Γιατί δεν πείθουμε στο Μακεδονικό

Τις τελευταίες εβδομάδες επανήλθε στην επικαιρότητα το χρόνια άλυτο (νέο) μακεδονικό ζήτημα. Η ελληνική πολιτεία θα ήθελε να το ξεχάσει (έχουν άλλωστε περάσει πολύ παραπάνω από 10 χρόνια), αλλά δυστυχώς οι εξελίξεις είναι τέτοιες που δεν της το επιτρέπουν.

Η τελευταία εξέλιξη ήταν η αναγνώριση από τον Καναδά της ονομασίας «Δημοκρατία της Μακεδονίας» και οι συζητήσεις για την προοπτική ένταξης του γειτονικού κράτους στο ΝΑΤΟ.

Καθώς η ένταση στους κόλπους της αλβανικής μειονότητας συντηρείται, ενόψει και της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, η αβεβαιότητα για τη σταθερότητα της χώρας παραμένει. Υπό αυτές τις συνθήκες, η απειλή της Ελλάδας να ασκήσει βέτο για το ζήτημα του ονόματος δείχνει αμηχανία και εμμονή σε επιλογές εθνικής περιχαράκωσης.

Προδίδει την αποτυχία της Ελλάδας να εξασφαλίσει συμμάχους.

Κατά κοινή ομολογία πλέον, η χώρα μας έχει εγκλωβιστεί σε μια αδιέξοδη στρατηγική. Ομως, ενώ επί 16 χρόνια χάνουμε τη μία «μάχη» μετά την άλλη, ακόμη δεν έχουμε αναρωτηθεί σοβαρά τι πήγε στραβά. Γιατί, στο θέμα του ονόματος, δεν υποστηρίζει κανείς στο εξωτερικό τις ελληνικές θέσεις; Γιατί τόσα χρόνια, σε διεθνές επίπεδο, η Ελλάδα κατάφερε να πιέσει, αλλά όχι να πείσει;

* Κατ αρχήν, ας μην αποδίδουμε την έλλειψη διεθνούς υποστήριξης στο γνωστό άλλοθι ενός δυσεξήγητου ανθελληνισμού ή σε αδυναμία δική μας. Οι αναγνωρίσεις δεν έχουν σχέση μόνο με τις δυνατότητες πίεσης της ελληνικής διπλωματίας. Αυτές ασκήθηκαν και ασκούνται σε πολλά επίπεδα, τόσο στην Ε.Ε. όσο και στον ΟΗΕ, και κατάφεραν να καθυστερούν την τελική διευθέτηση του προβλήματος.

* Ωστόσο, αν η ελληνική πολιτική διαμορφώθηκε με γνώμονα τις εθνικές μας ανασφάλειες και μια ιδιότυπη αντίληψη αποκλειστικών δικαιωμάτων επί της αρχαιότητας, οι προτεραιότητες στον υπόλοιπο κόσμο έχουν να κάνουν όχι με την ιστορία αλλά με την ασφάλεια. Η Ελλάδα, όσο κι αν επικαλείται τις όποιες αλυτρωτικές ρητορείες περί ενιαίας Μακεδονίας, δεν υφίσταται στρατηγική απειλή.

Αντίθετα, είναι η άλλη πλευρά που απειλείται με διάλυση.

* Η διεθνής κοινότητα έχει μεγάλες ευθύνες για τους πολέμους της περασμένης δεκαετίας στα Βαλκάνια. Σήμερα, όμως, παρά τις προνομιακές σχέσεις κάποιων κυβερνήσεων με τη μία ή την άλλη πλευρά, κανείς δεν επιδιώκει να ανοίξει νέος κύκλος αποσταθεροποίησης. Οι διάφορες χώρες κάνουν επενδύσεις και αναπτύσσουν οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με την ΠΓΔΜ. Η αναγνώριση της συνταγματικής ονομασίας του κράτους επισφραγίζει τις συμφωνίες διμερούς συνεργασίας. Είναι προφανές ότι η επίσημη διεθνής αναγνώριση δεν μπορεί να μένει σε εκκρεμότητα επ άπειρον.

Οι ελληνικές θέσεις

Αλλά και ως προς το αντικείμενο της διένεξης φοβάμαι ότι τα ελληνικά επιχειρήματα δεν είναι πειστικά. Διεθνώς, θεωρείται βασικό δικαίωμα κάθε λαού να επιλέγει ελεύθερα το όνομά του. Επιπλέον:

- Λέμε ότι δεν έχει δικαίωμα η γειτονική χώρα να χρησιμοποιεί το όνομα Μακεδονία, ενώ η ευρύτερη περιοχή ονομαζόταν έτσι καθ όλο τον 19ο και 20ό αιώνα. Η ελληνική διπλωματία, άλλωστε, αναγνώριζε από το 1913 τη διαίρεση σε ελληνική, σερβική (τότε) και βουλγαρική Μακεδονία.

- Λέμε ότι έχουν εδαφικές βλέψεις στην ελληνική Μακεδονία, ενώ είναι ένα κράτος εξαρτημένο από την Ελλάδα, οικονομικά και στρατηγικά.

- Λέμε ότι κατασκευάζουν μια τεχνητή εθνική ιστορία, ενώ όλες οι εθνικές αφηγήσεις (και η ελληνική) είναι επιλεκτικές και μυθοποιητικές, προκειμένου να ενισχύσουν την εθνική συνοχή.

- Τα περί «τεχνητού» έθνους επίσης δεν ευσταθούν: όλα τα έθνη-κράτη διαμορφώθηκαν στη νεώτερη εποχή μέσα από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Ο (σλαβο)-μακεδονικός εθνικισμός δεν ξεκίνησε επί Τίτο, αλλά ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Εξαρχής, το όνομα «Μακεδονία» προκρίθηκε ως το μόνο που εξασφάλιζε μια κοινή αναφορά για όλους τους πολίτες της περιοχής, ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής.

Τα παραπάνω είναι κοινός τόπος στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, γι αυτό οι ελληνικές απόψεις δεν βρίσκουν απήχηση. Απλά, πιέζοντας, κερδίζουμε χρόνο.

Δυστυχώς, διαιωνίζουμε την κρίση.

Η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να απεγκλωβιστεί όσο η κοινή γνώμη παραμένει ανενημέρωτη και φορτισμένη συναισθηματικά. Καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά για τα λάθη και τα στερεότυπα που οδήγησαν στην εμπλοκή του λεγόμενου «Σκοπιανού». Τα δύο μεγάλα κόμματα άλλαξαν γραμμή κοινή συναινέσει, χωρίς να εξηγήσουν στον λαό τις αιτίες της αποτυχίας.

Το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται τη στροφή προς μια συμβιβαστική λύση ως υποχώρηση και, συνεπώς, επικροτεί τον συνεπή μαξιμαλισμό του ΛΑΟΣ.

Η σιωπηλή στροφή

* Η κυβέρνηση της Ν.Δ., αφού διέκοψε τις στενές διμερείς σχέσεις που είχαν αναπτυχθεί μετά το 1998, σκληραίνει τη στάση της και ανεβάζει τους τόνους. Το μόνο που καταφέρνουμε είναι να αποξενώσουμε περαιτέρω έναν γειτονικό λαό που έχει ανάγκη την Ελλάδα και που θαύμαζε τον πολιτισμό της. Το παράδοξο είναι πως οι ελληνικές επενδύσεις στη γείτονα ευημερούν. Η αντιπαράθεση, όμως, ενισχύει τα εθνικιστικά στοιχεία και στις δύο χώρες. Η πόλωση εξυπηρετεί μόνο τα άκρα.

* Το 1991-92 είχαμε τη δυνατότητα να προτείνουμε έναν φιλικό διακανονισμό για σύνθετη ονομασία, δίνοντας ως αντάλλαγμα οικονομική βοήθεια και διεθνή υποστήριξη στο νεοϊδρυθέν κράτος. Ομως, εκείνη την εποχή η πολιτική ηγεσία απαξίωνε το λεγόμενο «κρατίδιο» και αρνιόταν να έχει διμερείς επαφές.

*Στη συνέχεια, υπό την πίεση των συλλαλητηρίων, και η ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση με το πακέτο Πινέιρο απορρίφθηκε. Τώρα πια έχουμε μείνει απελπιστικά μόνοι και δεν διαφαίνεται προοπτική λύσης.

* Αργά ή γρήγορα, πρέπει τελικά να αποδεχθούμε ότι η Μακεδονία δεν είναι μία. Αυτό δεν αποτελεί κίνδυνο αλλά μια ευκαιρία για πιο στενές σχέσεις με την άλλη πλευρά.

Η συνεργασία και η αμοιβαία ανάπτυξη αποτελούν πιο ισχυρό κίνητρο από το εθνικό γόητρο, ειδικά όταν αυτό τρέφεται με αυταπάτες.

* Η ΑΘΗΝΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ διδάσκει στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και είναι μέλος του ΚΕΜΟ.