Το "Ορθόδοξο" Ισλάμ και οι αποκλήσεις του στη Θράκη
Σταμάτης Σακελλίωνας, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2007-12-23
Το ρεπορτάζ αυτό δεν έχει στόχο να ενοχοποιήσει μια θρησκεία. Έχει στόχο να αναδείξει πτυχές μιας θρησκείας που επηρεάζει τον μισό περίπου πληθυσμό των Νομών της Ξάνθης και της Ροδόπης, τα μέλη της μειονότητας. Το κυρίαρχο Ισλάμ στην Θράκη είναι το σουνίτικο Ισλάμ. Με λίγα λόγια αυτό που θεωρείται το "ορθόδοξο". Όμως δεν είναι μόνο σουνίτες, υπάρχουν και Αλεβί, ή Μπεχτασήδες. Αυτοί κυρίως βρίσκονται στον Έβρο, αλλά και στα ορεινά της Ροδόπης. Πάντα πιο ανοιχτοί, πιο φιλελεύθεροι από τους σουνίτες. Όπως συνήθως συμβαίνει όταν κάποιος αποκλίνει από το επίσημο δόγμα.
Μιλήσαμε για τις ανάγκες του ρεπορτάζ αυτού με πολλούς ανθρώπους, άντρες και γυναίκες. Αποφύγαμε να μιλήσουμε με τους μουφτήδες. Είτε τον αναγνωρισμένο από το κράτος Μέτζο Τζεμαλί, είτε τον "εκλεγμένο" και αναγνωρισμένο από το προξενείο Ιμπράμ Σερίφ. Ο λόγος ήταν ότι θα ακούγαμε τις κυρίαρχες απόψεις. Τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο ρεπορτάζ αυτό είναι μια γυναίκα χωρισμένη, που για λόγους ευνόητους δεν αναφέρουμε τα στοιχεία της, η Τζαχιντέ Χασεκί θεολόγος και ο ψυχίατρος Ιμπράμ Ονσούνογλου. Αλλά ασχοληθήκαμε και με ένα πρόσωπο που φαίνεται ότι παίζει ρόλο στην Θράκη. Προσπαθήσαμε να καταλάβουμε τι σημαίνει το "φαινόμενο" Φετουλάχ Γκιουλέν του ιεροκήρυκα που ζει σήμερα στις ΗΠΑ και θεωρείται από τους πιστούς του περίπου άγιος. Ένα πρόσωπο θα έλεγε κανείς σημαντικό, αλλά και περίεργο. Με την έννοια ότι προξενεί περιέργεια η συγκέντρωση τόσης δύναμης σε ένα και μόνο άνθρωπο.
Η ζωή μιας γυναίκας που χώρισε.
Η συνομιλήτρια μας δεν μασά τα λόγια της. Παντρεύτηκε νωρίς πριν κλείσει τα 18 της χρόνια. Χώρισε γιατί όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πήγαινε άλλο. Δεν ενοχοποιεί το Ισλάμ, αλλά την παράδοση που υπάρχει στη Θράκη. Μια παράδοση συντηρητική που όπως μας λέει ταλαιπωρεί πολλές γυναίκες της μειονότητας. "Οι περισσότερες κοπέλες, μας λέει, έχουν πάνω κάτω προδιαγεγραμμένη ζωή. Θα παντρευτούν σε μικρή ηλικία και αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορούν να βγαίνουν έξω το βράδυ μόνες τους, παρά μόνο συνοδευόμενες. Τις Κυριακές θα πηγαίνουν στο σπίτι του πεθερού και αυτή θα είναι η έξοδός τους. Οι άντρες μας βολεύονται με αυτήν την κατάσταση. Είναι συντηρητικοί με τις γυναίκες τους, αλλά χαλαροί σε ό,τι αφορά αυτούς τους ίδιους. Γι αυτό και υπάρχει μεγάλη χρήση ψυχοφαρμάκων. Οι άντρες επηρεάζονται από τους φίλους τους. Άλλωστε οι περισσότεροι δεν έχουν παιδεία. Αρκεί ένας φίλος τους να πει ότι είδε τη γυναίκα έξω και φαίνεται η έλλειψη εμπιστοσύνης. Οι περισσότεροι δεν θα πουν ότι αυτό δεν είναι θέμα δικό σου. Μας κάνει λόγο για ατέλειωτα μοναχικά βράδια των γυναικών. Μόνη παρέα, όταν η γυναίκα βάλει τα παιδιά για ύπνο η τηλεόραση. Την ρωτάμε αν γίνονται στη Θράκη συγκεντρώσεις για θρησκευτικές συζητήσεις. Μας απαντά καταφατικά. Χωριστά άντρες και χωριστά οι γυναίκες, ζευγάρια βέβαια, ακούν μια δυο γυναίκες θεολόγους που έρχονται από την Τουρκία. Τα ζευγάρια αυτά προέρχονται από τις λαϊκές τάξεις, αλλά κατέχουν πλούτο. Την ρωτάμε για τους φτωχούς. Μας λέει ότι οι φτωχοί ακούν θρησκευτικές εκπομπές της τουρκικής τηλεόρασης. Γιατί φοβούνται να πάνε σε τέτοιες συναντήσεις. Ποιον φοβούνται την ρωτάμε. Το προξενείο, μας απαντά. Η ζωή των περισσότερων γυναικών σημαδεύεται από την θλίψη, και κάπου εδώ κλείνει το κασετόφωνο.
Η θεολογία με απελευθέρωσε
Η Τζαχιντέ Χασεκί είναι θεολόγος. Κατάγεται από τον Κέχρο της Ροδόπης. "Στον πατέρα μου οφείλω ότι σπούδασα.". Πήγε στην Θεολογική Σχολή της Προύσας. Η πολιτική γεωγραφία της περιοχής κάνει λόγο για το "πράσινο κεφάλαιο". Το πράσινο όπως το χρώμα του Ισλάμ. Η Τζαχιντέ, που το όνομά της βγαίνει από το τζιχάντ, τονίζει ότι η έννοια αυτή δεν σημαίνει τον ιερό πόλεμο, αλλά την υπεράσπιση της πίστης. Σε λίγο καιρό η νεαρή μαντηλοφορούσα κοπέλα θα καταθέσει την εργασία της στο μεταπτυχιακό τμήμα της Θεολογικής Σχολής της Θεσσαλονίκης. Και η ίδια μας λέει ότι το πρόβλημα δεν είναι το Ισλάμ αλλά η παράδοση που υπάρχει στην Θράκη. Οι κανόνες της θρησκείας είναι και για τα δύο φύλα όχι μόνο για τις γυναίκες, τονίζει. Την ρωτάμε για την πολυγαμία. Παραδέχεται ότι ισχύει αλλά δίνει μια άλλη ερμηνεία. Η πολυγαμία, μας λέει ότι καθιερώθηκε για την προστασία της γυναίκας. Την ρωτάμε αν ισχύει στη Θράκη. Μας λέει ότι ξέρει μια περίπτωση διγαμίας, αλλά η δεύτερη γυναίκα δεν άντεξε. Ούτε η ίδια θα μπορούσε να ζήσει σε καθεστώς πολυγαμίας. Της κάνουμε λόγο για τους γάμους ανηλίκων. Εξηγεί ότι αν υπάρχει η άδεια των γονιών τότε ο γάμος ισχύει. Και με το ευρωπαϊκό δίκαιο τι γίνεται, την ρωτάμε; Αυτοί οι γάμοι και η πολυγαμία δεν αναγνωρίζονται. Απαντά ότι θα πρέπει να υπάρχει ένα όργανο πιθανόν που να ελέγχει τις αποφάσεις του μουφτή. Την ρωτάμε αν έχει υπόψιν της την διαμάχη κεμαλιστών-ισλαμιστών στην Θράκη. Ασφαλώς και υπάρχει μας απαντά. Υπόγεια αλλά σαφής. Θέλω να σου πω, σημειώνει ότι στην Θράκη την πιο σκληρή κεμαλική γραμμή την ακολουθούν οι Τούρκοι δάσκαλοι. Αυτή η αποθέωση του Ατατούρκ με εκνευρίζει. Τονίζει ότι αν και δεν είναι μέλος της αδελφότητας του Φετουλάχ Γκιουλέν, εντούτοις θεωρεί ότι ακολουθεί το σωστό Ισλάμ. Χρεώνει ευθύνες στην οικογένεια για την κατάσταση της γυναίκας στην Θράκη, αλλά λέει ότι και οι γυναίκες έχουν ευθύνη γιατί δεν αντιδρούν. Υπάρχει και ευθύνη στην οικογένεια γιατί διαχωρίζουν τα αγόρια και τα κορίτσια από μικρή ηλικία.
Το Ισλάμ και η εθνική ταυτότητα της μειονότητας
Ο ψυχίατρος Ιμπράμ Ονσούνογλου είναι σαφής: "Δεν μπορούμε να ερμηνεύουμε τα κοινωνικά πράγματα με βάση την θρησκεία". Και αντικρούει το επιχείρημα ότι το Ισλάμ και στην Θράκη δεν έχει σχέση με την καταπίεση της γυναίκας. Στο όνομα του Ισλάμ υπάρχει αυτή η καταπίεση, όπως στο όνομα του σοσιαλισμού έγιναν τα εγκλήματα του σταλινισμού και συμπληρώνει όταν μιλάμε για απελευθέρωση μιλάμε και για απελευθέρωση από την θρησκεία. Με τον Ιμπράμ Ονσούνογλου συζητήσαμε σχετικά με την ανοδική τάση του Ισλάμ στην Θράκη. Ο γιατρός ήταν ξεκάθαρος: "Το Ισλάμ αποτελεί τον ενοποιητικό κρίκο της μειονότητας στην Θράκη. Είναι η πρώτη γραμμή της άμυνας της μειονότητας απέναντι στις πολιτικές αφομοίωσης του ελληνικού κράτους. Και υποστηρίζει, ότι όσο η ελληνική πολιτεία προωθεί τον μουσουλμανικό χαρακτήρα της μειονότητας, τόσο στο εσωτερικό της ενισχύεται η κυρίαρχη ομάδα που είναι οι Τούρκοι. Με λίγα λόγια μας λέει, ότι η μειονότητα της Θράκης έμεινε την τελευταία στιγμή στην Ελλάδα. Αυτό το στοιχείο υπάρχει στην ιστορική μνήμη και του τελευταίου τσιγγάνου, δηλαδή ότι είναι Τούρκος. Είναι η ομάδα αυτή, η μειονότητα που δεν ολοκληρώθηκε εθνοτικά. Το Ισλάμ ουσιαστικά βοηθά την μειονότητα να βγαίνει προς τα έξω με ενιαίο πρόσωπο. Ο Ιμπράμ Ονσούνογλου κάνει λόγο για την εγκλωβισμένη πολιτική της Ελλάδας. Θεωρεί ότι μόνο ένας πλήρης εκδημοκρατισμός των πολιτικών για την μειονότητα είναι υπέρ της Ελλάδας. "Θα περάσουμε από το στάδιο της εθνοτικής ομογενοποίησης της μειονότητας, αυτό ήδη συντελείται, αλλά μετά μπορεί να υπάρξει η αφομοίωση, μόνο σε πλήρη δημοκρατία. Δυστυχώς, μας λέει αυτό δεν θα γίνει γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να εκδημοκρατίσει την πολιτική της. Και τούτο γιατί κανένα κράτος δεν μπορεί να δεχτεί την ήττα της κυρίαρχης λογικής του μέσα στο σπίτι του". Κάνει λόγο για ατελέσφορες πολιτικές της Ελλάδας που ενισχύουν τόσο το Ισλάμ όσο και την εθνοτική ολοκλήρωση. Το ζήτημα, μας λέει, δεν είναι αν υπάρχουν τρεις ή δεκατρείς εθνοτικές ομάδες στην μειονότητα, αλλά ότι η μειονότητα ζητά το αυτονόητο ευρωπαϊκό κεκτημένο, την εθνοτική της ολοκλήρωση. Δεν ζητά τίποτε άλλο. Παράλληλα επισημαίνει ότι είναι ορατή η διαμάχη των λαϊκών με τους ισλαμιστές.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν
Πριν λίγες ημέρες έγινε ένα συνέδριο στο Λονδίνο, στη Βουλή των Λόρδων προς τιμήν του Φετουλάχ Γκιουλέν. Προς τιμήν του έγινε μια έκθεση από το ίδρυμα Μενάχεμ Μπέγκιν. Τι ρόλο παίζει άραγε ο άνθρωπος ΄που για τους κεμαλιστές είναι ο άνθρωπος των Αμερικανών και για τους πιστούς του είναι ο άνθρωπος που η αύρα του θεραπεύει; Έχοντας υπό την κατοχή γύρω στα 1200 εκπαιδευτήρια σε όλον τον κόσμο και ιδρυτής του μεγαλύτερου ισλαμικού δικτύου στην Τουρκία, ο Φετουλάχ Γκιουλέν ζει εδώ και 7-8 χρόνια στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες στη δεκαετία του 50-60 ο νεαρός τότε Φετουλάχ είναι μέλος των περίφημων "Συνδέσμων αντικομμουνιστικής δράσης" που έδρασαν στην Τουρκία, με την στήριξη, ή την προτροπή του ευαγούς ιδρύματος του Λάνγκλεϋ. Για άλλους, αυτό δεν συνέβη ποτέ. Τα στελέχη της αδελφότητας του είναι νέοι μορφωμένοι και πλούσιοι. Ένα κείμενο των φοιτητών του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Πόλης καλεί τους γονείς που θα τους πλησιάσουν άνθρωποι του Γκιουλέν να το βάλουν στα πόδια. Στην ίδια ιστοσελίδα, στις 13-3-07, ο Μεχμέτ Ακπνάρ διηγείται τις εντυπώσεις από την γνωριμία του με την ατμόσφαιρα ενός σχολείου του Γκιουλέν στο Ουλάν Μπατόρ. Η εντύπωσή μου, λέει, ήταν πως δεν είχαμε να κάνουμε με ένα αυστηρό ισλαμιστικό σχολείο, αλλά ήμουν σίγουρος πως ένα τρίτο χέρι είναι πίσω από όλα αυτά. Θεωρητικά ο Φετουλάχ Γκιουλέν πρεσβεύει ένα ήπιο Ισλάμ σε αρμονία με τις δυτικές δημοκρατίες. Τον Απρίλιο του 1996 συναντάται με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και συζητά τα προβλήματα του Πατριαρχείου. Συμμετέχει σε συνέδρια και σεμινάρια που προωθούν τον διαθρησκειακό διάλογο. Από τον Καναδά μέχρι την Μογγολία και από την Αφρική μέχρι την Ευρώπη, χιλιάδες μαθητές φοιτούν στα σχολεία του, στα φροντιστήρια του και πολλοί άλλοι συμμετέχουν στα πολιτιστικά του κέντρα. Χορηγοί; Πλούσιοι Τούρκοι επιχειρηματίες που αναπαύονται από τον λόγο του. Αυτή η εκδοχή αναφέρεται για να εξηγήσει τις οικονομικές πηγές Άλλωστε δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ο ηγέτης της αδελφότητας των Νουρτζού, που σημαίνει το Άγιο, το Θείο Φως, δεν θα μπορούσε να κινείται στο παρασκήνιο. Ή μήπως όχι; Ένας άνθρωπος που έχει συγκεντρωμένη τόση δύναμη μπορεί να είναι μόνο στο προσκήνιο; Πριν από μερικά χρόνια επιχείρησε να ιδρύσει σχολείο στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Θεσσαλονίκη. Η ιστορία αυτή έμεινε στην μέση. Όμως σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες που συλλέξαμε δραστηριοποιείται στην Θράκη, μέσω φροντιστηρίων τόσο στην Κομοτηνή όσο και στην Ξάνθη μέσω των φροντιστηρίων Elite. Άλλες έγκυρες πληροφορίες θέλουν τον σύλλογο Bura το ισλαμικό κομμάτι του συλλόγου αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου να έχει στενή σχέση με τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Και ο συγκεκριμένος σύλλογος δεν σνομπάρει την Θράκη. Τρεις τουλάχιστον φορές έχει επισκεφτεί την περιοχή διοργανώνοντας συνεστιάσεις για τους εν Θράκη διαβιούντες αποφοίτους του φημισμένου Πανεπιστημίου της Πόλης. Εσείς ξέρετε πολλούς συλλόγους που τα εγκαίνια τους τα τιμά με την παρουσία του εν ενεργεία πρωθυπουργός; Και όμως όταν έγινε η διάσπαση του συλλόγου αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τίμησε με την παρουσία του τα εγκαίνια λειτουργίας του ισλαμικού τμήματος. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν δικάστηκε ερήμην στην Τουρκία με την κατηγορία της συνωμοσίας εναντίον του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Οι κατηγορίες κατέπεσαν και ο Φετουλάχ Γκιουλέν αν θέλει μπορεί να επιστρέψει στην Τουρκία. Πολλοί βάζουν αυτό το "μπορεί" σε πολλά εισαγωγικά. Παρόλο που έχει πολύ καλές σχέσεις με την νέα ηγέτιδα ομάδα της γείτονος.
Η αμφιθυμία της Ελλάδας
Η ελληνική πολιτεία στέκεται με αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο Γκιουλέν. Παρακολουθεί αλλά μέχρις εκεί. Σε ένα βαθμό θεωρεί ότι αυτά τα ζητήματα αποτελούν εσωτερική υπόθεση της μειονότητας. Άλλωστε επί σειρά ετών πριμοδότησε τον ισλαμικό προσανατολισμό της. Περπατώντας στις τούρκικες γειτονιές της Κομοτηνής και βλέποντας τα περίκλειστα σπίτια αποδέχεσαι την ιδιωτικότητα του χώρου, την προστασία από τα αδιάκριτα βλέμματα. Το μόνο που μπορεί να σαρώσει αυτήν την ιδιωτικότητα είναι ο αστικός τρόπος ζωής. Και αυτό ήδη γίνεται. Σε κάποια σπίτια γίνονται τα περίφημα δωμάτια δηλαδή οι συναντήσεις για τις θρησκευτικές συζητήσεις. Σε ένα γάμο γνωστού πολίτη της μειονότητας ένας υποστηρικτής του κοσμικού κράτους παραπονιόταν για τον μεγάλο αριθμό των μαντηλοφορουσών κυριών. Κάποτε δεν έβγαιναν έξω, λέει. Απλώς σήμερα η πολιτική κατάσταση αλλάξει στην γείτονα και η επίδραση είναι άμεση. Η φωνή του μουεζίνη ακούγεται, έστω ενίοτε και από κασέτα, στα 165 λειτουργούντα τεμένη της Θράκης. Άλλωστε στα χωριά και όχι μόνο της Θράκης, οι πιστοί μουσουλμάνοι θα συζητήσουν τις ψυχικές υποθέσεις με τους θρησκευτικούς λειτουργούς, ή σε ομάδες κλειστές. Η "άθεη" Αριστερά είναι αποδεκτή ως τίμια δύναμη, αλλά μέχρις εκεί. Γιατί πάντα στις μονοθεϊστικές θρησκείες σημασία έχει η κατάκτηση του ουρανού παρά η επί γης ζωή. Αλλά αυτή η επί γης ζωή θέτει σύμφωνα με αυτά που συγκεντρώσαμε ένα αμείλικτο ερώτημα για την ζωή των ανθρώπων στην Θράκη: Υπάρχουν άραγε πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία που προωθούν την λογική του μιλλιέτ; Του με λίγα λόγια "μακριά και αγαπημένοι". Πολιτικές που θεωρούν ότι η όσμωση των σύνοικων στοιχείων θεωρείται αρνητική; Υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις. Ο καθείς και στο τέμενος, ο καθείς και στην εκκλησία, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά .Αυτή νομίζουμε είναι μια σοβαρή συζήτηση και η Ανανεωτική Αριστερά οφείλει να αναδείξει αυτά τα ζητήματα.
Μιλήσαμε για τις ανάγκες του ρεπορτάζ αυτού με πολλούς ανθρώπους, άντρες και γυναίκες. Αποφύγαμε να μιλήσουμε με τους μουφτήδες. Είτε τον αναγνωρισμένο από το κράτος Μέτζο Τζεμαλί, είτε τον "εκλεγμένο" και αναγνωρισμένο από το προξενείο Ιμπράμ Σερίφ. Ο λόγος ήταν ότι θα ακούγαμε τις κυρίαρχες απόψεις. Τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο ρεπορτάζ αυτό είναι μια γυναίκα χωρισμένη, που για λόγους ευνόητους δεν αναφέρουμε τα στοιχεία της, η Τζαχιντέ Χασεκί θεολόγος και ο ψυχίατρος Ιμπράμ Ονσούνογλου. Αλλά ασχοληθήκαμε και με ένα πρόσωπο που φαίνεται ότι παίζει ρόλο στην Θράκη. Προσπαθήσαμε να καταλάβουμε τι σημαίνει το "φαινόμενο" Φετουλάχ Γκιουλέν του ιεροκήρυκα που ζει σήμερα στις ΗΠΑ και θεωρείται από τους πιστούς του περίπου άγιος. Ένα πρόσωπο θα έλεγε κανείς σημαντικό, αλλά και περίεργο. Με την έννοια ότι προξενεί περιέργεια η συγκέντρωση τόσης δύναμης σε ένα και μόνο άνθρωπο.
Η ζωή μιας γυναίκας που χώρισε.
Η συνομιλήτρια μας δεν μασά τα λόγια της. Παντρεύτηκε νωρίς πριν κλείσει τα 18 της χρόνια. Χώρισε γιατί όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πήγαινε άλλο. Δεν ενοχοποιεί το Ισλάμ, αλλά την παράδοση που υπάρχει στη Θράκη. Μια παράδοση συντηρητική που όπως μας λέει ταλαιπωρεί πολλές γυναίκες της μειονότητας. "Οι περισσότερες κοπέλες, μας λέει, έχουν πάνω κάτω προδιαγεγραμμένη ζωή. Θα παντρευτούν σε μικρή ηλικία και αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορούν να βγαίνουν έξω το βράδυ μόνες τους, παρά μόνο συνοδευόμενες. Τις Κυριακές θα πηγαίνουν στο σπίτι του πεθερού και αυτή θα είναι η έξοδός τους. Οι άντρες μας βολεύονται με αυτήν την κατάσταση. Είναι συντηρητικοί με τις γυναίκες τους, αλλά χαλαροί σε ό,τι αφορά αυτούς τους ίδιους. Γι αυτό και υπάρχει μεγάλη χρήση ψυχοφαρμάκων. Οι άντρες επηρεάζονται από τους φίλους τους. Άλλωστε οι περισσότεροι δεν έχουν παιδεία. Αρκεί ένας φίλος τους να πει ότι είδε τη γυναίκα έξω και φαίνεται η έλλειψη εμπιστοσύνης. Οι περισσότεροι δεν θα πουν ότι αυτό δεν είναι θέμα δικό σου. Μας κάνει λόγο για ατέλειωτα μοναχικά βράδια των γυναικών. Μόνη παρέα, όταν η γυναίκα βάλει τα παιδιά για ύπνο η τηλεόραση. Την ρωτάμε αν γίνονται στη Θράκη συγκεντρώσεις για θρησκευτικές συζητήσεις. Μας απαντά καταφατικά. Χωριστά άντρες και χωριστά οι γυναίκες, ζευγάρια βέβαια, ακούν μια δυο γυναίκες θεολόγους που έρχονται από την Τουρκία. Τα ζευγάρια αυτά προέρχονται από τις λαϊκές τάξεις, αλλά κατέχουν πλούτο. Την ρωτάμε για τους φτωχούς. Μας λέει ότι οι φτωχοί ακούν θρησκευτικές εκπομπές της τουρκικής τηλεόρασης. Γιατί φοβούνται να πάνε σε τέτοιες συναντήσεις. Ποιον φοβούνται την ρωτάμε. Το προξενείο, μας απαντά. Η ζωή των περισσότερων γυναικών σημαδεύεται από την θλίψη, και κάπου εδώ κλείνει το κασετόφωνο.
Η θεολογία με απελευθέρωσε
Η Τζαχιντέ Χασεκί είναι θεολόγος. Κατάγεται από τον Κέχρο της Ροδόπης. "Στον πατέρα μου οφείλω ότι σπούδασα.". Πήγε στην Θεολογική Σχολή της Προύσας. Η πολιτική γεωγραφία της περιοχής κάνει λόγο για το "πράσινο κεφάλαιο". Το πράσινο όπως το χρώμα του Ισλάμ. Η Τζαχιντέ, που το όνομά της βγαίνει από το τζιχάντ, τονίζει ότι η έννοια αυτή δεν σημαίνει τον ιερό πόλεμο, αλλά την υπεράσπιση της πίστης. Σε λίγο καιρό η νεαρή μαντηλοφορούσα κοπέλα θα καταθέσει την εργασία της στο μεταπτυχιακό τμήμα της Θεολογικής Σχολής της Θεσσαλονίκης. Και η ίδια μας λέει ότι το πρόβλημα δεν είναι το Ισλάμ αλλά η παράδοση που υπάρχει στην Θράκη. Οι κανόνες της θρησκείας είναι και για τα δύο φύλα όχι μόνο για τις γυναίκες, τονίζει. Την ρωτάμε για την πολυγαμία. Παραδέχεται ότι ισχύει αλλά δίνει μια άλλη ερμηνεία. Η πολυγαμία, μας λέει ότι καθιερώθηκε για την προστασία της γυναίκας. Την ρωτάμε αν ισχύει στη Θράκη. Μας λέει ότι ξέρει μια περίπτωση διγαμίας, αλλά η δεύτερη γυναίκα δεν άντεξε. Ούτε η ίδια θα μπορούσε να ζήσει σε καθεστώς πολυγαμίας. Της κάνουμε λόγο για τους γάμους ανηλίκων. Εξηγεί ότι αν υπάρχει η άδεια των γονιών τότε ο γάμος ισχύει. Και με το ευρωπαϊκό δίκαιο τι γίνεται, την ρωτάμε; Αυτοί οι γάμοι και η πολυγαμία δεν αναγνωρίζονται. Απαντά ότι θα πρέπει να υπάρχει ένα όργανο πιθανόν που να ελέγχει τις αποφάσεις του μουφτή. Την ρωτάμε αν έχει υπόψιν της την διαμάχη κεμαλιστών-ισλαμιστών στην Θράκη. Ασφαλώς και υπάρχει μας απαντά. Υπόγεια αλλά σαφής. Θέλω να σου πω, σημειώνει ότι στην Θράκη την πιο σκληρή κεμαλική γραμμή την ακολουθούν οι Τούρκοι δάσκαλοι. Αυτή η αποθέωση του Ατατούρκ με εκνευρίζει. Τονίζει ότι αν και δεν είναι μέλος της αδελφότητας του Φετουλάχ Γκιουλέν, εντούτοις θεωρεί ότι ακολουθεί το σωστό Ισλάμ. Χρεώνει ευθύνες στην οικογένεια για την κατάσταση της γυναίκας στην Θράκη, αλλά λέει ότι και οι γυναίκες έχουν ευθύνη γιατί δεν αντιδρούν. Υπάρχει και ευθύνη στην οικογένεια γιατί διαχωρίζουν τα αγόρια και τα κορίτσια από μικρή ηλικία.
Το Ισλάμ και η εθνική ταυτότητα της μειονότητας
Ο ψυχίατρος Ιμπράμ Ονσούνογλου είναι σαφής: "Δεν μπορούμε να ερμηνεύουμε τα κοινωνικά πράγματα με βάση την θρησκεία". Και αντικρούει το επιχείρημα ότι το Ισλάμ και στην Θράκη δεν έχει σχέση με την καταπίεση της γυναίκας. Στο όνομα του Ισλάμ υπάρχει αυτή η καταπίεση, όπως στο όνομα του σοσιαλισμού έγιναν τα εγκλήματα του σταλινισμού και συμπληρώνει όταν μιλάμε για απελευθέρωση μιλάμε και για απελευθέρωση από την θρησκεία. Με τον Ιμπράμ Ονσούνογλου συζητήσαμε σχετικά με την ανοδική τάση του Ισλάμ στην Θράκη. Ο γιατρός ήταν ξεκάθαρος: "Το Ισλάμ αποτελεί τον ενοποιητικό κρίκο της μειονότητας στην Θράκη. Είναι η πρώτη γραμμή της άμυνας της μειονότητας απέναντι στις πολιτικές αφομοίωσης του ελληνικού κράτους. Και υποστηρίζει, ότι όσο η ελληνική πολιτεία προωθεί τον μουσουλμανικό χαρακτήρα της μειονότητας, τόσο στο εσωτερικό της ενισχύεται η κυρίαρχη ομάδα που είναι οι Τούρκοι. Με λίγα λόγια μας λέει, ότι η μειονότητα της Θράκης έμεινε την τελευταία στιγμή στην Ελλάδα. Αυτό το στοιχείο υπάρχει στην ιστορική μνήμη και του τελευταίου τσιγγάνου, δηλαδή ότι είναι Τούρκος. Είναι η ομάδα αυτή, η μειονότητα που δεν ολοκληρώθηκε εθνοτικά. Το Ισλάμ ουσιαστικά βοηθά την μειονότητα να βγαίνει προς τα έξω με ενιαίο πρόσωπο. Ο Ιμπράμ Ονσούνογλου κάνει λόγο για την εγκλωβισμένη πολιτική της Ελλάδας. Θεωρεί ότι μόνο ένας πλήρης εκδημοκρατισμός των πολιτικών για την μειονότητα είναι υπέρ της Ελλάδας. "Θα περάσουμε από το στάδιο της εθνοτικής ομογενοποίησης της μειονότητας, αυτό ήδη συντελείται, αλλά μετά μπορεί να υπάρξει η αφομοίωση, μόνο σε πλήρη δημοκρατία. Δυστυχώς, μας λέει αυτό δεν θα γίνει γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να εκδημοκρατίσει την πολιτική της. Και τούτο γιατί κανένα κράτος δεν μπορεί να δεχτεί την ήττα της κυρίαρχης λογικής του μέσα στο σπίτι του". Κάνει λόγο για ατελέσφορες πολιτικές της Ελλάδας που ενισχύουν τόσο το Ισλάμ όσο και την εθνοτική ολοκλήρωση. Το ζήτημα, μας λέει, δεν είναι αν υπάρχουν τρεις ή δεκατρείς εθνοτικές ομάδες στην μειονότητα, αλλά ότι η μειονότητα ζητά το αυτονόητο ευρωπαϊκό κεκτημένο, την εθνοτική της ολοκλήρωση. Δεν ζητά τίποτε άλλο. Παράλληλα επισημαίνει ότι είναι ορατή η διαμάχη των λαϊκών με τους ισλαμιστές.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν
Πριν λίγες ημέρες έγινε ένα συνέδριο στο Λονδίνο, στη Βουλή των Λόρδων προς τιμήν του Φετουλάχ Γκιουλέν. Προς τιμήν του έγινε μια έκθεση από το ίδρυμα Μενάχεμ Μπέγκιν. Τι ρόλο παίζει άραγε ο άνθρωπος ΄που για τους κεμαλιστές είναι ο άνθρωπος των Αμερικανών και για τους πιστούς του είναι ο άνθρωπος που η αύρα του θεραπεύει; Έχοντας υπό την κατοχή γύρω στα 1200 εκπαιδευτήρια σε όλον τον κόσμο και ιδρυτής του μεγαλύτερου ισλαμικού δικτύου στην Τουρκία, ο Φετουλάχ Γκιουλέν ζει εδώ και 7-8 χρόνια στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες στη δεκαετία του 50-60 ο νεαρός τότε Φετουλάχ είναι μέλος των περίφημων "Συνδέσμων αντικομμουνιστικής δράσης" που έδρασαν στην Τουρκία, με την στήριξη, ή την προτροπή του ευαγούς ιδρύματος του Λάνγκλεϋ. Για άλλους, αυτό δεν συνέβη ποτέ. Τα στελέχη της αδελφότητας του είναι νέοι μορφωμένοι και πλούσιοι. Ένα κείμενο των φοιτητών του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Πόλης καλεί τους γονείς που θα τους πλησιάσουν άνθρωποι του Γκιουλέν να το βάλουν στα πόδια. Στην ίδια ιστοσελίδα, στις 13-3-07, ο Μεχμέτ Ακπνάρ διηγείται τις εντυπώσεις από την γνωριμία του με την ατμόσφαιρα ενός σχολείου του Γκιουλέν στο Ουλάν Μπατόρ. Η εντύπωσή μου, λέει, ήταν πως δεν είχαμε να κάνουμε με ένα αυστηρό ισλαμιστικό σχολείο, αλλά ήμουν σίγουρος πως ένα τρίτο χέρι είναι πίσω από όλα αυτά. Θεωρητικά ο Φετουλάχ Γκιουλέν πρεσβεύει ένα ήπιο Ισλάμ σε αρμονία με τις δυτικές δημοκρατίες. Τον Απρίλιο του 1996 συναντάται με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και συζητά τα προβλήματα του Πατριαρχείου. Συμμετέχει σε συνέδρια και σεμινάρια που προωθούν τον διαθρησκειακό διάλογο. Από τον Καναδά μέχρι την Μογγολία και από την Αφρική μέχρι την Ευρώπη, χιλιάδες μαθητές φοιτούν στα σχολεία του, στα φροντιστήρια του και πολλοί άλλοι συμμετέχουν στα πολιτιστικά του κέντρα. Χορηγοί; Πλούσιοι Τούρκοι επιχειρηματίες που αναπαύονται από τον λόγο του. Αυτή η εκδοχή αναφέρεται για να εξηγήσει τις οικονομικές πηγές Άλλωστε δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ο ηγέτης της αδελφότητας των Νουρτζού, που σημαίνει το Άγιο, το Θείο Φως, δεν θα μπορούσε να κινείται στο παρασκήνιο. Ή μήπως όχι; Ένας άνθρωπος που έχει συγκεντρωμένη τόση δύναμη μπορεί να είναι μόνο στο προσκήνιο; Πριν από μερικά χρόνια επιχείρησε να ιδρύσει σχολείο στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Θεσσαλονίκη. Η ιστορία αυτή έμεινε στην μέση. Όμως σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες που συλλέξαμε δραστηριοποιείται στην Θράκη, μέσω φροντιστηρίων τόσο στην Κομοτηνή όσο και στην Ξάνθη μέσω των φροντιστηρίων Elite. Άλλες έγκυρες πληροφορίες θέλουν τον σύλλογο Bura το ισλαμικό κομμάτι του συλλόγου αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου να έχει στενή σχέση με τον Φετουλάχ Γκιουλέν. Και ο συγκεκριμένος σύλλογος δεν σνομπάρει την Θράκη. Τρεις τουλάχιστον φορές έχει επισκεφτεί την περιοχή διοργανώνοντας συνεστιάσεις για τους εν Θράκη διαβιούντες αποφοίτους του φημισμένου Πανεπιστημίου της Πόλης. Εσείς ξέρετε πολλούς συλλόγους που τα εγκαίνια τους τα τιμά με την παρουσία του εν ενεργεία πρωθυπουργός; Και όμως όταν έγινε η διάσπαση του συλλόγου αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τίμησε με την παρουσία του τα εγκαίνια λειτουργίας του ισλαμικού τμήματος. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν δικάστηκε ερήμην στην Τουρκία με την κατηγορία της συνωμοσίας εναντίον του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Οι κατηγορίες κατέπεσαν και ο Φετουλάχ Γκιουλέν αν θέλει μπορεί να επιστρέψει στην Τουρκία. Πολλοί βάζουν αυτό το "μπορεί" σε πολλά εισαγωγικά. Παρόλο που έχει πολύ καλές σχέσεις με την νέα ηγέτιδα ομάδα της γείτονος.
Η αμφιθυμία της Ελλάδας
Η ελληνική πολιτεία στέκεται με αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο Γκιουλέν. Παρακολουθεί αλλά μέχρις εκεί. Σε ένα βαθμό θεωρεί ότι αυτά τα ζητήματα αποτελούν εσωτερική υπόθεση της μειονότητας. Άλλωστε επί σειρά ετών πριμοδότησε τον ισλαμικό προσανατολισμό της. Περπατώντας στις τούρκικες γειτονιές της Κομοτηνής και βλέποντας τα περίκλειστα σπίτια αποδέχεσαι την ιδιωτικότητα του χώρου, την προστασία από τα αδιάκριτα βλέμματα. Το μόνο που μπορεί να σαρώσει αυτήν την ιδιωτικότητα είναι ο αστικός τρόπος ζωής. Και αυτό ήδη γίνεται. Σε κάποια σπίτια γίνονται τα περίφημα δωμάτια δηλαδή οι συναντήσεις για τις θρησκευτικές συζητήσεις. Σε ένα γάμο γνωστού πολίτη της μειονότητας ένας υποστηρικτής του κοσμικού κράτους παραπονιόταν για τον μεγάλο αριθμό των μαντηλοφορουσών κυριών. Κάποτε δεν έβγαιναν έξω, λέει. Απλώς σήμερα η πολιτική κατάσταση αλλάξει στην γείτονα και η επίδραση είναι άμεση. Η φωνή του μουεζίνη ακούγεται, έστω ενίοτε και από κασέτα, στα 165 λειτουργούντα τεμένη της Θράκης. Άλλωστε στα χωριά και όχι μόνο της Θράκης, οι πιστοί μουσουλμάνοι θα συζητήσουν τις ψυχικές υποθέσεις με τους θρησκευτικούς λειτουργούς, ή σε ομάδες κλειστές. Η "άθεη" Αριστερά είναι αποδεκτή ως τίμια δύναμη, αλλά μέχρις εκεί. Γιατί πάντα στις μονοθεϊστικές θρησκείες σημασία έχει η κατάκτηση του ουρανού παρά η επί γης ζωή. Αλλά αυτή η επί γης ζωή θέτει σύμφωνα με αυτά που συγκεντρώσαμε ένα αμείλικτο ερώτημα για την ζωή των ανθρώπων στην Θράκη: Υπάρχουν άραγε πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία που προωθούν την λογική του μιλλιέτ; Του με λίγα λόγια "μακριά και αγαπημένοι". Πολιτικές που θεωρούν ότι η όσμωση των σύνοικων στοιχείων θεωρείται αρνητική; Υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις. Ο καθείς και στο τέμενος, ο καθείς και στην εκκλησία, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά .Αυτή νομίζουμε είναι μια σοβαρή συζήτηση και η Ανανεωτική Αριστερά οφείλει να αναδείξει αυτά τα ζητήματα.
