Φτηνό πετρέλαιο; Οχι, ευχαριστώ!
Κίµων Χατζημπίρος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2004-09-20
Η ενέργεια αποτελεί την κινητήρια δύναμη του σύγχρονου τρόπου ζωής. Η φτηνή ενέργεια θεωρείται θεμελιώδης προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία της οικονομίας. Επομένως, μια άνοδος της τιμής του πετρελαίου, που αποτελεί τον κύριο ενεργειακό πόρο, αντιμετωπίζεται γενικά ως απειλή για την κοινωνική ευημερία.
Μήπως όμως το φτηνό πετρέλαιο συνεπάγεται αρνητικές επιπτώσεις; Κατ’ αρχήν, είναι προφανές ότι ευνοεί τη σπάταλη χρήση, το να ξοδεύεται δηλαδή περισσότερο πετρέλαιο για πράγματα που είναι δυνατόν να επιτευχθούν και με λιγότερο. Εξουδετερώνεται έτσι κάθε προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας, που θα αποτελούσε συνετή τακτική για οποιοδήποτε φυσικό πόρο, αλλά θα μείωνε και τις σημαντικές περιβαλλοντικές παρενέργειες. Τα καυσαέρια του πετρελαίου ή της βενζίνης προκαλούν τοπική ρύπανση με καρκινογόνα σωμάτια, διοξείδιο του θείου, οξείδια του αζώτου, μονοξείδιο του άνθρακα κ.λπ., οι κινητήρες παράγουν θόρυβο και θερμική ρύπανση και οι συνέπειες όλων αυτών απειλούν σοβαρά την υγεία και την ποιότητα ζωής. Το αβλαβές για την υγεία διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από τις καύσεις αποτελεί το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου και απειλεί με ανησυχητικές αλλαγές το παγκόσμιο κλίμα.
Επιπλέον, το φτηνό πετρέλαιο ενισχύει και παρατείνει τη μονοπωλιακή θέση των ορυκτών καυσίμων στην παγκόσμια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ως εκ τουτου, υπονομεύει αποτελεσματικά την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών. Η αιολική ενέργεια, σύντομα δε και η ηλιακή, φτάνουν σε επίπεδα τεχνολογικής ωρίμανσης για την παραγωγή ηλεκτρισμού, αλλά η τιμή τους παραμένει υψηλή σε σύγκριση με την κιλοβατώρα του πετρελαίου. Τα σπουδαία κοινωνικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματά τους δεν μετρούν στον υπολογισμό του άμεσου κόστους. Ταυτόχρονα, η χαμηλή τιμή του πετρελαίου, αφού εμποδίζει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών, αφήνει ανοικτό το δρόμο στην πυρηνική ενέργεια, τη μόνη λύση που τα στρατιωτικοβιομηχανικά συμπλέγματα θεωρούν αξιόπιστη για τη μελλοντική υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων. Ηδη, με τον φόβο της ενεργειακής εξάρτησης από ασταθή καθεστώτα, χώρες με αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρισμού, όπως η Κίνα και η Ινδία, προχωρούν σε φιλόδοξα προγράμματα κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων, αυξάνοντας σε άγνωστο βαθμό τις πιθανότητες ραδιενεργών κινδύνων ή καταστροφών.
Προπάντων, όμως, η μονοπωλιακή θέση του πετρελαίου, σε συνδυασμό με την εξαιρετικά άνιση κατανομή του στον πλανήτη, δημιουργεί στρεβλώσεις που οδηγούν σε εκρηκτικές καταστάσεις και βρίσκονται στη ρίζα μεγάλων γεωπολιτικών προβλημάτων. Χωρίς αυτήν, ο ρόλος του ισλαμικού φανατισμού και του αραβικού εθνικισμού δεν θα ξεπερνούσε την πολιτιστική και οικονομική εμβέλεια των αντίστοιχων κοινωνιών, ενώ περιορισμένη θα ήταν η διεθνής επιρροή των πετρελαϊκών συμφερόντων και περίπου αδύνατη η άνοδος των σχετικών επιθετικών λόμπι στην εξουσία.
Εχει αποδειχτεί ότι κάποιες τεχνολογίες ή προϊόντα εμπεριέχουν σπέρματα σοβαρών απειλών, που εκδηλώνονται μάλλον αναπόφευκτα και ανεξάρτητα από προθέσεις των κοινωνικών ομάδων που τα χειρίζονται. Το πετρέλαιο ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία και η εκτεταμένη χρήση του θα έπρεπε να μειωθεί, όχι επειδή τα αποθέματα εξαντλούνται, αλλά επειδή το έμμεσο κοινωνικό κόστος που προκαλεί είναι τεράστιο. Η μείωση των πολεμικών κινδύνων, ο έλεγχος των περιβαλλοντικών προβλημάτων, η εξοικονόμηση ενέργειας και η υποκατάσταση των καυσίμων από ηπιότερες πηγές είναι στόχοι με πρωτεύουσα κοινωνική σημασία.
Θα μπορούσαν να προωθηθούν αποτελεσματικά και ομαλά από μια σταδιακή άνοδο της τιμής του πετρελαίου, την οποία, όταν δεν προκαλείται από τους παραγωγούς, θα όφειλαν να δρομολογήσουν οι ανεπτυγμένες κοινωνίες, με στόχο τη μερική απεξάρτηση από ένα προϊόν που συνέβαλε μεν ιδιαίτερα στην οικονομική ανάπτυξη, αποτελεί όμως αυξανόμενη απειλή για την ποιότητα ζωής.
Μήπως όμως το φτηνό πετρέλαιο συνεπάγεται αρνητικές επιπτώσεις; Κατ’ αρχήν, είναι προφανές ότι ευνοεί τη σπάταλη χρήση, το να ξοδεύεται δηλαδή περισσότερο πετρέλαιο για πράγματα που είναι δυνατόν να επιτευχθούν και με λιγότερο. Εξουδετερώνεται έτσι κάθε προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας, που θα αποτελούσε συνετή τακτική για οποιοδήποτε φυσικό πόρο, αλλά θα μείωνε και τις σημαντικές περιβαλλοντικές παρενέργειες. Τα καυσαέρια του πετρελαίου ή της βενζίνης προκαλούν τοπική ρύπανση με καρκινογόνα σωμάτια, διοξείδιο του θείου, οξείδια του αζώτου, μονοξείδιο του άνθρακα κ.λπ., οι κινητήρες παράγουν θόρυβο και θερμική ρύπανση και οι συνέπειες όλων αυτών απειλούν σοβαρά την υγεία και την ποιότητα ζωής. Το αβλαβές για την υγεία διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από τις καύσεις αποτελεί το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου και απειλεί με ανησυχητικές αλλαγές το παγκόσμιο κλίμα.
Επιπλέον, το φτηνό πετρέλαιο ενισχύει και παρατείνει τη μονοπωλιακή θέση των ορυκτών καυσίμων στην παγκόσμια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ως εκ τουτου, υπονομεύει αποτελεσματικά την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών. Η αιολική ενέργεια, σύντομα δε και η ηλιακή, φτάνουν σε επίπεδα τεχνολογικής ωρίμανσης για την παραγωγή ηλεκτρισμού, αλλά η τιμή τους παραμένει υψηλή σε σύγκριση με την κιλοβατώρα του πετρελαίου. Τα σπουδαία κοινωνικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματά τους δεν μετρούν στον υπολογισμό του άμεσου κόστους. Ταυτόχρονα, η χαμηλή τιμή του πετρελαίου, αφού εμποδίζει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών, αφήνει ανοικτό το δρόμο στην πυρηνική ενέργεια, τη μόνη λύση που τα στρατιωτικοβιομηχανικά συμπλέγματα θεωρούν αξιόπιστη για τη μελλοντική υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων. Ηδη, με τον φόβο της ενεργειακής εξάρτησης από ασταθή καθεστώτα, χώρες με αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρισμού, όπως η Κίνα και η Ινδία, προχωρούν σε φιλόδοξα προγράμματα κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων, αυξάνοντας σε άγνωστο βαθμό τις πιθανότητες ραδιενεργών κινδύνων ή καταστροφών.
Προπάντων, όμως, η μονοπωλιακή θέση του πετρελαίου, σε συνδυασμό με την εξαιρετικά άνιση κατανομή του στον πλανήτη, δημιουργεί στρεβλώσεις που οδηγούν σε εκρηκτικές καταστάσεις και βρίσκονται στη ρίζα μεγάλων γεωπολιτικών προβλημάτων. Χωρίς αυτήν, ο ρόλος του ισλαμικού φανατισμού και του αραβικού εθνικισμού δεν θα ξεπερνούσε την πολιτιστική και οικονομική εμβέλεια των αντίστοιχων κοινωνιών, ενώ περιορισμένη θα ήταν η διεθνής επιρροή των πετρελαϊκών συμφερόντων και περίπου αδύνατη η άνοδος των σχετικών επιθετικών λόμπι στην εξουσία.
Εχει αποδειχτεί ότι κάποιες τεχνολογίες ή προϊόντα εμπεριέχουν σπέρματα σοβαρών απειλών, που εκδηλώνονται μάλλον αναπόφευκτα και ανεξάρτητα από προθέσεις των κοινωνικών ομάδων που τα χειρίζονται. Το πετρέλαιο ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία και η εκτεταμένη χρήση του θα έπρεπε να μειωθεί, όχι επειδή τα αποθέματα εξαντλούνται, αλλά επειδή το έμμεσο κοινωνικό κόστος που προκαλεί είναι τεράστιο. Η μείωση των πολεμικών κινδύνων, ο έλεγχος των περιβαλλοντικών προβλημάτων, η εξοικονόμηση ενέργειας και η υποκατάσταση των καυσίμων από ηπιότερες πηγές είναι στόχοι με πρωτεύουσα κοινωνική σημασία.
Θα μπορούσαν να προωθηθούν αποτελεσματικά και ομαλά από μια σταδιακή άνοδο της τιμής του πετρελαίου, την οποία, όταν δεν προκαλείται από τους παραγωγούς, θα όφειλαν να δρομολογήσουν οι ανεπτυγμένες κοινωνίες, με στόχο τη μερική απεξάρτηση από ένα προϊόν που συνέβαλε μεν ιδιαίτερα στην οικονομική ανάπτυξη, αποτελεί όμως αυξανόμενη απειλή για την ποιότητα ζωής.
