Η ανάπτυξη 1997-2007 τελείωσε!
Ελίζα Παπαδάκη, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2008-07-06
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο στην τελευταία τριμηνιαία έκθεση του ΙΟΒΕ δεν ήταν η πρόβλεψη για το φετεινό πληθωρισμό: πάνω από 4,3%, αισθητά υψηλότερη από όσες έχουν δημοσιευθεί ως τώρα. Ήταν το ρητορικό ερώτημα, βασισμένο σε μια σειρά ενδείξεις, μήπως η ανάπτυξη που γνωρίσαμε τα τελευταία δέκα χρόνια έφθασε πια στο τέλος της.
Η ελληνική οικονομία οπωσδήποτε επηρεάζεται αρνητικά από τη διεθνή επιδείνωση: Ωθούμενος από τη ραγδαία άνοδο του πετρελαίου, καθώς και από μεγάλες ανατιμήσεις στα τρόφιμα και πολλές πρώτες ύλες, ο πληθωρισμός ανεβαίνει απειλητικά σε όλον τον κόσμο. Μπορεί το 4% που έφθασε στην Ευρωζώνη τον Ιούνιο να μην είναι ακόμα τόσο τρομερός ρυθμός σαν τους διψήφιους πλέον σε αρκετές οικονομίες της Ασίας, προκαλεί όμως ανησυχία ως προς τη μεσοπρόθεσμη προοπτική του και οδήγησε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αυξήσει την Πέμπτη το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ σε 4,25%. Παρά τις εκκλήσεις πολλών κυβερνήσεων να συνυπολογισθεί και η κάμψη που παρουσιάζει η μεγέθυνση στην Ευρώπη, να μη συμπιεσθεί δηλαδή ακόμα περισσότερο με μιαν αύξηση του κόστους των δανείων, ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ επέμεινε στην κατ’ αρχήν εκτίμηση ότι η μεγέθυνση, αν και βραδύτερη, θα συνεχισθεί, αναγνωρίζοντας όμως κινδύνους η κατανάλωση και οι επενδύσεις να πληγούν περισσότερο από όσο φαίνεται αυτή τη στιγμή. Παραδέχθηκε άλλωστε ρητά ότι οι απώλειες αγοραστικής δύναμης που υφίστανται τα νοικοκυριά από τις υψηλότερες τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, μάλλον δεν θα μπορέσουν να αναπληρωθούν πλήρως. Κάλεσε μάλιστα νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις να δεχθούν τη μεταφορά εισοδήματος από τις εισαγωγικές προς τις εξαγωγικές χώρες που συνεπάγεται η αύξηση των τιμών των καυσίμων και των τροφίμων και να αποφύγουν αυξήσεις μισθών και τιμών που θα φέρουν ένα "δεύτερο γύρο" πληθωρισμού.
Συν 1 – 1,3 εμείς
Από τον περασμένο Νοέμβριο που ξεκίνησε η πληθωριστική επιτάχυνση, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του δείκτη τιμών καταναλωτή στην Ελλάδα κυμαινόταν σταθερά 1 έως 1,3 μονάδες υψηλότερα από το μέσο ρυθμό της Ευρωζώνης, όπως όλα τα προηγούμενα χρόνια. Το ΙΟΒΕ βλέπει ωστόσο σε μας τις επιπτώσεις πλέον να πολλαπλασιάζονται, καθώς η άνοδος των τιμών των καυσίμων ενσωματώνεται πολύ γρήγορα στις τιμές των υπολοίπων αγαθών και υπηρεσιών, οδηγώντας σε μεγάλες σωρευτικές αυξήσεις. Γι’ αυτό και εκτιμά ότι σε ετήσια βάση ο ελληνικός πληθωρισμός φέτος θα ξεπεράσει το 4,3%, ακόμα και αν υποχωρήσει κάπως μετά το καλοκαίρι όπως αναμενόταν αρχικά (κάθε πρόβλεψη άλλωστε είναι στον αέρα: κανείς δεν ξέρει πού θα φθάσουν οι τιμές του πετρελαίου τους επόμενους μήνες και ο κ. Τρισέ τοποθετεί μιαν υποχώρηση του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη σταδικά μέσα στο 2009 πλέον). Το Μάιο είχε φτάσει 4,9% και μένει να μαθουμε πόσο πάνω από 5% ήταν τον Ιούνιο, 5,1% μετρήθηκε ήδη στην Ισπανία.
Άμεση συνέπεια του ανερχόμενου πληθωρισμού, της ακρίβειας που αισθάνονται ολοένα πιο απειλητική τα περισσότερα νοικοκυριά στη χώρα μας, φαίνεται να ήταν η υποχώρηση του ρυθμού αύξησης της κατανάλωσης. Το πρώτο τρίμηνο φέτος, για το οποίο έχουν δημοσιευθεί στοιχεία των εθνικών λογαριασμών, η ιδιωτική κατανάλωση ήταν αυξημένη μόλις κατά 2,3% έναντι του πρώτου τριμήνου του 2007. Πρόκειται για το χαμηλότερο ρυθμό από το 2000. Συγκριτικά, ήταν 4,5% πέρυσι, 3,3% το 2006, 3,6% το 2005, και κανένα τρίμηνο, ούτε στη διάρκεια της περιβόητης μεγάλης μείωσης του δημοσίου ελλείμματος, δεν είχε πέσει κάτω από 3%. Εφόσον όμως συνεχισθεί η υποχώρηση της κατανάλωσης λόγω της ακρίβειας, ο βασικός μοχλός της οικονομικής μεγέθυνσης στη χώρα μας θα εκλείψει. Αυτό θα σηματοδοτήσει, γράφει το ΙΟΒΕ, το τέλος μιας περιόδου ταχείας ανόδου η οποία τροφοδοτήθηκε και από την επέκταση της καταναλωτικής πίστης. Και υποδηλώνει, προσθέτει, ότι ένα μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στην ισχυρή εγχώρια ζήτηση και στην αυξημένη κατανάλωση, δεν μπορεί να υποστηρίξει μια μακροχρόνια αναπτυξιακή προοπτική. Έτσι, συμπεραίνει το ΙΟΒΕ, όταν οι διεθνείς συνθήκες επιδεινώνονται, όπως στην τρέχουσα συγκυρία, η μεγέθυνση μιας κατά τα άλλα ταχέως αναπτυσσόμενης οικονομίας πλήττεται σχεδόν αμέσως.
Κάμψη και των επενδύσεων
Αν οι δυσμενείς αυτές εκτιμήσεις επιβεβαιωθούν, όπως φαίνεται πλέον το πιθανότερο, καταρρέει ο πάγιος κυβερνητικός ισχυρισμός ότι η Ελλάδα διατηρεί μιαν αναπτυξιακή δυναμική που οδηγεί σε ρυθμούς ανόδου του ΑΕΠ διπλάσιους από τους ευρωπαϊκούς. Διότι μπορεί μεν να αληθεύει ότι η ελληνική οικονομία δεν βρέθηκε εκτεθειμένη στη χρηματοοικονομική κρίση, καθώς οι εγχώριες τράπεζες δεν είχαν ανοιχτεί στα ανεύθυνα δομημένα διεθνή δάνεια των αμερικανικών και αρκετών ευρωπαϊκών τραπεζών, ούτε ανέπτυξε μια "φούσκα" στις κατοικίες ανάλογη με της Ισπανίας, της Δανίας, ή της Ιρλανδίας, που τώρα "έσπασε" ρίχνοντας τις οικονομίες τους στο χείλος της ύφεσης. (Σε μόλις 0,5% αναθεώρησε την Τετάρτη ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Μπράιαν Λένιχαν το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στη χώρα του για φέτος, ύστερα από μια δεκαετία με μέσο ρυθμό 7,2%!) Χωρίς συνεχή και μεγάλη αύξηση της κατανάλωσης όμως δεν θα μπορέσει να συντηρήσει ρυθμούς ανόδου της τάξης του 4% και πλέον, σαν αυτούς που είχαμε την τελευταία δεκαετία.
Και ο ρυθμός των επενδύσεων παρουσιάζεται άλλωστε έντονα αρνητικός το πρώτο τρίμηνο φέτος (-6,8%), αλλά και το τελευταίο τρίμηνο του 2007 (-4,7%), επί δύο συνεχόμενα τρίμηνα, εξέλιξη που δεν έχει παρατηρηθεί άλλη φορά μετά το 2000. Χάρη στους υψηλούς κοινοτικούς πόρους που χρηματοδοτούν σημαντικές επενδύσεις στην Ελλάδα, καθώς και πολλά επιχειρηματικά σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη, αναμένεται να ανακάμψει μέσα στο χρόνο, δεν θα ξεπεράσει όμως ένα 5% κατά το ΙΟΒΕ. Και η αύξηση των εξαγωγών θα επιβραδυνθεί εξ αιτίας των δυσκολιών στη Νοτιονατολική Ευρώπη όπου κατευθύνεται σημαντικό τμήμα τους, και λόγω της συνεχούς απώλειας ανταγωνιστικότητας, σημειώνει το ΙΟΒΕ. Ενώ η συγκράτηση της ζήτησης ίσως περιορίσει εντονότερα την αύξηση των εισαγωγών, το εξωτερικό ισοζύγιο θα παραμείνει αρνητικό για τη μεγέθυνση, με το έλλειμμα να μην υποχωρεί από το ιστορικά υψηλό 14,1% του ΑΕΠ του 2007.
Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ φέτος θα πέσει έτσι κάτω από 3,5%, αναμένει το ΙΟΒΕ, μη θεωρώντας πλέον διόλου ρεαλιστικό το 4% που προβλέπει κατά μέσο όρο για την περίοδο 2007-2010 το τελευταίο κυβερνητικό πρόγραμμα σταθερότητας. Ούτε η ανεργία θα πέσει κάτω από 8%, εφόσον η απασχόληση δεν θα αυξάνεται περισσότερο από 1,1% το χρόνο. Η ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ για την απασχόληση, που μόλις δημοσιεύθηκε, προβλέπει ότι η ανεργία θα αυξηθεί στο σύνολο των ανεπτυγμένων χωρών από 5,6% το 2007 σε 6% το 2009, και ότι θα συγκρατήσει τους μισθούς και, μέσω αυτών, τις τιμές. Διαφοροποιώντας κατά χώρα, σε μας εξακολουθεί να αναμένει μια μικρή υποχώρηση στο 7,7%, αλλά στην Ισπανία προβλέπει άνοδο στο 10,7% και στην Ιρλανδία στο 6,5% (από 4,5%).
Στις διεθνείς συνθήκες ρίχνει την επιδείνωση ο Γ. Αλογοσκούφης
Τη δυσμενή εικόνα στην Ελλάδα συμπληρώνει η επιδείνωση των δημοσίων οικονομικών τους πρώτους μήνες του έτους, με αύξηση των εσόδων πολύ κάτω από τους στόχους του προϋπολογισμού και με υπερβάσεις στις δαπάνες. Αυτό φαίνεται άλλωστε να είναι το κύριο πρόβλημα που απασχολεί τον υπουργό Οικονομίας Γιώργο Αλογοσκούφη, ο οποίος προσπαθεί να κινητοποιήσει τις υπηρεσίες να αυξήσουν τις εισπράξεις φόρων, και να παρέμβει στα υπουργεία και τους δημόσιους οργανισμούς για να περικόψουν δαπάνες.
Κατά τα άλλα την ακρίβεια και τη δυσπραγία τις αποδίδει στη χειροτέρευση της διεθνούς συγκυρίας, επιμένοντας να εκθειάζει την πολιτική που ακολουθεί, όπως προχθές ακόμα, παρουσιάζοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις "μεταρρυθμίσεις" που υποτίθεται ότι προχωρούν στη χώρα μας. Τίποτα δεν είχε να πει για το γεγονός ότι τελειώνει μια δεκαετία ανάπτυξης που στηρίχθηκε κατά πρώτο λόγο στην κατανάλωση (και στον καταναλωτικό δανεισμό). Ούτε για το γεγονός ότι τα σχετικά καλά αυτά χρόνια δεν αξιοποιήθηκαν για ανακατανομές πόρων που θα ενίσχυαν το παραγωγικό δυναμικό και την κοινωνική συνοχή. Και τίποτα δεν προτείνει για το πώς θα αντιμετωπισθούν οι πολύ πιο δύσκολες πλέον συνθήκες της διεθνούς οικονομίας.
Η ελληνική οικονομία οπωσδήποτε επηρεάζεται αρνητικά από τη διεθνή επιδείνωση: Ωθούμενος από τη ραγδαία άνοδο του πετρελαίου, καθώς και από μεγάλες ανατιμήσεις στα τρόφιμα και πολλές πρώτες ύλες, ο πληθωρισμός ανεβαίνει απειλητικά σε όλον τον κόσμο. Μπορεί το 4% που έφθασε στην Ευρωζώνη τον Ιούνιο να μην είναι ακόμα τόσο τρομερός ρυθμός σαν τους διψήφιους πλέον σε αρκετές οικονομίες της Ασίας, προκαλεί όμως ανησυχία ως προς τη μεσοπρόθεσμη προοπτική του και οδήγησε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αυξήσει την Πέμπτη το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ σε 4,25%. Παρά τις εκκλήσεις πολλών κυβερνήσεων να συνυπολογισθεί και η κάμψη που παρουσιάζει η μεγέθυνση στην Ευρώπη, να μη συμπιεσθεί δηλαδή ακόμα περισσότερο με μιαν αύξηση του κόστους των δανείων, ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ επέμεινε στην κατ’ αρχήν εκτίμηση ότι η μεγέθυνση, αν και βραδύτερη, θα συνεχισθεί, αναγνωρίζοντας όμως κινδύνους η κατανάλωση και οι επενδύσεις να πληγούν περισσότερο από όσο φαίνεται αυτή τη στιγμή. Παραδέχθηκε άλλωστε ρητά ότι οι απώλειες αγοραστικής δύναμης που υφίστανται τα νοικοκυριά από τις υψηλότερες τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, μάλλον δεν θα μπορέσουν να αναπληρωθούν πλήρως. Κάλεσε μάλιστα νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις να δεχθούν τη μεταφορά εισοδήματος από τις εισαγωγικές προς τις εξαγωγικές χώρες που συνεπάγεται η αύξηση των τιμών των καυσίμων και των τροφίμων και να αποφύγουν αυξήσεις μισθών και τιμών που θα φέρουν ένα "δεύτερο γύρο" πληθωρισμού.
Συν 1 – 1,3 εμείς
Από τον περασμένο Νοέμβριο που ξεκίνησε η πληθωριστική επιτάχυνση, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του δείκτη τιμών καταναλωτή στην Ελλάδα κυμαινόταν σταθερά 1 έως 1,3 μονάδες υψηλότερα από το μέσο ρυθμό της Ευρωζώνης, όπως όλα τα προηγούμενα χρόνια. Το ΙΟΒΕ βλέπει ωστόσο σε μας τις επιπτώσεις πλέον να πολλαπλασιάζονται, καθώς η άνοδος των τιμών των καυσίμων ενσωματώνεται πολύ γρήγορα στις τιμές των υπολοίπων αγαθών και υπηρεσιών, οδηγώντας σε μεγάλες σωρευτικές αυξήσεις. Γι’ αυτό και εκτιμά ότι σε ετήσια βάση ο ελληνικός πληθωρισμός φέτος θα ξεπεράσει το 4,3%, ακόμα και αν υποχωρήσει κάπως μετά το καλοκαίρι όπως αναμενόταν αρχικά (κάθε πρόβλεψη άλλωστε είναι στον αέρα: κανείς δεν ξέρει πού θα φθάσουν οι τιμές του πετρελαίου τους επόμενους μήνες και ο κ. Τρισέ τοποθετεί μιαν υποχώρηση του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη σταδικά μέσα στο 2009 πλέον). Το Μάιο είχε φτάσει 4,9% και μένει να μαθουμε πόσο πάνω από 5% ήταν τον Ιούνιο, 5,1% μετρήθηκε ήδη στην Ισπανία.
Άμεση συνέπεια του ανερχόμενου πληθωρισμού, της ακρίβειας που αισθάνονται ολοένα πιο απειλητική τα περισσότερα νοικοκυριά στη χώρα μας, φαίνεται να ήταν η υποχώρηση του ρυθμού αύξησης της κατανάλωσης. Το πρώτο τρίμηνο φέτος, για το οποίο έχουν δημοσιευθεί στοιχεία των εθνικών λογαριασμών, η ιδιωτική κατανάλωση ήταν αυξημένη μόλις κατά 2,3% έναντι του πρώτου τριμήνου του 2007. Πρόκειται για το χαμηλότερο ρυθμό από το 2000. Συγκριτικά, ήταν 4,5% πέρυσι, 3,3% το 2006, 3,6% το 2005, και κανένα τρίμηνο, ούτε στη διάρκεια της περιβόητης μεγάλης μείωσης του δημοσίου ελλείμματος, δεν είχε πέσει κάτω από 3%. Εφόσον όμως συνεχισθεί η υποχώρηση της κατανάλωσης λόγω της ακρίβειας, ο βασικός μοχλός της οικονομικής μεγέθυνσης στη χώρα μας θα εκλείψει. Αυτό θα σηματοδοτήσει, γράφει το ΙΟΒΕ, το τέλος μιας περιόδου ταχείας ανόδου η οποία τροφοδοτήθηκε και από την επέκταση της καταναλωτικής πίστης. Και υποδηλώνει, προσθέτει, ότι ένα μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στην ισχυρή εγχώρια ζήτηση και στην αυξημένη κατανάλωση, δεν μπορεί να υποστηρίξει μια μακροχρόνια αναπτυξιακή προοπτική. Έτσι, συμπεραίνει το ΙΟΒΕ, όταν οι διεθνείς συνθήκες επιδεινώνονται, όπως στην τρέχουσα συγκυρία, η μεγέθυνση μιας κατά τα άλλα ταχέως αναπτυσσόμενης οικονομίας πλήττεται σχεδόν αμέσως.
Κάμψη και των επενδύσεων
Αν οι δυσμενείς αυτές εκτιμήσεις επιβεβαιωθούν, όπως φαίνεται πλέον το πιθανότερο, καταρρέει ο πάγιος κυβερνητικός ισχυρισμός ότι η Ελλάδα διατηρεί μιαν αναπτυξιακή δυναμική που οδηγεί σε ρυθμούς ανόδου του ΑΕΠ διπλάσιους από τους ευρωπαϊκούς. Διότι μπορεί μεν να αληθεύει ότι η ελληνική οικονομία δεν βρέθηκε εκτεθειμένη στη χρηματοοικονομική κρίση, καθώς οι εγχώριες τράπεζες δεν είχαν ανοιχτεί στα ανεύθυνα δομημένα διεθνή δάνεια των αμερικανικών και αρκετών ευρωπαϊκών τραπεζών, ούτε ανέπτυξε μια "φούσκα" στις κατοικίες ανάλογη με της Ισπανίας, της Δανίας, ή της Ιρλανδίας, που τώρα "έσπασε" ρίχνοντας τις οικονομίες τους στο χείλος της ύφεσης. (Σε μόλις 0,5% αναθεώρησε την Τετάρτη ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Μπράιαν Λένιχαν το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στη χώρα του για φέτος, ύστερα από μια δεκαετία με μέσο ρυθμό 7,2%!) Χωρίς συνεχή και μεγάλη αύξηση της κατανάλωσης όμως δεν θα μπορέσει να συντηρήσει ρυθμούς ανόδου της τάξης του 4% και πλέον, σαν αυτούς που είχαμε την τελευταία δεκαετία.
Και ο ρυθμός των επενδύσεων παρουσιάζεται άλλωστε έντονα αρνητικός το πρώτο τρίμηνο φέτος (-6,8%), αλλά και το τελευταίο τρίμηνο του 2007 (-4,7%), επί δύο συνεχόμενα τρίμηνα, εξέλιξη που δεν έχει παρατηρηθεί άλλη φορά μετά το 2000. Χάρη στους υψηλούς κοινοτικούς πόρους που χρηματοδοτούν σημαντικές επενδύσεις στην Ελλάδα, καθώς και πολλά επιχειρηματικά σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη, αναμένεται να ανακάμψει μέσα στο χρόνο, δεν θα ξεπεράσει όμως ένα 5% κατά το ΙΟΒΕ. Και η αύξηση των εξαγωγών θα επιβραδυνθεί εξ αιτίας των δυσκολιών στη Νοτιονατολική Ευρώπη όπου κατευθύνεται σημαντικό τμήμα τους, και λόγω της συνεχούς απώλειας ανταγωνιστικότητας, σημειώνει το ΙΟΒΕ. Ενώ η συγκράτηση της ζήτησης ίσως περιορίσει εντονότερα την αύξηση των εισαγωγών, το εξωτερικό ισοζύγιο θα παραμείνει αρνητικό για τη μεγέθυνση, με το έλλειμμα να μην υποχωρεί από το ιστορικά υψηλό 14,1% του ΑΕΠ του 2007.
Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ φέτος θα πέσει έτσι κάτω από 3,5%, αναμένει το ΙΟΒΕ, μη θεωρώντας πλέον διόλου ρεαλιστικό το 4% που προβλέπει κατά μέσο όρο για την περίοδο 2007-2010 το τελευταίο κυβερνητικό πρόγραμμα σταθερότητας. Ούτε η ανεργία θα πέσει κάτω από 8%, εφόσον η απασχόληση δεν θα αυξάνεται περισσότερο από 1,1% το χρόνο. Η ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ για την απασχόληση, που μόλις δημοσιεύθηκε, προβλέπει ότι η ανεργία θα αυξηθεί στο σύνολο των ανεπτυγμένων χωρών από 5,6% το 2007 σε 6% το 2009, και ότι θα συγκρατήσει τους μισθούς και, μέσω αυτών, τις τιμές. Διαφοροποιώντας κατά χώρα, σε μας εξακολουθεί να αναμένει μια μικρή υποχώρηση στο 7,7%, αλλά στην Ισπανία προβλέπει άνοδο στο 10,7% και στην Ιρλανδία στο 6,5% (από 4,5%).
Στις διεθνείς συνθήκες ρίχνει την επιδείνωση ο Γ. Αλογοσκούφης
Τη δυσμενή εικόνα στην Ελλάδα συμπληρώνει η επιδείνωση των δημοσίων οικονομικών τους πρώτους μήνες του έτους, με αύξηση των εσόδων πολύ κάτω από τους στόχους του προϋπολογισμού και με υπερβάσεις στις δαπάνες. Αυτό φαίνεται άλλωστε να είναι το κύριο πρόβλημα που απασχολεί τον υπουργό Οικονομίας Γιώργο Αλογοσκούφη, ο οποίος προσπαθεί να κινητοποιήσει τις υπηρεσίες να αυξήσουν τις εισπράξεις φόρων, και να παρέμβει στα υπουργεία και τους δημόσιους οργανισμούς για να περικόψουν δαπάνες.
Κατά τα άλλα την ακρίβεια και τη δυσπραγία τις αποδίδει στη χειροτέρευση της διεθνούς συγκυρίας, επιμένοντας να εκθειάζει την πολιτική που ακολουθεί, όπως προχθές ακόμα, παρουσιάζοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις "μεταρρυθμίσεις" που υποτίθεται ότι προχωρούν στη χώρα μας. Τίποτα δεν είχε να πει για το γεγονός ότι τελειώνει μια δεκαετία ανάπτυξης που στηρίχθηκε κατά πρώτο λόγο στην κατανάλωση (και στον καταναλωτικό δανεισμό). Ούτε για το γεγονός ότι τα σχετικά καλά αυτά χρόνια δεν αξιοποιήθηκαν για ανακατανομές πόρων που θα ενίσχυαν το παραγωγικό δυναμικό και την κοινωνική συνοχή. Και τίποτα δεν προτείνει για το πώς θα αντιμετωπισθούν οι πολύ πιο δύσκολες πλέον συνθήκες της διεθνούς οικονομίας.
