματος Ανδρουλάκης λειτουργούσε επί ζημία της εθνικής ασφάλειας. Η άρνηση ενημέρωσής του οφείλεται στο ότι προφανώς δεν υπήρχε καμία τέτοια υποψία, άλλα άλλοι -αθέμιτοι- ήταν οι λόγοι της παρακολούθησης. Η άρνηση της ενημέρωσης και η έλλειψη αιτιολογίας, αν αποδειχτούν, ελέγχονται δικαστικώς και υπόκεινται σε σχετικές κυρώσεις.

Γενικότερα, θα έλεγα ότι οι πολιτικοί που βρίσκονται στο προσκήνιο της δημόσιας ζωής και στο επίκεντρο πολιτικών αντιπαραθέσεων έχουν ανάγκη μεγαλύτερης προστασίας από παρεμβάσεις στις επικοινωνίες τους, που ευνοούν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Η άρση του απορρήτου δικαιολογείται μόνο σε εντελώς εξαιρετικές περιπτώσεις. Η ζημιά από τέτοιες παράνομες μεθοδεύσεις δηλητηριάζει όλη την πολιτική ζωή. Ανάλογη αυξημένη προστασία δικαιολογείται και για τους δημοσιογράφους, των οποίων το έργο προσελκύει επίσης παράνομους μηχανισμούς παρέμβασης στις επικοινωνίες τους.

• Η δημοσιογραφική έρευνα κυρίως, οι καταγγελίες του κ. Ανδρουλάκη, οι παραιτήσεις του γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού και του προϊστάμενου της ΕΥΠ οδηγούν στη διαπίστωση πως λειτούργησε (αν δεν λειτουργεί ακόμα) το παράνομο κακόβουλο λογισμικό Predator σε συνεργασία με τις «νόμιμες» συνακροάσεις της ΕΥΠ. Παρʼ όλα αυτά ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου ασχολείται με το ποιος έκανε τις διαρροές και όχι με τη διερεύνηση της ουσίας. Πώς το σχολιάζετε;

Δεν νομίζω ότι ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου δεν ασχολείται ή δεν θα ασχοληθεί και με την ουσία της υπόθεσης. Βρισκόμαστε άλλωστε στην αρχή της δικαστικής έρευνας, η οποία απαιτεί χρόνο. Πιστεύω τελικά ότι ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου θα αναθέσει στους αρμόδιους εισαγγελείς Πλημμελειοδικών την περαιτέρω έρευνα διατηρώντας την εποπτεία επʼ αυτής. Το έργο της απόδοσης ευθυνών, τουλάχιστον εκεί που δεν υπάρχει βουλευτική ή υπουργική ασυλία, βρίσκεται στα χέρια της Δικαιοσύνης και οι προσδοκίες των πολιτών είναι μεγάλες.

• Αν παρακολουθείται παράνομα -όπως αποδείχτηκε- ο αρχηγός του τρίτου κόμματος, Νίκος Ανδρουλάκης, αυτό σημαίνει ότι παρακολουθούνται χιλιάδες επώνυμοι και μη συμπολίτες μας στη χώρα με κριτήρια απολύτως αδιαφανή και θεσμικά ανεξέλεγκτα. Αυτό είναι κατά τη γνώμη σας πολιτικό ή πολιτειακό πρόβλημα;

Η ερώτησή σας είναι καθαρώς πολιτική και στηρίζεται στην πιθανολόγηση ότι, εκτός από τις συγκεκριμένες παρακολουθήσεις που ήρθαν στη δημοσιότητα, παρακολουθούνται και χιλιάδες άλλοι πολίτες, επώνυμοι ή μη. Αυτά μένει να αποδειχτούν. Ο,τι σχετικώς μπορώ να πω είναι πως υπάρχει κατά τη γνώμη μου και πολιτειακό πρόβλημα, που οφείλεται στο ότι το ισχύον σύστημα ευνοεί το πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα. Η πολιτική εξουσία συγκεντρώνεται στον πρωθυπουργό. Το αντίβαρο στην εξουσία αυτή, που υπήρχε στο Σύνταγμα, καταργήθηκε με την αναθεώρηση του 1986.

Εως τότε το Σύνταγμα έδινε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το δικαίωμα να παρεμβαίνει στις σοβαρές κατά την κρίση του εθνικές περιστάσεις, ακόμη και να διαλύει τη Βουλή αν υπάρχει δυσαρμονία προς το λαϊκό αίσθημα, να παύει την κυβέρνηση (αφού ακούσει τη γνώμη τού τότε προβλεπόμενου Συμβουλίου της Δημοκρατίας) και να δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε άλλο μέλος της Βουλής. Δυνατά είναι φυσικά, αντί των παραπάνω, και άλλα αντίβαρα στην πρωθυπουργική εξουσία. Σήμερα στην Ελλάδα ελλείπουν τέτοια αντισταθμίσματα στη μονοκρατορική εξουσία του εκάστοτε πρωθυπουργού, η οποία ασκείται άλλοτε αυταρχικότερα και άλλοτε δημοκρατικότερα, ανάλογα με τον εκάστοτε πρωθυπουργό.

• Εκτός από το δικαίωμα του πολίτη να ζητήσει πληροφόρηση για τους λόγους παρακολούθησής του (δικαίωμα που προϋποθέτει ότι του έγινε γνωστή η παρακολούθηση), υφίσταται και δικαίωμα του πολίτη να πληροφορηθεί αν υπήρξε παρακολούθησή του;

Πράγματι ένας πολίτης που δεν γνωρίζει αν έχει παρακολουθηθεί μπορεί να ενδιαφέρεται να μάθει από τις αρμόδιες αρχές αν είχε ποτέ στοχοποιηθεί και αν είχε αρθεί το απόρρητο των επικοινωνιών του. Νομίζω ότι και αυτό το δικαίωμα πληροφόρησης θα πρέπει να έχει καταρχήν την ίδια νομική μεταχείριση όπως το δικαίωμα πληροφόρησης ως προς τους λόγους της παρακολούθησης. Ο πολίτης έχει το δικαίωμα να μάθει αν κάποτε είχε αρθεί το απόρρητο των επικοινωνιών του. Η κατοχύρωση ενός τέτοιου δικαιώματος βρίσκεται στο Σύνταγμα.

Μπορεί να υπάρχει όμως ποσοτική διαφορά. Μπορεί δηλαδή να έχουμε συρροή πολιτών που από απλή περιέργεια απευθύνουν ερώτημα στις αρμόδιες αρχές χωρίς να έχουν κάποιο λόγο ανησυχίας με συνέπεια την υπέρμετρη επιβάρυνση των αρχών. Αυτό θα συνιστούσε ίσως καταχρηστική άσκηση του ατομικού δικαιώματος, που κατά το Σύνταγμα δεν επιτρέπεται. Τέτοια περίπτωση βεβαίως δεν συντρέχει για κατηγορίες πολιτών, όπως ιδίως οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι, που είναι ευάλωτοι στη στοχοποίηση όπως εξήγησα σε προηγούμενη ερώτησή σας. Επίσης κατάχρηση δεν υπάρχει όταν ο αιτών εξηγεί ότι π.χ. έχει την υποψία πως παρακολουθούνται οι συνομιλίες του.