Το αλυσιδωτό χάος στη Μέση Ανατολή
Joschka Fischer, Project Syndicate, Το Βήμα, Δημοσιευμένο: 2006-12-01
Η πολιτική κατάσταση και η ασφάλεια στην τεράστια περιοχή από το Πακιστάν ως τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου είναι αιτίες σοβαρής ανησυχίας. Όταν οι ΗΠΑ παρενέβησαν στρατιωτικά στο Ιράκ το 1991, πρόθεσή τους ήταν να διενεργήσουν Θεμελιώδεις αλλαγές σε όλη την περιοχή. Σήμερα είναι σαφές ότι η πολιτική αυτή είχε ελάχιστη επιτυχία. Πράγματι, οι υπάρχουσες σχέσεις ισχύος στη Μέση Ανατολή έχουν κλονιστεί μόνιμα. Αλλά η Δημοκρατία δεν διαδόθηκε στην περιοχή σαν το ντόμινο1 αντίθετα, απειλούμαστε με αλυσιδωτή εξάπλωση του χάους.
Η απόφαση των ΗΠΑ να προχωρήσουν το 1991 σε πόλεμο με το Ιράκ για την απελευθέρωση του Κουβέιτ καθιέρωσε τον ρόλο τους ως τη μοναδική, ηγεμονική στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Η απόφαση για τον δεύτερο πόλεμο το 2003 και την κατοχή του Ιράκ μετέτρεψε αυτήν την ηγεμονία σε άμεση αμερικανική ευθύνη για το μέλλον της Μέσης Ανατολής.
Δύο ενδεχόμενα μπορεί να προκύψουν από τον ρόλο των ΗΠΑ ως μιας δύναμης αποφάσεων, τις οποίες υιοθέτησαν στη Μέση Ανατολή. Αν πετύχει, χάρη στη χρήση της στρατιωτικής της ισχύος, θα δημιουργήσει μια νέα, δημοκρατική Μέση Ανατολή. Αν όχι, θα προκαλέσει κενό εξουσίας και θα αποσταθεροποιήσει την περιοχή. To δεύτερο σενάριο -εξαρχής προβλέψιμο- έχει γίνει πραγματικότητα.
Ο χαρακτήρας του πολέμου στο Ιράκ μετατράπηκε από επιχείρηση εκδημοκρατισμού σε επιχείρηση σταθεροποίησης με υψηλές απώλειες και κόστος. Ο στόχος είναι πλέον, αντί για τον επανασυσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή, απλώς η διατήρηση του status quo. To μόνο που μπορούν να ελπίζουν τώρα οι ΗΠΑ είναι μια αποχώρηση που θα περισώσει το γόητρό τους. ΟΙ πρόσφατες εκλογές ήταν δημοψήφισμα για τον πόλεμο στο Ιράκ θέτοντας ένα χρονοδιάγραμμα για την «ιρακοποίηση» και την αποχώρηση των ΗΠΑ πριν από τις επόμενες εκλογές.
Μετά το εντελώς προβλέψιμο τέλος της αμερικανικής επιχείρησης σταθεροποίησης, ελλοχεύει στο Ιράκ ένας εμφύλιος πόλεμος με κίνδυνο να μετατραπεί σε αραβοϊρανικό πόλεμο δι’ αντιπροσώπων, για την κυριαρχία στο Ιράκ, στον Περσικό, στον Λίβανο, στα παλαιστινιακά εδάφη και αλλού. Επιπλέον, υπάρχει οξύς κίνδυνος ότι το κενό ισχύος στο Ιράκ θα πυροδοτήσει την αραβοϊσραηλινή διαμάχη, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, σε μια περιφερειακή κρίση γιγαντιαίων διαστάσεων.
Εν όψει της επικείμενης αποχώρησης των ΗΠΑ, οι περιφερειακές δυνάμεις επανεκτιμούν τους αντικειμενικούς τους στόχους. To Ιράν, η Συρία, η Σαουδική Αραβία, η Aίγυπτος, n Ιορδανία, το Πακιστάν, η Τουρκία και το Ισραήλ θα είναι οι κύριοι παίκτες. Εξαιτίας του πολέμου στο Ιράκ οι ΗΠΑ έχασαν το μονοπώλιο δράσης στη Μέση Ανατολή και αλλού. Στο μέλλον θα δραστηριοποιούνται στην περιοχή κυρίως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Kίνα, η Ινδία. As ελπίσουμε ότι θα συγκαταλέγεται και η Ευρώπη, γιατί η ασφάλειά της καθορίζεται εκεί. Διακυβεύεται λοιπόν όχι μόνον το Ιράκ αλλά το μέλλον όλης της περιοχής. Θα είμαστε τυχεροί αν το αναδυόμενο χάος μπορεί να περιοριστεί στο Ιράκ.
Η συνειδητοποίηση για την Ουάσιγκτον ότι το Ιράκ δεν μπορεί να κερδηθεί ή, ακόμη, να σταθεροποιηθεί αν δεν αλλάξει όλο το περιφερειακό δίκτυο δυνάμεων ήρθε αργά - και ίσως πολύ αργά. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να συμφωνήσουν με τους συμμάχους τους και να αρχίσουν απευθείας συνομιλίες με τους άλλους «παίκτες» για να επιτύχουν νέα συναίνεση σε περιφερειακό επίπεδο. Κάθε μέρα που περνά η θέση των ΗΠΑ στην περιοχή εξασθενεί και οι πιθανότητες για μια επιτυχημένη πολιτική απομακρύνονται.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος πηγάζει από το Ιράν, που σαφώς ωφελείται από το κενό ισχύος στο Ιράκ. To Ιράν τρέφει ηγεμονικές φιλοδοξίες τις οποίες επιθυμεί να πραγματοποιήσει διά μέσου του στρατού του, των αποθεμάτων πετρελαίου, του πυρηνικού προγράμματος, της επιρροής στους σιίτες και των προσπαθειών να ανατρέψει το status quo μέσα στον αραβικό μουσουλμανικό κόσμο. Ωστόσο, το Ιράν είναι σχετικά απομονωμένο: οι μόνοι του σύμμαχοι είναι η Συρία και η Χεζμπολάχ και απειλείται από έναν de facto αντι-ιρανικό συνασπισμό όσων φοβούνται την άνοδό του.
Αν η Δύση (Αμερική και Ευρώπη) δράσει με ταχύτητα, αποφασιστικά και ενωμένα, παραμένει η ευκαιρία να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να μετατοπιστούν, ή τουλάχιστον να εξισορροπηθούν, τα συμφέροντα των πιο σημαντικών «παικτών» της περιοχής. Αυτό σημαίνει στρατηγική βασισμένη στην πολιτική ισχύ - και όχι την απειλή στρατιωτικής επέμβασης ή πολιτειακής αλλαγής - με απευθείας συνομιλίες, εγγυήσεις ασφάλειας και υποστήριξη στην πολιτική και οικονομική ενσωμάτωση. Η στρατηγική, για να είναι επιτυχημένη, απαιτεί μια ρεαλιστική απειλή απομόνωσης για αυτούς που θα εξακολουθούν να υπονομεύουν την περιφερειακή σταθερότητα, όπως επίσης και την ουσιαστική πρόοδο στην αραβοϊσραηλινή διαμάχη.
Μια νέα πολιτική στη Μέση Ανατολή θα χρειαστεί να επικεντρωθεί σε τέσσερα βασικά σημεία: (1) Μια συνολική πρόταση στη Συρία ώστε να απαγκιστρωθεί από το Ιράν και να κλείσει τα ανοιχτά μέτωπα. (2) Μια πρόταση για απευθείας συνομιλίες με το Ιράν για την προοπτική της πλήρους εξομάλυνσης των σχέσεων. (3) Μια αποφασιστική και ρεαλιστική πρωτοβουλία για την επίλυση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης και (4) μια περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφάλειας που θα επικεντρώνεται στη σταθεροποίηση του Ιράκ και του Αφγανιστάν.
Η απόφαση των ΗΠΑ να προχωρήσουν το 1991 σε πόλεμο με το Ιράκ για την απελευθέρωση του Κουβέιτ καθιέρωσε τον ρόλο τους ως τη μοναδική, ηγεμονική στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Η απόφαση για τον δεύτερο πόλεμο το 2003 και την κατοχή του Ιράκ μετέτρεψε αυτήν την ηγεμονία σε άμεση αμερικανική ευθύνη για το μέλλον της Μέσης Ανατολής.
Δύο ενδεχόμενα μπορεί να προκύψουν από τον ρόλο των ΗΠΑ ως μιας δύναμης αποφάσεων, τις οποίες υιοθέτησαν στη Μέση Ανατολή. Αν πετύχει, χάρη στη χρήση της στρατιωτικής της ισχύος, θα δημιουργήσει μια νέα, δημοκρατική Μέση Ανατολή. Αν όχι, θα προκαλέσει κενό εξουσίας και θα αποσταθεροποιήσει την περιοχή. To δεύτερο σενάριο -εξαρχής προβλέψιμο- έχει γίνει πραγματικότητα.
Ο χαρακτήρας του πολέμου στο Ιράκ μετατράπηκε από επιχείρηση εκδημοκρατισμού σε επιχείρηση σταθεροποίησης με υψηλές απώλειες και κόστος. Ο στόχος είναι πλέον, αντί για τον επανασυσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή, απλώς η διατήρηση του status quo. To μόνο που μπορούν να ελπίζουν τώρα οι ΗΠΑ είναι μια αποχώρηση που θα περισώσει το γόητρό τους. ΟΙ πρόσφατες εκλογές ήταν δημοψήφισμα για τον πόλεμο στο Ιράκ θέτοντας ένα χρονοδιάγραμμα για την «ιρακοποίηση» και την αποχώρηση των ΗΠΑ πριν από τις επόμενες εκλογές.
Μετά το εντελώς προβλέψιμο τέλος της αμερικανικής επιχείρησης σταθεροποίησης, ελλοχεύει στο Ιράκ ένας εμφύλιος πόλεμος με κίνδυνο να μετατραπεί σε αραβοϊρανικό πόλεμο δι’ αντιπροσώπων, για την κυριαρχία στο Ιράκ, στον Περσικό, στον Λίβανο, στα παλαιστινιακά εδάφη και αλλού. Επιπλέον, υπάρχει οξύς κίνδυνος ότι το κενό ισχύος στο Ιράκ θα πυροδοτήσει την αραβοϊσραηλινή διαμάχη, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, σε μια περιφερειακή κρίση γιγαντιαίων διαστάσεων.
Εν όψει της επικείμενης αποχώρησης των ΗΠΑ, οι περιφερειακές δυνάμεις επανεκτιμούν τους αντικειμενικούς τους στόχους. To Ιράν, η Συρία, η Σαουδική Αραβία, η Aίγυπτος, n Ιορδανία, το Πακιστάν, η Τουρκία και το Ισραήλ θα είναι οι κύριοι παίκτες. Εξαιτίας του πολέμου στο Ιράκ οι ΗΠΑ έχασαν το μονοπώλιο δράσης στη Μέση Ανατολή και αλλού. Στο μέλλον θα δραστηριοποιούνται στην περιοχή κυρίως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Kίνα, η Ινδία. As ελπίσουμε ότι θα συγκαταλέγεται και η Ευρώπη, γιατί η ασφάλειά της καθορίζεται εκεί. Διακυβεύεται λοιπόν όχι μόνον το Ιράκ αλλά το μέλλον όλης της περιοχής. Θα είμαστε τυχεροί αν το αναδυόμενο χάος μπορεί να περιοριστεί στο Ιράκ.
Η συνειδητοποίηση για την Ουάσιγκτον ότι το Ιράκ δεν μπορεί να κερδηθεί ή, ακόμη, να σταθεροποιηθεί αν δεν αλλάξει όλο το περιφερειακό δίκτυο δυνάμεων ήρθε αργά - και ίσως πολύ αργά. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να συμφωνήσουν με τους συμμάχους τους και να αρχίσουν απευθείας συνομιλίες με τους άλλους «παίκτες» για να επιτύχουν νέα συναίνεση σε περιφερειακό επίπεδο. Κάθε μέρα που περνά η θέση των ΗΠΑ στην περιοχή εξασθενεί και οι πιθανότητες για μια επιτυχημένη πολιτική απομακρύνονται.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος πηγάζει από το Ιράν, που σαφώς ωφελείται από το κενό ισχύος στο Ιράκ. To Ιράν τρέφει ηγεμονικές φιλοδοξίες τις οποίες επιθυμεί να πραγματοποιήσει διά μέσου του στρατού του, των αποθεμάτων πετρελαίου, του πυρηνικού προγράμματος, της επιρροής στους σιίτες και των προσπαθειών να ανατρέψει το status quo μέσα στον αραβικό μουσουλμανικό κόσμο. Ωστόσο, το Ιράν είναι σχετικά απομονωμένο: οι μόνοι του σύμμαχοι είναι η Συρία και η Χεζμπολάχ και απειλείται από έναν de facto αντι-ιρανικό συνασπισμό όσων φοβούνται την άνοδό του.
Αν η Δύση (Αμερική και Ευρώπη) δράσει με ταχύτητα, αποφασιστικά και ενωμένα, παραμένει η ευκαιρία να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να μετατοπιστούν, ή τουλάχιστον να εξισορροπηθούν, τα συμφέροντα των πιο σημαντικών «παικτών» της περιοχής. Αυτό σημαίνει στρατηγική βασισμένη στην πολιτική ισχύ - και όχι την απειλή στρατιωτικής επέμβασης ή πολιτειακής αλλαγής - με απευθείας συνομιλίες, εγγυήσεις ασφάλειας και υποστήριξη στην πολιτική και οικονομική ενσωμάτωση. Η στρατηγική, για να είναι επιτυχημένη, απαιτεί μια ρεαλιστική απειλή απομόνωσης για αυτούς που θα εξακολουθούν να υπονομεύουν την περιφερειακή σταθερότητα, όπως επίσης και την ουσιαστική πρόοδο στην αραβοϊσραηλινή διαμάχη.
Μια νέα πολιτική στη Μέση Ανατολή θα χρειαστεί να επικεντρωθεί σε τέσσερα βασικά σημεία: (1) Μια συνολική πρόταση στη Συρία ώστε να απαγκιστρωθεί από το Ιράν και να κλείσει τα ανοιχτά μέτωπα. (2) Μια πρόταση για απευθείας συνομιλίες με το Ιράν για την προοπτική της πλήρους εξομάλυνσης των σχέσεων. (3) Μια αποφασιστική και ρεαλιστική πρωτοβουλία για την επίλυση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης και (4) μια περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφάλειας που θα επικεντρώνεται στη σταθεροποίηση του Ιράκ και του Αφγανιστάν.
