Οι παγίδες της διαζευκτικής λογικής

Στις λεγόμενες «ανοιχτές κοινωνίες» οι άνθρωποι δικαιούνται να λένε και να γράφουν ό,τι θέλουν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως η σκέψη μας είναι απόλυτα δική μας και απόλυτα ελεύθερη, για τον εξής λόγο: το τι σκεφτόμαστε και κυρίως ο τρόπος που το σκεφτόμαστε έχει διαμορφωθεί από διάφορα σχήματα που κατά κανόνα παραμένουν αθέατα.

Ενα τέτοιο σχήμα είναι και η διαζευκτική λογική. Η οποία δημιουργεί δίπολα ζεύγη, όπως λ.χ. το καλό και το κακό, το τεχνητό και το φυσικό, το ατομικό και το ομαδικό κ.ο.κ., υπό την έννοια ότι η άρνηση του ενός σκέλους οδηγεί στην αποδοχή του άλλου. Στην πράξη, και ιδίως στην πολιτική, αυτό σημαίνει ότι καταλογίζουμε στον αντίδικο μια αρνητική ιδιότητα, αποδίδοντας έτσι στον εαυτό μας, χωρίς περαιτέρω επιχειρήματα και αποδείξεις, την αντίστοιχη θετική. Ενα συγκεκριμένο παράδειγμα: όταν τσακώνονται ο Α με τον Β και ισχυριστούμε ότι ο Α έχει άδικο, τότε ο Β δεν μπορεί παρά να έχει δίκιο. Φαίνεται απλό και προφανές.

Αν το καλοσκεφτούμε όμως, πρόκειται για ένα ρητορικό τέχνασμα, μια λαθροχειρία, επειδή αποκλείει το ενδεχόμενο να κάνουν και οι δύο λάθος. Μέσα από αυτά τα παραμορφωτικά γυαλιά διαβάζουμε τις κόντρες ανάμεσα στα κόμματα που διαγκωνίζονται για την εξουσία. Μια ανάλογη περίπτωση, πιο διαφωτιστική, είναι κάποιες φιλορωσικές εκδοχές του πολέμου στην Ουκρανία που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και τα ΜΜΕ. Για να τις συνοψίσω, ο Πούτιν μνημονεύεται μία ή δύο φορές, αλλά το βάρος πέφτει στα κατά συρροή εγκλήματα των ΗΠΑ. Με τη λογική της διάζευξης, στη σύγκρουση με τον επί της γης εκπρόσωπο του Σατανά, η Ρωσία δεν μπορεί παρά να έχει δίκιο.

Δεν χωράει αμφιβολία ότι όντως έχουμε πολλά ράμματα για τη γούνα των Αμερικανών. Από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει κανείς. Οι στρατιωτικές παρεμβάσεις, η υποστήριξη δικτατορικών καθεστώτων, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν, οι δύο εισβολές στο Ιράκ και πάει λέγοντας. Θυμάμαι όμως και την αντίδραση. Θυμάμαι τα πλήθη που ανά τον κόσμο και επί δεκαετίες αποδοκίμαζαν τους Αμερικανούς και την πολιτική τους. Σήμερα οι ίδιοι άνθρωποι καταδικάζουν την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Δεν είναι ούτε ηλίθιοι ούτε πειθήνια όργανα και κλακαδόροι των Αμερικανών, όπως υπαινίσσονται κάποιοι υμνητές του Πούτιν.

Ελεγε ο Αίσωπος: «Ανθρώπων έκαστος δύο πήρας φέρει, την μεν έμπροσθεν την δε όπισθεν, γέμει δε κακών εκατέρας· αλλ’ η μεν έμπροσθεν αλλοτρίων, η δε όπισθεν των αυτών του φέροντος». Αρα το ζητούμενο, αν θέλουμε να κρίνουμε σωστά, είναι να δούμε τι περιέχουν και οι δύο σακούλες.

Αυτό ακριβώς αποφεύγουν συστηματικά να κάνουν όσοι θέλουν να μας πείσουν ότι και στην περίπτωση της Ουκρανίας «ένας είναι ο εχθρός, ο ιμπεριαλισμός». Δηλαδή, ας μην το ψάχνουμε παραπέρα. Εφόσον βρέθηκε ο ένοχος που φταίει για τα πάντα, τι σημασία έχει το γεγονός ότι ο καγκεμπίτης Πούτιν, περιστοιχισμένος από τους ολιγάρχες με τις πολυώροφες θαλαμηγούς, αποφάσισε ότι οι Ουκρανοί ως έθνος δεν υπάρχουν και συνεπώς δεν πρόκειται για εισβολή αλλά για μια απλή στρατιωτική επιχείρηση; Τι σημασία έχει ότι ο επίδοξος τσάρος Πασών των Ρωσιών διέταξε τον κάθε άλλο παρά αξιόμαχο στρατό του να ισοπεδώνει πόλεις με χιλιάδες άμαχους νεκρούς; Τι σημασία έχει ότι απειλεί πως θα κάνει χρήση πυρηνικών όπλων γιατί αλλιώς τα περίμενε κι αλλιώς του ήρθαν; Τι σημασία έχει ότι ο μόνος ηγέτης της επάρατης Δύσης που τα βρήκε με τον Πούτιν ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ;

Σε πολλές δυτικές χώρες υπάρχουν ακροδεξιοί οι οποίοι, είτε χρηματοδοτούμενοι είτε αφιλοκερδώς, λιβανίζουν τη Ρωσία του Πούτιν. Αυτό όμως που χρήζει εξηγήσεως είναι το ότι ακολουθούν το παράδειγμά τους κάποιοι «πολύ αριστεροί». Στο ερώτημα γιατί, απάντηση βραχεία και εύκολη δεν υπάρχει. Ισως το πρόβλημα έχει να κάνει με μια θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα σε δύο εκδοχές της Αριστεράς που λειτουργούν υποδόρια. Η πρώτη ταυτίζει την Αριστερά με την κριτική σκέψη που δεν θα διστάσει να πλησιάσει, με το ίδιο πνεύμα και όσο γίνεται, τον δικό της κριτικό λόγο και τα δικά της πεπραγμένα, όπως λ.χ. το έρεβος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Για τη δεύτερη, κριτική σκέψη σημαίνει αποκλειστικά επίκριση των άλλων.

Επίκριση που μας καλεί να αντιταχθούμε στους δαίμονες που κατασκευάζει, εν ονόματι μιας απόλυτης αλήθειας, η οποία, σαν ένα είδος τυφλοσούρτη, περιέχει όλες τις σωστές απαντήσεις σε οποιοδήποτε ερώτημα. Για τους πολύ αριστερούς που κυκλοφορούν με την αλήθεια στην κωλότσεπη τα πράγματα είναι πάντοτε απλά. Στην περίπτωση της Ουκρανίας δηλώνουν ότι μάχονται εναντίον του απόλυτου κακού, ενώ σε τελική ανάλυση προσπαθούν να διασώσουν τις προκαταλήψεις τους για να μπορούν να αισθάνονται τόσο, μα τόσο ανώτεροι.