Η... διπλή ζωή των ψηφοφόρων
Αβέβαιη η πρόβλεψη στην εξέλιξη του εκλογικού ανταγωνισμού
Ηλίας Νικολακόπουλος, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2006-10-27
Τα αμφίρροπα και εν πολλοίς αντιφατικά αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών για την Αυτοδιοίκηση υποδεικνύουν μια σημαντική αλλαγή του πολιτικού τοπίου, η οποία πάντως δεν είναι μονοκομματικά αναγνώσιμη.
Η απόλυτη απόρριψη από την κοινωνία των κομματικά προσδιορισμένων υποψηφιοτήτων και η υιοθέτηση, από μεγάλη μερίδα του εκλογικού σώματος, κομματικά αντικρουόμενων επιλογών (στις δύο παράλληλες κάλπες για την Αυτοδιοίκηση) αποτελούν τα κυριότερα στοιχεία του νέου πολιτικού τοπίου. Τα φαινόμενα αυτά είχαν βέβαια αρχίσει να εμφανίζονται ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 90, στις πρόσφατες εκλογές όμως προσέλαβαν διαστάσεις γενικευμένου ρεύματος και απέκτησαν ουσιαστικότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Οι αντάρτες. Το φαινόμενο των ανταρτών, που καταγράφηκε πρώτη φορά σε μεγάλη έκταση στις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές του 1994, μέχρι σήμερα παρέμενε κατά κανόνα εντεταγμένο σε μια παραταξιακή λογική, αμφισβητώντας απλώς τις επίσημες κομματικές επιλογές. Ο α γύρος μετατρεπόταν έτσι σε ένα είδος προκριματικών εκλογών χωρίς ιδιαίτερους κινδύνους, αφού ήταν πάντα εφικτή η επανασυσπείρωση στον β γύρο, εφόσον η αντίπαλη παράταξη δεν συγκέντρωνε την απόλυτη πλειοψηφία. Γι αυτό, μέχρι και το 2002 ήταν σχετικά απλό να ταξινομηθούν οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι ως «προερχόμενοι από το ΠΑΣΟΚ» ή «προερχόμενοι από τη Ν.Δ.», ενώ η μετατόπιση των ψήφων στον β γύρο ακολουθούσε (με ορισμένες κατά τόπους εξαιρέσεις) τη λογική της παραταξιακής συγγένειας.
Η πρόσφατη αλλαγή του εκλογικού νόμου με την καθιέρωση του 42%, εκτός από την προφανή μικροκομματική λογική της υπέρ της Ν.Δ., είχε ως επιπλέον στόχο να ενισχύσει τους επίσημους κομματικούς μηχανισμούς, προσφέροντάς τους ένα ισχυρό επιχείρημα για τους κινδύνους που θα διέτρεχε ενδεχομένως η παράταξη σε περίπτωση διάσπασης. Το γεγονός ότι το επιχείρημα αυτό δεν είχε, σε πολλούς δήμους και σε πολιτικά κρίσιμες νομαρχίες, την αναμενόμενη αποτρεπτική εμβέλεια, αποτελούσε σαφή ένδειξη για τα διαφορετικά πλέον ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανεξάρτητων συνδυασμών, οι περισσότεροι από τους οποίους αποποιούντο τον προσδιορισμό «προερχόμενος από...». Αλλά και όταν οι κεντρικοί κομματικοί σχηματισμοί κατόρθωσαν, ασκώντας παντός είδους πιέσεις εν όψει του β γύρου, να επανεντάξουν στην παραταξιακή λογική ορισμένους ανεξάρτητους υποψηφίους (όπως π.χ. η Ν.Δ. στις νομαρχίες Σερρών και Μαγνησίας), οι ψηφοφόροι αρνήθηκαν να τους ακολουθήσουν.
Διαφορετική ψήφος. Η αποδυνάμωση αυτή, όχι απλώς των κομματικών αλλά και των παραταξιακών ταυτίσεων, αποτυπώθηκε επίσης στις σημαντικότατες αποκλίσεις μεταξύ νομαρχιακής και δημοτικής ψήφου που παρατηρήθηκαν, αφενός στην υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς και αφετέρου σε πολλούς μεγάλους επαρχιακούς δήμους. Σε όσες μάλιστα περιπτώσεις οι τοπικές ιδιαιτερότητες καθιστούσαν ορατή και έντονη τη διαφοροποίηση της εκλογικής προσφοράς, οι αποκλίσεις αυτές προσέλαβαν πρωτόγνωρες διαστάσεις. Έτσι, π.χ. στο Ηράκλειο, την Καβάλα και την Κόρινθο (προς όφελος του ΠΑΣΟΚ), αλλά και αντίστροφα στη Ρόδο και τη Χίο (προς όφελος της Ν.Δ.), τουλάχιστον 15% έως 20% του εκλογικού σώματος ψήφισε στις δημοτικές εκλογές αντίθετα προς κάθε είδους παραταξιακή λογική. Αλλά ακόμη και στην (υποτίθεται) κομματικά δομημένη αναμέτρηση της υπερνομαρχίας Αθηνών - Πειραιώς περίπου 15% του εκλογικού σώματος ψήφισε διαφορετικά από ό,τι δήλωσε την ίδια στιγμή (στα exit polls) πως θα ψήφιζε σε περίπτωση βουλευτικών εκλογών.
Το γεγονός ότι υπάρχει πλέον ένα τόσο εκτεταμένο τμήμα του εκλογικού σώματος που είναι πρόθυμο να υιοθετήσει με σχετική ευκολία μια λογική ψήφου «a la carte» αποτελεί την πιο ριζική αλλαγή του πολιτικού τοπίου, η οποία και καθιστά αβέβαιη οποιαδήποτε μακροσκοπική πρόβλεψη για την εξέλιξη του εκλογικού ανταγωνισμού.
Η εύθραυστη ηγεμονία της Ν.Δ...
Η διαφαινόμενη, αν και ακόμη λανθάνουσα, απορρύθμιση των παραταξιακών ταυτίσεων δεν αποτυπώνεται βέβαια εύκολα στις τρέχουσες δημοσκοπήσεις για την «πρόθεση ψήφου». Οι ενδείξεις όμως που προέκυψαν από τις δύο παράλληλες κάλπες για την Αυτοδιοίκηση, δείχνουν καθαρά και τον εύθραυστο χαρακτήρα της ηγεμονίας της Ν.Δ. και την αδυναμία του ΠΑΣΟΚ να εμφανιστεί ως οργανωτικά συνεκτικός μηχανισμός με ανανεωμένο και ελκυστικό πολιτικό πρόσωπο.
Η αναπάντεχη ήττα της Ν.Δ., στον β γύρο των νομαρχιακών εκλογών σε τρεις ευνοϊκές γι αυτήν περιοχές (Σέρρες, Καρδίτσα, Μαγνησία), αποτυπώνει με απόλυτη σαφήνεια τον εύθραυστο χαρακτήρα της ηγεμονίας της. Ιδιαίτερα στη συμβολικά φορτισμένη αναμέτρηση για τη Νομαρχία Σερρών (όπου το 2004 η Ν.Δ. είχε συγκεντρώσει 56,5%, έναντι 34,1% το ΠΑΣΟΚ), η αποδοκιμασία των επιλογών της υπήρξε ολοκληρωτική. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα του νομού (όπου εκλέχτηκε οριακά δήμαρχος προσκείμενος στη Ν.Δ.), το ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ για τη νομαρχία προσέγγισε το 65% των ψήφων (έναντι 35,5% στις βουλευτικές του 2004). Αντίστοιχη αποδοκιμασία γνώρισαν εξάλλου και άλλες επιλογές της Ν.Δ., τόσο στις δημοτικές (Πύργος, Κόρινθος, Καβάλα κ.α.) όσο και στις νομαρχιακές εκλογές (Αιτωλοακαρνανία, Κυκλάδες, Κεφαλονιά κ.α.). Και αν η παραταξιακή ταύτιση δεν μπόρεσε να αντισταθμίσει λανθασμένες επιλογές ούτε σε περιοχές πολιτικής ηγεμονίας (όπως οι Σέρρες), είναι φανερό ότι λειτουργεί ακόμη λιγότερο για τα στρώματα που την επέλεξαν το 2004 (αλλά και το 2000) με βασικό κριτήριο την αποδοκιμασία του κυβερνητικού (αλλά και του κομματικού) ΠΑΣΟΚ.
... και οι οργανωτικές αδυναμίες του ΠΑΣΟΚ
Η ΕΙΚΟΝΑ που παρουσίασε το ΠΑΣΟΚ δεν αντιστοιχεί σε κόμμα που έχει ανασυγκροτήσει τους μηχανισμούς του, έχει αφουγκραστεί τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας και κυρίως έχει αφομοιώσει τα διδάγματα από την ήττα του 2004.
3 συν 5 νομαρχίες. Χαρακτηριστικό δείγμα των οργανωτικών του αδυναμιών είναι ότι δεν μπόρεσε να καλύψει με εκλογικούς αντιπροσώπους το σύνολο των εκλογικών τμημάτων της χώρας, ιδιαίτερα μάλιστα την υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς. Επίσης το γεγονός ότι από τις έξι νομαρχίες που έχασε προς όφελος της Ν.Δ., οι τρεις (Κοζάνη, Χαλκιδική, Κέρκυρα) χάθηκαν για λιγότερο από οκτακόσιες ψήφους, ενώ με ανάλογες ή και μικρότερες διαφορές δεν μπόρεσε να αποσπάσει δύο άλλες νομαρχίες από τη Ν.Δ. (Ζάκυνθος, Ημαθία).
Εκτός από τα προβλήματα που αφορούν την αποτελεσματική αντιμετώπιση των εκλογών, η αδυναμία του ΠΑΣΟΚ να λειτουργήσει ως δυνητικός διεκδικητής της εξουσίας, δηλαδή ως πόλος συσπείρωσης των αντιδεξιών δυνάμεων, σε αρκετές περιπτώσεις εκφράστηκε και κατά τη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων. Το παράδειγμα της υποψηφιότητας Μπουτάρη στη Θεσσαλονίκη είναι το πλέον σχολιασμένο, αποτελεί όμως απλώς την κορυφή του παγόβουνου. Η αποτυχία των επίσημων υποψηφίων και η εκλογή ανταρτών σε πόλεις όπως η Κέρκυρα και το Μεσολόγγι, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και η απόρριψη του παραδοσιακού «αυτοδιοικητικού» προσωπικού του ΠΑΣΟΚ, συμπληρώνουν αυτή την εικόνα. Ακόμα και δήμαρχοι του ΠΑΣΟΚ με μακρά θητεία και αξιόλογο έργο (Ηλιούπολη, Ν. Ηράκλειο, Κορυδαλλός κ.α.) τιμωρήθηκαν, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που πριν από δυόμισι χρόνια είχε τιμωρηθεί το παραδοσιακό κοινοβουλευτικό προσωπικό του ΠΑΣΟΚ.
Επιβραβεύτηκαν. Αντίθετα, νέες επιλογές όπως π.χ. ο Μάκης Παρασκευόπουλος στον Πύργο (ακόμα κι αν προέκυψε κατά τύχη, λόγω της απόσυρσης του υποψηφίου που αρχικά είχε πάρει το χρίσμα) επιβραβεύθηκαν πανηγυρικά. Όλες όμως οι αντίστοιχες επιλογές που φιλοδοξούσαν να σηματοδοτήσουν το ανανεωμένο «πρόσωπο» του ΠΑΣΟΚ δεν αποδείχθηκαν εξίσου επιτυχείς.
Η απόλυτη απόρριψη από την κοινωνία των κομματικά προσδιορισμένων υποψηφιοτήτων και η υιοθέτηση, από μεγάλη μερίδα του εκλογικού σώματος, κομματικά αντικρουόμενων επιλογών (στις δύο παράλληλες κάλπες για την Αυτοδιοίκηση) αποτελούν τα κυριότερα στοιχεία του νέου πολιτικού τοπίου. Τα φαινόμενα αυτά είχαν βέβαια αρχίσει να εμφανίζονται ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 90, στις πρόσφατες εκλογές όμως προσέλαβαν διαστάσεις γενικευμένου ρεύματος και απέκτησαν ουσιαστικότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Οι αντάρτες. Το φαινόμενο των ανταρτών, που καταγράφηκε πρώτη φορά σε μεγάλη έκταση στις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές του 1994, μέχρι σήμερα παρέμενε κατά κανόνα εντεταγμένο σε μια παραταξιακή λογική, αμφισβητώντας απλώς τις επίσημες κομματικές επιλογές. Ο α γύρος μετατρεπόταν έτσι σε ένα είδος προκριματικών εκλογών χωρίς ιδιαίτερους κινδύνους, αφού ήταν πάντα εφικτή η επανασυσπείρωση στον β γύρο, εφόσον η αντίπαλη παράταξη δεν συγκέντρωνε την απόλυτη πλειοψηφία. Γι αυτό, μέχρι και το 2002 ήταν σχετικά απλό να ταξινομηθούν οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι ως «προερχόμενοι από το ΠΑΣΟΚ» ή «προερχόμενοι από τη Ν.Δ.», ενώ η μετατόπιση των ψήφων στον β γύρο ακολουθούσε (με ορισμένες κατά τόπους εξαιρέσεις) τη λογική της παραταξιακής συγγένειας.
Η πρόσφατη αλλαγή του εκλογικού νόμου με την καθιέρωση του 42%, εκτός από την προφανή μικροκομματική λογική της υπέρ της Ν.Δ., είχε ως επιπλέον στόχο να ενισχύσει τους επίσημους κομματικούς μηχανισμούς, προσφέροντάς τους ένα ισχυρό επιχείρημα για τους κινδύνους που θα διέτρεχε ενδεχομένως η παράταξη σε περίπτωση διάσπασης. Το γεγονός ότι το επιχείρημα αυτό δεν είχε, σε πολλούς δήμους και σε πολιτικά κρίσιμες νομαρχίες, την αναμενόμενη αποτρεπτική εμβέλεια, αποτελούσε σαφή ένδειξη για τα διαφορετικά πλέον ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανεξάρτητων συνδυασμών, οι περισσότεροι από τους οποίους αποποιούντο τον προσδιορισμό «προερχόμενος από...». Αλλά και όταν οι κεντρικοί κομματικοί σχηματισμοί κατόρθωσαν, ασκώντας παντός είδους πιέσεις εν όψει του β γύρου, να επανεντάξουν στην παραταξιακή λογική ορισμένους ανεξάρτητους υποψηφίους (όπως π.χ. η Ν.Δ. στις νομαρχίες Σερρών και Μαγνησίας), οι ψηφοφόροι αρνήθηκαν να τους ακολουθήσουν.
Διαφορετική ψήφος. Η αποδυνάμωση αυτή, όχι απλώς των κομματικών αλλά και των παραταξιακών ταυτίσεων, αποτυπώθηκε επίσης στις σημαντικότατες αποκλίσεις μεταξύ νομαρχιακής και δημοτικής ψήφου που παρατηρήθηκαν, αφενός στην υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς και αφετέρου σε πολλούς μεγάλους επαρχιακούς δήμους. Σε όσες μάλιστα περιπτώσεις οι τοπικές ιδιαιτερότητες καθιστούσαν ορατή και έντονη τη διαφοροποίηση της εκλογικής προσφοράς, οι αποκλίσεις αυτές προσέλαβαν πρωτόγνωρες διαστάσεις. Έτσι, π.χ. στο Ηράκλειο, την Καβάλα και την Κόρινθο (προς όφελος του ΠΑΣΟΚ), αλλά και αντίστροφα στη Ρόδο και τη Χίο (προς όφελος της Ν.Δ.), τουλάχιστον 15% έως 20% του εκλογικού σώματος ψήφισε στις δημοτικές εκλογές αντίθετα προς κάθε είδους παραταξιακή λογική. Αλλά ακόμη και στην (υποτίθεται) κομματικά δομημένη αναμέτρηση της υπερνομαρχίας Αθηνών - Πειραιώς περίπου 15% του εκλογικού σώματος ψήφισε διαφορετικά από ό,τι δήλωσε την ίδια στιγμή (στα exit polls) πως θα ψήφιζε σε περίπτωση βουλευτικών εκλογών.
Το γεγονός ότι υπάρχει πλέον ένα τόσο εκτεταμένο τμήμα του εκλογικού σώματος που είναι πρόθυμο να υιοθετήσει με σχετική ευκολία μια λογική ψήφου «a la carte» αποτελεί την πιο ριζική αλλαγή του πολιτικού τοπίου, η οποία και καθιστά αβέβαιη οποιαδήποτε μακροσκοπική πρόβλεψη για την εξέλιξη του εκλογικού ανταγωνισμού.
Η εύθραυστη ηγεμονία της Ν.Δ...
Η διαφαινόμενη, αν και ακόμη λανθάνουσα, απορρύθμιση των παραταξιακών ταυτίσεων δεν αποτυπώνεται βέβαια εύκολα στις τρέχουσες δημοσκοπήσεις για την «πρόθεση ψήφου». Οι ενδείξεις όμως που προέκυψαν από τις δύο παράλληλες κάλπες για την Αυτοδιοίκηση, δείχνουν καθαρά και τον εύθραυστο χαρακτήρα της ηγεμονίας της Ν.Δ. και την αδυναμία του ΠΑΣΟΚ να εμφανιστεί ως οργανωτικά συνεκτικός μηχανισμός με ανανεωμένο και ελκυστικό πολιτικό πρόσωπο.
Η αναπάντεχη ήττα της Ν.Δ., στον β γύρο των νομαρχιακών εκλογών σε τρεις ευνοϊκές γι αυτήν περιοχές (Σέρρες, Καρδίτσα, Μαγνησία), αποτυπώνει με απόλυτη σαφήνεια τον εύθραυστο χαρακτήρα της ηγεμονίας της. Ιδιαίτερα στη συμβολικά φορτισμένη αναμέτρηση για τη Νομαρχία Σερρών (όπου το 2004 η Ν.Δ. είχε συγκεντρώσει 56,5%, έναντι 34,1% το ΠΑΣΟΚ), η αποδοκιμασία των επιλογών της υπήρξε ολοκληρωτική. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα του νομού (όπου εκλέχτηκε οριακά δήμαρχος προσκείμενος στη Ν.Δ.), το ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ για τη νομαρχία προσέγγισε το 65% των ψήφων (έναντι 35,5% στις βουλευτικές του 2004). Αντίστοιχη αποδοκιμασία γνώρισαν εξάλλου και άλλες επιλογές της Ν.Δ., τόσο στις δημοτικές (Πύργος, Κόρινθος, Καβάλα κ.α.) όσο και στις νομαρχιακές εκλογές (Αιτωλοακαρνανία, Κυκλάδες, Κεφαλονιά κ.α.). Και αν η παραταξιακή ταύτιση δεν μπόρεσε να αντισταθμίσει λανθασμένες επιλογές ούτε σε περιοχές πολιτικής ηγεμονίας (όπως οι Σέρρες), είναι φανερό ότι λειτουργεί ακόμη λιγότερο για τα στρώματα που την επέλεξαν το 2004 (αλλά και το 2000) με βασικό κριτήριο την αποδοκιμασία του κυβερνητικού (αλλά και του κομματικού) ΠΑΣΟΚ.
... και οι οργανωτικές αδυναμίες του ΠΑΣΟΚ
Η ΕΙΚΟΝΑ που παρουσίασε το ΠΑΣΟΚ δεν αντιστοιχεί σε κόμμα που έχει ανασυγκροτήσει τους μηχανισμούς του, έχει αφουγκραστεί τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας και κυρίως έχει αφομοιώσει τα διδάγματα από την ήττα του 2004.
3 συν 5 νομαρχίες. Χαρακτηριστικό δείγμα των οργανωτικών του αδυναμιών είναι ότι δεν μπόρεσε να καλύψει με εκλογικούς αντιπροσώπους το σύνολο των εκλογικών τμημάτων της χώρας, ιδιαίτερα μάλιστα την υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς. Επίσης το γεγονός ότι από τις έξι νομαρχίες που έχασε προς όφελος της Ν.Δ., οι τρεις (Κοζάνη, Χαλκιδική, Κέρκυρα) χάθηκαν για λιγότερο από οκτακόσιες ψήφους, ενώ με ανάλογες ή και μικρότερες διαφορές δεν μπόρεσε να αποσπάσει δύο άλλες νομαρχίες από τη Ν.Δ. (Ζάκυνθος, Ημαθία).
Εκτός από τα προβλήματα που αφορούν την αποτελεσματική αντιμετώπιση των εκλογών, η αδυναμία του ΠΑΣΟΚ να λειτουργήσει ως δυνητικός διεκδικητής της εξουσίας, δηλαδή ως πόλος συσπείρωσης των αντιδεξιών δυνάμεων, σε αρκετές περιπτώσεις εκφράστηκε και κατά τη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων. Το παράδειγμα της υποψηφιότητας Μπουτάρη στη Θεσσαλονίκη είναι το πλέον σχολιασμένο, αποτελεί όμως απλώς την κορυφή του παγόβουνου. Η αποτυχία των επίσημων υποψηφίων και η εκλογή ανταρτών σε πόλεις όπως η Κέρκυρα και το Μεσολόγγι, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και η απόρριψη του παραδοσιακού «αυτοδιοικητικού» προσωπικού του ΠΑΣΟΚ, συμπληρώνουν αυτή την εικόνα. Ακόμα και δήμαρχοι του ΠΑΣΟΚ με μακρά θητεία και αξιόλογο έργο (Ηλιούπολη, Ν. Ηράκλειο, Κορυδαλλός κ.α.) τιμωρήθηκαν, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που πριν από δυόμισι χρόνια είχε τιμωρηθεί το παραδοσιακό κοινοβουλευτικό προσωπικό του ΠΑΣΟΚ.
Επιβραβεύτηκαν. Αντίθετα, νέες επιλογές όπως π.χ. ο Μάκης Παρασκευόπουλος στον Πύργο (ακόμα κι αν προέκυψε κατά τύχη, λόγω της απόσυρσης του υποψηφίου που αρχικά είχε πάρει το χρίσμα) επιβραβεύθηκαν πανηγυρικά. Όλες όμως οι αντίστοιχες επιλογές που φιλοδοξούσαν να σηματοδοτήσουν το ανανεωμένο «πρόσωπο» του ΠΑΣΟΚ δεν αποδείχθηκαν εξίσου επιτυχείς.
