Επανάσταση και Θυσία στα χρόνια του Διαδικτύου
Γιάννης Κ. Μπασιάκος, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2007-01-04
Θυμήθηκα απρόσμενα τη "Θυσία" του Ταρκόφσκι, του μεγάλου αυτού Ρώσου φιλόσοφου - σκηνοθέτη. Στην ταινία πραγματεύεται το τι είναι διατεθειμένος κανείς να θυσιάσει για να σώσει ένα υπέρτερο αγαθό, σύμφωνα με την προσωπική του κλίμακα αξιών. Στην ταινία ο πρωταγωνιστής (καθηγητής πανεπιστημίου, νομίζω), βγαίνοντας στη σύνταξη, αποσύρεται σε ένα ξύλινο σπίτι στην εξοχή για να συνεχίσει τις μελέτες του. Το σπίτι αυτό φαίνεται να ήταν έργο ζωής για τον πρωταγωνιστή. Τον βλέπουμε περιτριγυρισμένο από την οικογένειά του, παιδιά και εγγονό. Όμως σε μια φαντασιακή κρίση, όπου νομίζει πως ο κόσμος καταστρέφεται σε ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, προσφέρει το σπίτι του ως "θυσία" καίγοντάς το και η ταινία ουσιαστικά τελειώνει καθώς το ασθενοφόρο τον παίρνει για το ψυχιατρείο. Η θυσία του είναι τελικά πολύ μεγαλύτερη, αφού στερείται τη θαλπωρή της οικογένειας και την πρόκληση των επιστημονικών του αναζητήσεων.
Από την πρώτη φορά που είδα την ταινία αναρωτιόμουν για την έννοια της θυσίας σε σχέση με την επανάσταση στις μέρες μας. Στο παρελθόν τα πράγματα ήταν πιο απλά: οι κυρίαρχες τάξεις ασκούσαν την εξουσία τους με τη βία και η ανατροπή τους ήταν βίαιη. Συνεπώς η υπέρτατη θυσία ήταν η προσφορά της ζωής των επαναστατών. Δεν θέλω να αρχίσω τη γνωστή συζήτηση για "τις αλυσίδες των προλεταρίων" και το, κατά πολύ υψηλότερο σήμερα, βιοτικό τους επίπεδο.
Όμως αναρωτιέμαι ποια είναι η έννοια της επανάστασης σήμερα και ποια η σχέση της με τη θυσία. Η κυριαρχία σήμερα δεν είναι βίαιη, τουλάχιστον στις δημοκρατίες του ανεπτυγμένου κόσμου. Οι σύγχρονες τεχνικές της εξουσίας δεν παρεμβαίνουν στο τι μπορούμε ή δεν μπορούμε να κάνουμε, αλλά στο τι θέλουμε ή δεν θέλουμε να κάνουμε. Πώς λοιπόν θα επέλθει η ανατροπή όταν η πλειοψηφία δεν την θέλει (ενώ στο παρελθόν απλώς φοβόταν να συμβάλει στην επαναστατική πράξη) και τι είμαστε διατεθειμένοι εμείς οι "επαναστάτες" να θυσιάσουμε για να πετύχουμε τους σκοπούς μας;
Στην πρόσφατη κινητοποίησή τους οι δάσκαλοι θυσίασαν αρκετά μεροκάματα για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους και η θυσία τους αυτή έπιασε τόπο: η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών θεώρησε τον αγώνα τους δίκαιο και τους συμπαραστάθηκε. Στο παρελθόν οι κομμουνιστές εκτελούνταν υπερασπιζόμενοι τις ιδέες τους και η υπέρτατη αυτή θυσία είχε αποτέλεσμα τη γενική αναγνώριση των αξιών τους. Θυμάμαι, όταν ήμουν παιδί, ότι ακόμη και οι χωροφύλακες σέβονταν τους αριστερούς, έστω κι αν τους κυνηγούσαν και τους ξυλοφόρτωναν.
Σε προσωπικό επίπεδο, συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα του 70, θυσίασα αρκετά χρόνια από τις σπουδές μου με αποτέλεσμα μια σημαντική χρονική καθυστέρηση στην καριέρα μου. Σήμερα οι φοιτητές μου, όταν χάνονται εξεταστικές περίοδοι λόγω καταλήψεων ή απεργιών, διαπραγματεύονται την επανάληψή τους. Κανείς δεν θέλει να θυσιάσει κάτι στον βωμό του αγώνα για κάτι καλύτερο.
Οι συνδικαλιστές του ΟΤΕ φρόντισαν τους εαυτούς τους και τους συνομήλικούς τους συναδέλφους μέσω μιας παχυλά αμειφθείσας εθελουσίας εξόδου θυσιάζοντας μόνον τα συμφέροντα των άλλων: των νεοπροσλαμβανόμενων και του ελληνικού λαού που πληρώνει το μάρμαρο. Πολλή συζήτηση γίνεται για την προστασία των κεκτημένων διαφόρων κλάδων εργαζομένων, ακόμη και όταν τα κεκτημένα αυτά είναι εις βάρος των άλλων εργαζομένων ή του λαού συνολικά και όχι των κεφαλαιοκρατών. Είναι, για παράδειγμα, λάθος να υπάρχει πλαφόν στα εφ άπαξ ή το συνολικό ύψος των συντάξεων, όταν αυτά στηρίζονται στην κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή όταν χρηματοδοτούνται από τις επόμενες γενεές;
Νομίζω ότι η επανάσταση στις μέρες μας πρέπει να διαιρεθεί σε χιλιάδες μικρές επαναστάσεις που θα ανατρέπουν πρακτικές παγιωμένες και στον χώρο της αριστεράς. Οι επαναστάσεις αυτές θα πρέπει να τροφοδοτηθούν με άπειρες μικρές αλλά και μερικές μεγάλες θυσίες σε ατομικό επίπεδο για να αποκτήσει ξανά η επανάσταση την αίγλη και την αποτελεσματικότητα που είχε στο παρελθόν. Ας πάψουμε να βολευόμαστε στα κεκτημένα. Ας αναζητήσουμε νέους τρόπους πάλης, που δεν θα επιβάλλουν θυσίες στους άλλους, αλλά θα πείθουν για το δίκαιο των επιδιώξεών μας και θα πιέζουν τους αντιπάλους μας. Η επανάστασή μας πρέπει πρώτα απ όλα να κερδίσει τα μυαλά και τις καρδιές του κόσμου. Μετά θα έρθει και η ανατροπή του άδικου σημερινού συστήματος. Ίσως μέσα από σειρά μικρών ποσοτικών αλλαγών, δηλαδή μεταρρυθμίσεων, που θα οδηγήσουν σε μεγάλες ποιοτικές αλλαγές. Κάπου το διάβασα αυτό, αλλά δεν θυμάμαι πού...
* Ο Γιάννης Κ. Μπασιάκος είναι πανεπιστημιακός
Από την πρώτη φορά που είδα την ταινία αναρωτιόμουν για την έννοια της θυσίας σε σχέση με την επανάσταση στις μέρες μας. Στο παρελθόν τα πράγματα ήταν πιο απλά: οι κυρίαρχες τάξεις ασκούσαν την εξουσία τους με τη βία και η ανατροπή τους ήταν βίαιη. Συνεπώς η υπέρτατη θυσία ήταν η προσφορά της ζωής των επαναστατών. Δεν θέλω να αρχίσω τη γνωστή συζήτηση για "τις αλυσίδες των προλεταρίων" και το, κατά πολύ υψηλότερο σήμερα, βιοτικό τους επίπεδο.
Όμως αναρωτιέμαι ποια είναι η έννοια της επανάστασης σήμερα και ποια η σχέση της με τη θυσία. Η κυριαρχία σήμερα δεν είναι βίαιη, τουλάχιστον στις δημοκρατίες του ανεπτυγμένου κόσμου. Οι σύγχρονες τεχνικές της εξουσίας δεν παρεμβαίνουν στο τι μπορούμε ή δεν μπορούμε να κάνουμε, αλλά στο τι θέλουμε ή δεν θέλουμε να κάνουμε. Πώς λοιπόν θα επέλθει η ανατροπή όταν η πλειοψηφία δεν την θέλει (ενώ στο παρελθόν απλώς φοβόταν να συμβάλει στην επαναστατική πράξη) και τι είμαστε διατεθειμένοι εμείς οι "επαναστάτες" να θυσιάσουμε για να πετύχουμε τους σκοπούς μας;
Στην πρόσφατη κινητοποίησή τους οι δάσκαλοι θυσίασαν αρκετά μεροκάματα για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους και η θυσία τους αυτή έπιασε τόπο: η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών θεώρησε τον αγώνα τους δίκαιο και τους συμπαραστάθηκε. Στο παρελθόν οι κομμουνιστές εκτελούνταν υπερασπιζόμενοι τις ιδέες τους και η υπέρτατη αυτή θυσία είχε αποτέλεσμα τη γενική αναγνώριση των αξιών τους. Θυμάμαι, όταν ήμουν παιδί, ότι ακόμη και οι χωροφύλακες σέβονταν τους αριστερούς, έστω κι αν τους κυνηγούσαν και τους ξυλοφόρτωναν.
Σε προσωπικό επίπεδο, συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα του 70, θυσίασα αρκετά χρόνια από τις σπουδές μου με αποτέλεσμα μια σημαντική χρονική καθυστέρηση στην καριέρα μου. Σήμερα οι φοιτητές μου, όταν χάνονται εξεταστικές περίοδοι λόγω καταλήψεων ή απεργιών, διαπραγματεύονται την επανάληψή τους. Κανείς δεν θέλει να θυσιάσει κάτι στον βωμό του αγώνα για κάτι καλύτερο.
Οι συνδικαλιστές του ΟΤΕ φρόντισαν τους εαυτούς τους και τους συνομήλικούς τους συναδέλφους μέσω μιας παχυλά αμειφθείσας εθελουσίας εξόδου θυσιάζοντας μόνον τα συμφέροντα των άλλων: των νεοπροσλαμβανόμενων και του ελληνικού λαού που πληρώνει το μάρμαρο. Πολλή συζήτηση γίνεται για την προστασία των κεκτημένων διαφόρων κλάδων εργαζομένων, ακόμη και όταν τα κεκτημένα αυτά είναι εις βάρος των άλλων εργαζομένων ή του λαού συνολικά και όχι των κεφαλαιοκρατών. Είναι, για παράδειγμα, λάθος να υπάρχει πλαφόν στα εφ άπαξ ή το συνολικό ύψος των συντάξεων, όταν αυτά στηρίζονται στην κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή όταν χρηματοδοτούνται από τις επόμενες γενεές;
Νομίζω ότι η επανάσταση στις μέρες μας πρέπει να διαιρεθεί σε χιλιάδες μικρές επαναστάσεις που θα ανατρέπουν πρακτικές παγιωμένες και στον χώρο της αριστεράς. Οι επαναστάσεις αυτές θα πρέπει να τροφοδοτηθούν με άπειρες μικρές αλλά και μερικές μεγάλες θυσίες σε ατομικό επίπεδο για να αποκτήσει ξανά η επανάσταση την αίγλη και την αποτελεσματικότητα που είχε στο παρελθόν. Ας πάψουμε να βολευόμαστε στα κεκτημένα. Ας αναζητήσουμε νέους τρόπους πάλης, που δεν θα επιβάλλουν θυσίες στους άλλους, αλλά θα πείθουν για το δίκαιο των επιδιώξεών μας και θα πιέζουν τους αντιπάλους μας. Η επανάστασή μας πρέπει πρώτα απ όλα να κερδίσει τα μυαλά και τις καρδιές του κόσμου. Μετά θα έρθει και η ανατροπή του άδικου σημερινού συστήματος. Ίσως μέσα από σειρά μικρών ποσοτικών αλλαγών, δηλαδή μεταρρυθμίσεων, που θα οδηγήσουν σε μεγάλες ποιοτικές αλλαγές. Κάπου το διάβασα αυτό, αλλά δεν θυμάμαι πού...
* Ο Γιάννης Κ. Μπασιάκος είναι πανεπιστημιακός
