Οι ’Nέοι Eργατικοί’ (έκδοσης 1997) είναι σήμερα εντελώς ξεπερασμένοι

Εδώ και είκοσι χρόνια, η είδηση πως η Βρετανία φιλοξενεί μια διεθνή συνάντηση για την προοδευτική διακυβέρνηση, θα έμοιαζε με αστείο: οι Βρετανοί εργατικοί θεωρούνταν οι σπεσιαλίστες του 20ού αιώνα στο πώς να χάνουν εκλογές. Και μόνο λοιπόν η συμμετοχή 15 ηγετών στη σύνοδο που οργάνωσε ο Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown) για την προοδευτική διακυβέρνηση, αποτελεί σημάδι σημαντικής ανατροπής των πολιτικών μας ισορροπιών.

Οι επιτυχίες των Εργατικών οικοδομήθηκαν πάνω στο αξίωμα των Μπλερ (Blair)/ Μπράουν πως «μετράει ό,τι έχει αποτέλεσμα». Από την ανεξαρτητοποίηση της «τράπεζας της Αγγλίας» έως τα μέτρα καταπολέμησης της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, το Εργατικό κόμμα άφησε κατά μέρος τις ιδεοληψίες και χάραξε μια πολιτική βασισμένη στην κοινή λογική.

Η κοινή λογική παραμένει και σήμερα σημαντική, αλλά πλέον δεν αρκεί.

Οι «νέοι Εργατικοί» συναντούν πλέον τα όρια του πραγματισμού τους. Ο Γκόρντον Μπράουν, που ηγείται της κυβέρνησης, κάνει ό,τι μπορεί για να εφαρμόσει και να υπερασπιστεί τις πεποιθήσεις του.

Είναι όμως ένα πράγμα να αφήνεις κατά μέρος τις ιδεοληψίες (κάτι που οι Εργατικοί το είχαν ξανακάνει και πριν το 1997), είναι όμως εντελώς διαφορετικό να οικοδομείς μια συνεκτική ιδεολογία που να δίνει στη χώρα σαφή κατεύθυνση και να απαντά στις προσδοκίες των πολιτών.

Αυτή ακριβώς είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες του Εργατικού κόμματος τροποποίησαν τις προσδοκίες των πολιτών από τις κυβερνήσεις τους. Οι πολίτες συνεχίζουν να προσδοκούν:

καλύτερα σχολεία, νοσοκομεία και αστυνόμευση·

μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι θα προκόβουν ανάλογα με τις ικανότητές τους·

ένα αξιοπρεπές δίκτυ κοινωνικής προστασίας.

Αλλά σήμερα, θέλουν επίσης:

περισσότερη ενδυνάμωση των ατομικών επιλογών τους·

περισσότερη ευθύνη από τους συμπολίτες τους·

περισσότερη ευελιξία από την κυβέρνηση.

Καμία ιδεολογική προσέγγιση του 20ού αιώνα δεν μπορεί να λύσει αυτό το γρίφο: ο κρατικός σοσιαλισμός είναι νεκρός· ο συντηρητισμός καταστράφηκε από τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις της Μάργκαρετ Θάτσερ (Margaret Thatcher).

Οι ρίζες της πετυχημένης πολιτικής αντίληψης για τον 21ο αιώνα βρίσκονται σε δύο γόνιμες ιδεολογικές παραδόσεις που απαντούν άμεσα στις σημερινές μας προκλήσεις.

Οι σοσιαλδημοκράτες δημιουργήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα με αίτημα μια νέα κοινωνία. Στόχος τους ήταν η ισότιμη ή δίκαιη κατανομή του πλούτου. Το πολιτικό τους εργαλείο ήταν το κράτος. Η δράση τους οδήγησε σε πιο ανθρώπινες κοινωνίες στη δύση, συμπεριλαμβανομένης της βρετανικής, κυρίως μέσω της δημιουργίας του κοινωνικού κράτους.

Πάνω-κάτω την ίδια εποχή, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι ριζοσπάστες-φιλελεύθεροι ξεκινούσαν από το άτομο, όχι την κοινωνία. Στόχος τους ήταν η ελευθερία και η χειραφέτηση του ατόμου. Πολιτικός τους εργαλείο ήταν τα ατομικά δικαιώματα και η συλλογική δράση εκτός κράτους. Η δράση τους οδήγησε σε μέγιστες πολιτικές μεταρρυθμίσεις στον 20ό αιώνα -από τα πολιτικά δικαιώματα και τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων έως την ανάπτυξη των συνδικάτων και του συνεταιριστικού κινήματος.

Σκοπός των νέων Εργατικών είναι να συντήξουν αυτές τις δύο παραδόσεις σε μια ενιαία νέα διήγηση. Η δράση μας υπέρ της ισότητας θα πρέπει να μετριέται με μέτρο πόσο προωθούν τις ατομικές επιλογές, όπως και τα βήματα προς την ελευθερία θα πρέπει να υπολογίζονται με βάση πόσο μειώνουν τις ανισότητες.

Ιδού πέντε τρόποι τετραγωνισμού του κύκλου:

Πρώτον, η μετάβαση προς μια πορεία χαμηλών θερμοκηπικών αερίων είναι ένα γιγάντιο έργο, που απαιτεί συνδυασμό κράτους και ιδιωτικού τομέα. Δεν είναι δυνατό να μειώσουμε τις εκπομπές CO2 χωρίς κρατική παρέμβαση. Αλλά σκοπός αυτών των παρεμβάσεων θα πρέπει να είναι να ευνοήσει τη λειτουργία της αγοράς, όχι να την καταπνίξει. Ολόκληρη σχεδόν η κοινωνία θα χρειαστεί να ενταχθεί σε σχήματα εμπορίας των ρύπων, στα οποία η αγορά διευκολύνεται να επιβραβεύσει την αποτελεσματικότητα κλάδων κι επιχειρήσεων, να προωθήσει την καινοτομία και να μειώσει τις εκπομπές αερίων ρύπων.

Δεύτερον, η γήρανση της κοινωνίας θα χρειαστεί περισσότερες επενδύσεις (δημόσιες ή ιδιωτικές) για συντάξεις, παροχή υγείας και μακροχρόνια φροντίδα. Χρειάζεται όμως ταυτόχρονα όσο το δυνατό περισσότερα χρήματα να τα διαχειρίζονται οι ίδιοι οι πολίτες, ούτως ώστε οι επαγγελματίες να παρέχουν υπηρεσίες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ίδιων των πολιτών και όχι μιας απόμακρης γραφειοκρατίας. Αυτός είναι ο λόγος που καλούμεθα να αναζητήσουμε τρόπους αύξησης του ρόλου του ατόμου και των εξατομικευμένων συναλλαγών σε ολόκληρο το εύρος των κοινωνικών παροχών, της υγείας και άλλων υπηρεσιών.

Τρίτον, αν θέλουμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία όπου το χρώμα του δέρματος ή η καταγωγή των ατόμων να μην παίζει κανένα ρόλο στην εξέλιξή τους, θα πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό για να εξαλείψουμε την παιδική φτώχεια και να αυξήσουμε τις επενδύσεις στην εκπαίδευση στο ύψος του ιδιωτικού τομέα.

Προς χάριν της καινοτομίας χρειάζεται να διευρύνουμε τα περιθώρια ελευθερίας και ελαστικότητας στον εκπαιδευτικό χώρο. Τα προγράμματα διδασκαλίας και οι μέθοδοι αξιολόγησης θα πρέπει να ευνοούν την καινοτομία. Θα πρέπει να ευνοήσουμε την ανάπτυξη αλυσίδων σχολείων και κέντρων παροχής υγείας, ούτως ώστε η καινοτομία να αναπτυχθεί σε μεγάλη κλίμακα. Τα σχολεία μας θα πρέπει να διοικούνται από διευθυντές παγκοσμίου κλάσεως, που να παίζουν καταλυτικό ρόλο στην διάδοση εκπαιδευτικών καινοτομιών.

Οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές εγχέουν διαρκώς τον ιδιωτικό τομέα νέες ιδέες, νέους ανθρώπους και νέα κεφάλαια. Ο δημόσιος τομέας χρειάζεται να αποκτήσει το ανάλογο αυτών των διαδικασιών. Ο κρατικός τομέας, ο ιδιωτικός τομέας και ο εθελοντισμός έχουν ο καθένας να παίξουν το ρόλο τους.

Τέταρτον, χρειάζεται η ισχύς του κράτους να ασκείται εκεί που πρέπει. Τον 19ο αιώνα «ατμομηχανές» της προόδου ήταν οι πόλεις, οι βιομηχανίες και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις. Οι πόλεις ανάπτυξαν την ξεχωριστή τους προσωπικότητα, κι εφάρμοσαν διαφορετικά μείγματα φορολογίας και ποιότητας των υπηρεσιών και του δημόσιου χώρου.

Προκειμένου να αποφύγουμε υπερβολικές ανισότητες, θα χρειαστεί να θεσπίσουμε ορισμένες βασικές κοινωνικές παροχές για όλους. Δε θα μπορέσουμε όμως να αντιμετωπίσουμε την αυξανόμενη αδιαφορία του κοινού για το κομματικό σύστημα αν δεν μεταβιβάσουμε στις τοπικές κοινωνίες περισσότερους πόρους, ισχύ και αρμοδιότητες να αποφασίζουν τις δικές τους προτεραιότητές, που ταιριάζουν στην περιοχή τους, σε τομείς από την αστυνόμευση και την επαγγελματική κατάρτιση έως τις υπηρεσίες υγείας.

Πέμπτον, η μεταρρύθμιση του βρετανικού κράτους ταυτίζεται με περισσότερη αποκέντρωση των ευθυνών της διακυβέρνησης. Όπως όμως ο ατομισμός δεν μπορεί να απαντήσει σε προβλήματα συλλογικά, έτσι και η αποκέντρωση δεν μπορεί να απαντήσει σε προβλήματα παγκόσμια. Ίσως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να είναι περισσότερο αντιπαθής από ποτέ· δεν παύει όμως να είναι επίσης και περισσότερο απαραίτητη από ποτέ. Όχι για να επιβάλει στους πολίτες πώς να ζουν, αλλά για να δώσει λύσεις που δεν είναι δυνατό να δοθούν σε τοπικό επίπεδο, από την κλιματική αλλαγή και τις προδιαγραφές των αγαθών έως τη μετανάστευση. Καθώς επιτέλους η συνθήκη της Λισαβόνας θέτει ένα τέλος στις θεσμικές συζητήσεις που μας απασχόλησαν για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα, η ΕΕ έχει μια σημαντική ευκαιρία να κάνει βήματα μπροστά.

Τα δύο μεγάλα βρετανικά κόμματα αντιμετωπίζουν μια ξεκάθαρη απειλή: οι «νέοι Εργατικοί» τύπου 1997 εξακολουθούν να είναι μοντέλο για το πώς επιτυγχάνονται οι πολιτικές νίκες, αλλά όχι πια για το περιεχόμενο της πολιτικής τους.

Αυτό που απειλεί τα κόμματα δεν είναι η έλλειψη πραγματισμού, είναι η απουσία πεποιθήσεων.

Μόνος τρόπος για να κερδίσουν οι Εργατικοί το στοίχημα του μέλλοντός, είναι να αναθεωρήσουν έξυπνα το παρελθόν τους.

---------------------------------------------------------------* Ο David Miliband είναι υπουργός εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου