Η Κόκκινη Μηλιά στον μύλο της Ιστορίας

Τους γείτονές του δεν τους διαλέγει κανείς. Είναι λοιπόν υποχρεωμένος να αναζητά κώδικα επικοινωνίας, ακόμα κι αν νιώθει εγκλωβισμένος στη Βαβέλ. Η Ιστορία, που χρησιμοποιεί σαν μονάδα μέτρησης τον αιώνα ή τη χιλιετία και όχι το έτος, και το εργαλείο-σύμβολο της οποίας, αντίστοιχο της τίμιας ζυγαριάς που θα θέλαμε να κρατάει η Δικαιοσύνη, θα ήταν ένας μύλος που όλα τ’ αλέθει, μας διαβεβαιώνει ότι στα εδάφη της δεν υπάρχουν οχυρά εθνοτεμάχια, με αδιαπέραστα τείχη. Οτι ουδείς τίτλος ιδιοκτησίας είναι πανίσχυρος και αναμφισβήτητος, με εξασφαλισμένη αιωνιότητα. Και ότι η μοίρα των «αθάνατων» αυτοκρατοριών είναι η παρακμή και η πτώση. Κάθε λαός νοσταλγεί τη δική του, που τη θεωρεί πολιτισμένη και εκπολιτιστική, πλην όμως η μεροληψία της μνήμης δεν παράγει πειστήρια· κατασκευάζει παλατάκια στην άμμο, που ο «Αιών», ο «παίζων, πεσσεύων παις» του Ηράκλειτου, τα σμπαραλιάζει με την κίνηση των βλεφάρων του. Θα μπορούσε επίσης να μας πει η Ιστορία ότι ουδεμία φυλή περιέσωσε αμιγές το αίμα της, και μάλλον ευτυχώς γι’ αυτήν, γιατί σε διαφορετική περίπτωση ίσως κατέρρεε μια ώρα αρχύτερα. Οτι αγνός αλυτρωτισμός, απολύτως δίκαιος, δεν υπήρξε ποτέ και δεν θα υπάρξει. Οτι κάθε αλυτρωτισμός παράγει αφεύκτως τον αντίπαλό του: στα Βαλκάνια κυκλοφορούν πεντέξι. Οτι οι περιούσιοι λαοί, θεοπροστάτευτοι ή εκλεκτοί της Ιστορίας, είναι πλάσματα μιας αυτολατρευτικής ονειροφαντασίας, όχι της πραγματικότητας. Οτι υπάρχουν παραμύθια, θρύλοι, ιστορίες, παροιμίες, και τραγούδια ακόμα, που τα μοιράζονται δύο ή και πέντε έθνη, προσαρμόζοντάς τα στοχαστικά ή βίαια.

Στο πέρασμα των αιώνων ο τόπος μας είχε ποικίλης βαρύτητας προβλήματα με όλους τους γείτονές του. Με τους περισσότερους τα έλυσε, ή τέλος πάντων βρίσκεται σε διαδικασία επίλυσής τους. Για παράδειγμα, οι σαρισοφόροι που οργάνωναν μεγαλεξανδρινές εκστρατείες εναντίον των «σφετεριστών που απειλούσαν να μας πάρουν τη Θεσσσαλονίκη» είναι πια υπουργοί, βουλευτές, περιφερειάρχες, δήμαρχοι. Τη σάρισά τους την επέστρεψαν στα μουσεία, ώσπου να την ξαναχρειαστεί ο εθνολαϊκισμός τους, ο οποίος την τελευταία τετραετία φυλάττει Θερμοπύλας έξω από τη Βουλή, μην τύχει και μπουν μέσα, προς κύρωση, τα μνημόνια συνεργασίας που έχει υπογράψει η Ελλάδα με τη Βόρεια Μακεδονία. Η αποθέωση της φοβικής και δημοκοπικής ανωριμότητας, που εκθέτει και προσβάλλει την Ελλάδα στο σύνολό της, όχι μόνο την κυβέρνησή της.

Ο μόνος γείτονας με τον οποίο τα προβλήματα επιδεινώνονται αντί να εξομαλύνονται είναι η Τουρκία. Εκλάμψεις συνεννόησης, ή επιθυμίας για συνεννόηση, έχουν υπάρξει βέβαια τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς και κουμπαριές και ζεϊμπέκικα της προσδοκίας ότι κάτι μπορεί ν’ αλλάξει. Μάλιστα πολλές ελπίδες συμφιλίωσης είχαν επενδυθεί στον πολιτικό που σαμποτάρει πλέον οποιαδήποτε απόπειρα συνεννόησης: τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κοσμικό και ευρωπαϊστή μια φορά κι έναν καιρό και τώρα απροσχημάτιστα επεκτατιστή και αναθεωρητή. Ο Ερντογάν νιώθει πως είναι ένας G, ένας Great: ένας Μεγάλος – ή Μεγαλοπρεπής. Και όχι ένας από τους G20, όπου είναι υποχρεωμένος να μοιράζεται την τιμή και τη δόξα με διάφορες μετριότητες, αλλά ένας που δικαιούται να κληθεί από την ομάδα των G7, για να τη λαμπρύνει. Το γεγονός ότι με την ανάγωγη, πριμιτίβ ρητορική του έχει προσβάλει σχεδόν όλους τους Ευρωπαίους ηγέτες (και τους ευρωπαϊκούς λαούς), καθώς και την αμερικανική ηγεσία (όχι βέβαια τον αδερφοποιτό του Ντόναλντ Τραμπ), χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερο κόστος, τον έχει πείσει ότι μπορεί να πράττει ακινδύνως οτιδήποτε: να εισβάλλει σε τρίτες χώρες (τη Συρία, το Ιράν, το Ιράκ)· να είναι και με τους δύο εμπόλεμους: και με την Ουκρανία και με τη Ρωσία του εισβολέα Βλαντιμίρ Πούτιν, του σημερινού αδερφοποιτού του, από τον οποίο ωστόσο υπάρχουν ακόμα Ελληνες που προσδοκούν ξανθά μεγαλεία· να σβήνει από τον χάρτη ολόκληρη Κρήτη, ώστε κάπου να πατήσει το μνημόνιό του με τη μισή Λιβύη· να χρησιμοποιεί κατά βούληση και συμφέρον την απόγνωση των μεταναστών και προσφύγων που βρίσκονται στη χώρα του· να σφετερίζεται κατακτητικώ δικαίω και την Αμμόχωστο, γράφοντας στα στρατιωτικά του άρβυλα τις ψιθυριστές διαμαρτυρίες του ΟΗΕ και τις διπλωματικές ψευτοενστάσεις των πρώην και νυν Μεγάλων Δυνάμεων. Τον Ερντογάν, που ηγεμονεύει από το 2000, δεν τον απασχολούν ιδιαίτερα οι προεδρικές εκλογές. Είναι βέβαιος ότι θα νικήσει: η αντιπολίτευση παραμένει κατακερματισμένη, τον ηγέτη του φιλοκουρδικού κόμματος Σελαχατίν Ντεμιρτάς τον κρατάει πάντα στη φυλακή, τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου ανέλαβε να τον σωφρονίσει η ανεξάρτητη ερντογανική Δικαιοσύνη, τα δε τουρκικά ΜΜΕ υπάρχουν για να δοξολογούν τον νεοσουλτάνο ή για να λογοκρίνονται. Τον απασχολεί λοιπόν ο «τουρκικός αιώνας», όχι τα επόμενα λίγα χρόνια. Γι’ αυτό και ο τίτλος του άρθρου του στην εφημερίδα Yeni Safak, στις 2.1, είχε τίτλο «Ο αιώνας του λαού». Ιδού η υπεροψία και η μέθη, με αριθμούς: «Το 2023, η Δημοκρατία της Τουρκίας, η οποία έχει μια βαθιά ριζωμένη ιστορία με 2.000 χρόνια παράδοσης κράτους, 1.400 χρόνια πολιτισμού και 1.000 χρόνια ύπαρξης στην Ανατολία, θα φτάσει τα 100 χρόνια ζωής της. Ο αιώνας της Τουρκίας είναι η νέα Κόκκινη Μηλιά του έθνους μας».

Κόκκινη Μηλιά; Οχι, δεν μας την έκλεψε. Εμείς βέβαια ξέρουμε από την παράδοση του «μαρμαρωμένου βασιλιά» που έχει καταγράψει ο Ν.Γ. Πολίτης, πως είναι «θέλημα Θεού» να ξεμαρμαρωθεί κάποτε ο άνακτας, να «κυνηγήσει με τα φουσάτα του τους Τούρκους και να τους διώξει ώς την Κόκκινη Μηλιά». «Εις την Κόκκινη Μηλιά εκαυχάτο ότι θα στείλη τους Τούρκους ο αρχηγός της εν Κρήτη επαναστάσεως του 1769 Δασκαλογιάννης», γράφει ο Πολίτης, που προσθέτει ότι «εν γαμηλίω άσματι εύχονται εις την νύμφην να γεννήση υιόν, όστις να εκδιώξη έως εκεί τους Τούρκους: Πρώτη σου γέννα, νύφη μου, ο Θιός να μας τ’ αξιώση, / μέσα στην Κόκκινη Μηλιά / τσι Τούρκους να ζυγώξη». Και στα χρόνια της Επανάστασής μας, «στιχουργός τις έγραφε: “Στην πατρίδα του Μωάμεθ, / εις την Κόκκινη Μηλιά, / πρέπει Τούρκοι να βρεθείτε / σαν ογλήγορα πουλιά”». Αγνωστο πού πέφτει η Κόκκινη Μηλιά, αν είναι η Μέκκα ή το Μονοδένδριον «κατά τα όρια της Περσίας». Ξέρουμε πάντως ότι η τουρκική λέξη «Elma» δηλώνει και τη μηλιά και το μήλο· ότι «οι Τούρκοι κόκκινον μήλον επονομάζουσι πάσαν μεγάλην και οχυράν πόλιν, η επωνυμία δ’ αύτη αναφέρεται εις την Κωνσταντινούπολιν», αλλά και στη Ρώμη και τη Βουδαπέστη· ότι τον Ιούλιο του 2020 ο Ερντογάν αποκάλεσε «Κόκκινο Μήλο» την Αγια-Σοφιά και καυχήθηκε γι’ αυτήν σαν να την έχτισαν οι Οθωμανοί. Ξέρουμε επίσης από τον 16ο αιώνα τουρκική προφητεία για την Κόκκινη Μηλιά και από τον 18ο την ελληνορθόδοξη του Κοσμά του Αιτωλού, που την αναπαρήγαγε ο Παΐσιος. Και τελικά, ξέρουμε ότι η Κόκκινη Μηλιά είναι το σημείο όπου διασταυρώνονται δύο αντίπαλα εθνικιστικά φαντασιακά. Μακάρι η σύγκρουσή τους να μείνει στην ήπειρο του φανταστικού.