Αναβάθμιση της Ελλάδας 2.0 ή στασιμότητα του παραγωγικού μοντέλου;

H χαμηλή παραγωγικότητα της βιομηχανίας και των υπηρεσιών στην Ελλάδα παραπέμπει σε συστηματικά χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Καθώς το ΑΕΠ της χώρας εξαρτάται σε ποσοστό 70%-80% από την κατανάλωση, η κυβέρνηση επέλεξε την πρόσκαιρη επίτευξη υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης με δανεισμό, την προσέλκυση κεφαλαίων από το εξωτερικό μέσω πώλησης ακίνητης περιουσίας και τη μη αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Η αδυναμία επίτευξης υψηλών ρυθμών ανάπτυξης όμως δεν επιτρέπει την επίτευξη μακροχρόνιων πρωτογενών πλεονασμάτων χωρίς λιτότητα. Σ’ αυτό το πλαίσιο η συζήτηση για τον κατώτατο μισθό έχει σημασία, καθώς η φτωχοποίηση ή, όπως αποκαλείται ουδέτερα, η συγκράτηση του κόστους εργασίας είναι προϋπόθεση της κερδοφορίας. Η συζήτηση για τον κατώτατο μισθό και τα επιδόματα θα είχε περιορισμένο νόημα στην περίπτωση ισχυρής οικονομίας και η αντιπαράθεση των κομμάτων θα επικεντρωνόταν στην αύξηση του μέσου μισθού. Όσο οι απολαβές στους νέους και ιδιαίτερα στους καλύτερα εκπαιδευμένους θα προσδιορίζονται με τον κατώτατο μισθό, το επακόλουθο θα είναι η μετανάστευση.

Οσο το ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης θα εξυπηρετούν τις πελατειακές σχέσεις, όσο η κοινωνική και παραγωγική αντίληψη της χώρας μας απομακρύνεται από την επικρατούσα στις αναπτυγμένες χώρες τόσο η απόκλιση των εισοδημάτων από παραγωγική δραστηριότητα θα διευρύνεται από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Όσο οι αποδόσεις της «παράλληλης» οικονομίας είναι σημαντικά υψηλότερες από τις επενδύσεις στην κύρια οικονομία και στη βιομηχανία τόσο ο εκσυγχρονισμός της οικονομίας είναι άνευ αντικειμένου.

Δύο παραδείγματα. Πρώτον, στο Συμβούλιο της Ε.Ε. συζητείται την τρέχουσα περίοδο η ευρωπαϊκή απάντηση στο αμερικανικό πρόγραμμα ενισχύσεων στην πράσινη βιομηχανία, το οποίο απειλεί με μετεγκατάσταση εταιρείες της Ε.Ε. στις ΗΠΑ. Η Ελλάδα απέχει ουσιαστικά από τη συζήτηση, ακολουθώντας τη γνωστή πρακτική «προτιθέμεθα να συνταχθούμε με την πλειοψηφία».

Δεύτερον, όταν η Γερμανία αποφάσισε το τριετές πρόγραμμα ενίσχυσης της βιομηχανίας της με 200 δισ. ευρώ, ο ευρωπαϊκός Τύπος διερωτήθηκε για την επίδρασή του στις λοιπές οικονομίες. Στην Ελλάδα περιορισμένη αναφορά έγινε στο θέμα, δεδομένου του περιορισμένου ενδιαφέροντος για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, με την εξαίρεση της προοπτικής λήψης κονδυλίων. Στην Ε.Ε. η συζήτηση επικεντρώνεται στο νέο παραγωγικό μοντέλο με έμφαση στην πράσινη βιομηχανία. Εφόσον η Ε.Ε. δεν είναι έτοιμη να προχωρήσει σε νέο δανεισμό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την εθνική χρηματοδότηση του πράσινου εκσυγχρονισμού της βιομηχανίας με χαλάρωση των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, συνοδευόμενη από βραχυπρόθεσμα μέτρα φορολογικής ενίσχυσης ως απάντηση στις ΗΠΑ.

Το «Βιομηχανικό Σχέδιο Πράσινης Συμφωνίας» αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας αξιοποιώντας καθαρές τεχνολογίες, ώστε να ενισχυθεί η θέση της Ε.Ε. στο διεθνές εμπόριο. Ο εκσυγχρονισμός της βιομηχανίας συνδυάζεται με ενίσχυση των δεξιοτήτων και ποιοτικές θέσεις εργασίας, διασφάλιση εφοδιασμού από σπάνιες γαίες, ώστε η Ε.Ε. να καταστεί πρωτοπόρος στην καθαρή τεχνολογία και στην καινοτομία σε μαζική παραγωγή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διευκολύνει την αναδιάταξη των υφιστάμενων κονδυλίων της Ε.Ε. για τη χρηματοδότηση της καινοτομίας καθαρής τεχνολογίας, της παραγωγής και της ανάπτυξης, ενώ θα προτείνει μεσοπρόθεσμα το ευρωπαϊκό sovereign fund, κατά την αναθεώρηση του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, πριν από το καλοκαίρι του 2023. Για τα κράτη-μέλη προβλέπεται πρόσβαση σε νέες επιχορηγήσεις 20 δισ. ευρώ από τα έσοδα των εκπομπών ρύπων, το αποθεματικό του Brexit 5,4 δισ. ευρώ και τα αδιάθετα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης 225 δισ. ευρώ.

Η Ελλάδα, με υψηλό δημόσιο χρέος, δύσκολα θα αξιοποιήσει τα πρόσθετα δάνεια, ενώ η διαχείριση των κονδυλίων μέσω του τραπεζικού τομέα δεν είναι αποτελεσματική, διότι η πράσινη μετάβαση είναι σαφής περίπτωση αποτυχίας της αγοράς. Η αποτυχία της αγοράς, άλλωστε, είναι η νομιμοποιητική βάση των ενισχύσεων σε ΗΠΑ και Ε.Ε. Σε αντιδιαστολή, στην Ελλάδα επιλέγουμε την κατανομή επιχορηγήσεων και δανείων μέσω του μηχανισμού της αγοράς των τραπεζών.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 35% και 40% όλων των θέσεων εργασίας θα επηρεαστούν από την πράσινη μετάβαση. Συνεπώς, η ανάπτυξη των απαιτούμενων δεξιοτήτων καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας αποτελεί προτεραιότητα. Η Ελλάδα είναι έτοιμη; Δυστυχώς, η απάντηση είναι αρνητική, καθώς η κυβέρνηση δίνει έμφαση μόνο στην εξυπηρέτηση του πελατειακού συστήματος.

Η Ε.Ε. θα προωθήσει το ελεύθερο εμπόριο για ανθεκτικές αλυσίδες εφοδιασμού με νέες συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της Ε.Ε. με στόχο την υποστήριξη της πράσινης μετάβασης. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Ε.Ε. διερευνά τη δημιουργία «Λέσχης Κρίσιμων Πρώτων Υλών» για τη διασφάλιση του εφοδιασμού της ευρωπαϊκής βιομηχανίας με σπάνιες γαίες μέσω βιομηχανικών συνεργασιών Clean Tech/Net-Zero. Οι αναγκαίες παρεμβάσεις στην οικονομία, οι πράσινες επενδύσεις και η ενίσχυση της βιομηχανίας, η βελτίωση των αμοιβών και της απασχόλησης, η θέση της Ελλάδας στις νέες εφοδιαστικές αλυσίδες και η μετανάστευση της νεολαίας είναι τα κεντρικά ζητήματα για την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Η ελπίδα, πρώτιστα για τη νεολαία, είναι η επόμενη κυβέρνηση να προχωρήσει στην απαιτούμενη κρίσιμη αναβάθμιση της Ελλάδας 2.0 και την ένταξη της ελληνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή, ειδάλλως η στασιμότητα του σημερινού παραγωγικού μοντέλου θα παρασύρει τη χώρα σε νέα καθοδική σπείρα.

Ο Γιάννης Μπράχος είναι οικονομολόγος, πρώην γενικός γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων υπουργείου Εξωτερικών