Από το Ευρωσύνταγμα στη μεταρρυθμιστική συνθήκη

Με 297 τροποποιήσεις των υφιστάμενων συνθηκών, 12 πρωτόκολλα και μερικές δεκάδες δηλώσεις, η μεταρρυθμιστική συνθήκη μετά την άτυπη σύνοδο κορυφής, στις 18 και 19 Οκτωβρίου, θα πάρει το δρόμο της επικύρωσης από τα κοινοβούλια των κρατών - μελών. Αυτή τη φορά δεν προηγήθηκε ούτε "διορισμένη" συντακτική συνέλευση, όπως συνέβη στην περίπτωση του ευρωσυντάγματος, ούτε πρόκειται να τεθεί με δημοψήφισμα στην κρίση κανενός από τους ευρωπαϊκούς λαούς, ώστε να μην επαναληφθούν φαινόμενα όπως το γαλλικό και το ολλανδικό ΟΧΙ, που οδήγησαν σε ναυάγιο την προηγηθείσα απόπειρα "συνταγματοποίησης" της Ευρώπης. Ως προς τη διαδικασία, είναι προφανής η έτι περαιτέρω αντιδημοκρατική διολίσθηση και η αδιαφάνεια στη λήψη των αποφάσεων κατά τη διαμόρφωση μάλιστα ενός μείζονος γενικού πλαισίου, που θα ρυθμίζει τις τύχες και την καθημερινή ζωή εκατομμυρίων Ευρωπαίων. Να σημειωθεί επιπλέον ότι αυτή τη φορά δεν θα δημοσιοποιηθούν ούτε τα συμπεράσματα της Προεδρίας, όπως είναι ο κανόνας μετά από κάθε σύνοδο κορυφής, αλλά ο κ. Μπαρόζο θα προβεί σε προφορική μόνο ενημέρωση των δημοσιογράφων. Ενώπιον μιας τόσο κραυγαλέα αντιδημοκρατικής διαδικασίας, το αίτημα της ανανεωτικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς για δημοψήφισμα είναι μεν ορθό, αλλά ανεπαρκές. Και επειδή η διαδικασία είναι ταυτόχρονα βαθύτατο ζήτημα δημοκρατίας, μια Αριστερά που επαίρεται για τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό όφειλε να έχει συζητήσει και να καταθέσει δημόσια μια ολοκληρωμένη πρόταση που θα προέβλεπε, για παράδειγμα, την ανάδειξη μιας ευρωπαϊκής συντακτικής συνέλευσης με εκλογές από τους λαούς των κρατών μελών της Ευρώπης - θα μπορούσε εν προκειμένω να είναι και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - που θα επεξεργαζόταν ένα νέο σχέδιο Συνθήκης με τη συμμετοχή και των εθνικών κοινοβουλίων, το οποίο στη συνέχεια θα κρινόταν με δημοψήφισμα σε κάθε κράτος μέλος. Έτσι θα καταδείκνυε το ουσιαστικό της ενδιαφέρον για τη δημοκρατία, αλλά και για την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Όμως, εκτός από τη διαδικασία, υπάρχει και το περιεχόμενο της μεταρρυθμιστικής Συνθήκης όπου ανιχνεύονται κάποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με το προηγηθέν Ευρωσύνταγμα. Χωρίς να είναι δυνατή εδώ η εξαντλητική και αναλυτική παράθεση, δυστυχώς παραμένει ανεξέλεγκτη η κυκλοφορία των χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συνεχίζει να μην υπόκειται σε πολιτικό έλεγχο και να έχει ως κύρια αποστολή της τη σταθερότητα των τιμών και τον έλεγχο του πληθωρισμού, ενώ η άμυνα και η ασφάλεια υπόκεινται σταθερά στο νατοϊκό πλαίσιο και η θρησκευτική κληρονομιά στο προοίμιο παρατίθεται, μεταξύ άλλων, ως συστατικό της ευρωπαϊκής παράδοσης.

Η Χάρτα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δεν συμπεριλαμβάνεται στο κείμενο της μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, όμως σύμφωνα με τη δήλωση 11, θα υιοθετηθεί πανηγυρικά από το Ευρωκοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή την ημέρα της υπογραφής της μεταρρυθμιστικής Συνθήκης. Αξίζει να σημειωθεί ότι "ο ελεύθερος και ανόθευτος ανταγωνισμός" δεν αναφέρεται πλέον ως υποχρεωτικός στόχος της Ένωσης, αλλά ως προαιρετικό μέσο για τη λειτουργία της, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ως σχετική συμβολική νίκη της Αριστεράς και των κινημάτων. Ως προς τις Υπηρεσίες Γενικού Οικονομικού Ενδιαφέροντος, η Ένωση και τα κράτη - μέλη δεσμεύονται ότι θα εξασφαλίσουν τις οικονομικές προϋποθέσεις για την εκπλήρωση της αποστολής τους. Τα κράτη - μέλη διατηρούν το δικαίωμα του βέτο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας και σε εμπορικές συμφωνίες της Ε.Ε.με τρίτες χώρες. Ευκρινώς ενισχύεται ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου, του μόνου θεσμού που εκλέγεται δημοκρατικά από τους λαούς της Ευρώπης.

Σε σύγκριση με το Ευρωσύνταγμα, το ισοζύγιο είναι ελάχιστα θετικό ως προς το περιεχόμενο και καταφανώς αρνητικό ως προς τη διαδικασία. Η προφανώς εύκολη λύση για την Αριστερά είναι το απορριπτικό ΟΧΙ, όπως και στην περίπτωση του Ευρωσυντάγματος. Μόνο που κάποια πράγματα έχουν αλλάξει. Καθώς δεν θα διενεργηθούν πουθενά δημοψηφίσματα και επομένως δεν θα προκληθεί δημόσιος διάλογος, είναι περίπου βέβαιο ότι αυτή τη φορά δεν θα υπάρξουν δυνατότητες δημιουργίας κινήματος. Επιπροσθέτως, η Αριστερά που πρωτοστάτησε για το ΟΧΙ στο Ευρωσύνταγμα, παρά τις διακηρύξεις για την προσήλωσή της στην προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, παρουσιάζεται ως ευρωσκεπτικιστική και ευρωαδιάφορη, εξαιτίας του κενού που άφησε μετά το ΟΧΙ, αποφεύγοντας να καταθέσει εναλλακτική πρόταση, όπως "Η Αριστερά" στη Γερμανία, συντηρώντας έτσι κάποιο δημόσιο διάλογο και τα πολιτικά αντανακλαστικά των πολιτών. Και επ αυτού έχει σοβαρή ευθύνη. Επιπλέον, πρέπει να αναλογιστεί ότι τυχόν απόρριψη της μεταρρυθμιστικής Συνθήκης συνεπάγεται επιστροφή στην κατά πολύ χειρότερη Συνθήκη της Νίκαιας, την οποία η ίδια η Αριστερά είχε καταψηφίσει. Ας μην ξεχνάμε ότι η προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έστω και "υπό καπιταλιστικές συνθήκες", εκτός του ότι δημιουργούν ένα ευρύτερο και ευνοϊκότερο πεδίο παρέμβασης για την Αριστερά, είναι και το μόνο επίπεδο όπου μπορεί να ξεπεράσει τη στρατηγική αμηχανία στην οποία την εγκλωβίζουν τα εθνικά πλαίσια. Όμως, επ αυτού θα επανέλθουμε.