L union est un combat

Η κατάρρευση του δικομματισμού ανοίγει το δρόμο σε μια νέα μεταπολίτευση και θέτει την Αριστερά μπροστά σε κρίσιμες επιλογές. Ποιο είναι λοιπόν το μέλλον της Αριστεράς; Ας ξεκινήσουμε με δυο διαπιστώσεις.

Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι ιστορικά η Αριστερά απέτυχε. Παραβλέπουν προφανώς ότι αν σήμερα υπάρχουν δημοκρατικοί θεσμοί, ελευθερία έκφρασης, πολιτικές ελευθερίες, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνικό κράτος, αυτό οφείλεται στους αγώνες της Αριστεράς. Η πρώτη διαπίστωση είναι ότι η Αριστερά κερδίζει όταν είναι ενωμένη ή όταν επιδείκνυε ενωτική στάση.

Η δεύτερη διαπίστωση είναι ότι οι συνθήκες που προκάλεσαν την μεγάλη διάσπαση της Αριστεράς μετά την σοβιετική επανάσταση έχουν πλέον εκλείψει. Γνωρίζουμε ότι διαμορφώθηκαν τότε δύο τάσεις: τη μία θα τη λέγαμε σοσιαλδημοκρατική ρεφορμιστική και την άλλη ριζοσπαστική, κομμουνιστική (και τώρα μετα-κομμουνιστική) Αριστερά. Πιστεύω ότι αυτή η περίοδος κλείνει οριστικά με την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, έστω και αν ζούμε σήμερα μια "ουρά".

Η κάθε μία απ’ αυτές τις τάσεις διεκδικεί φυσιολογικά τα κεκτημένα της. Αλλά ας διαπιστώσουμε ότι σήμερα ούτε η σοσιαλδημοκρατία πείθει ότι μπορεί να εξανθρωπίσει τον καπιταλισμό ούτε η ριζοσπαστική Αριστερά πείθει ότι είναι σε θέση να τον κατεδαφίσει. Προφανώς διότι η πρόταση της απλής διαχείρισης είναι ανεπαρκής. Προφανώς επίσης διότι η πρόταση της απότομης κατάργησης του καπιταλισμού είναι ανέφικτη. Και, τέλος, διότι αποδείχτηκε ότι ο καπιταλισμός έχει πολύ μεγαλύτερες αντιστάσεις και προσαρμοστικότητα απ’ ό,τι νομίζαμε.

Στην Ελλάδα η σοσιαλδημοκρατία εμφανίζεται με το εγχείρημα της "Κεντροαριστεράς". Πρόκειται για μια χίμαιρα, διότι το Κέντρο δεν είναι πολιτικός χώρος. Πολιτικές προτάσεις έχουν η Αριστερά και η Δεξιά. Το Κέντρο είναι γεωγραφικός χώρος. Βέβαια πρέπει να κερδίσεις το Κέντρο για να κατακτήσεις την εξουσία. Δεν το κερδίζεις όμως στρογγυλεύοντας τις γωνίες. Κερδίζεις το Κέντρο με την δημιουργία δυναμικής. Το ΠΑΣΟΚ το ’81 π.χ. κέρδισε, και μάλιστα σαρωτικά, με ριζοσπαστικές προτάσεις, καθαρά αριστερές. Αν εξετάσουμε τα πρόσφατα παραδείγματα, διαπιστώνουμε ότι στην Ιταλία ο Πρόντι, κατ’ εξοχήν κεντροαριστερός, κάτι σαν τον Κώστα Σημίτη στην Ελλάδα, απέτυχε. Στην Ισπανία, αντιθέτως, ο Θαπατέρο δεν φοβήθηκε να συγκρουστεί με κατεστημένα, όπως την Εκκλησία, τεράστια συντηρητική δύναμη σ’ αυτήν την χώρα. Απέδειξε ότι αυτή η επιλογή είναι νικηφόρα. Και στην ίδια κατεύθυνση υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην Λατινική Αμερική που αξίζει να μας εμπνεύσουν.

Δεν θεωρώ εύστοχο όμως ούτε το εγχείρημα της λεγόμενης "ριζοσπαστικής Αριστεράς". Είναι διχαστικό εγχείρημα. Η Αριστερά είναι εξορισμού ριζοσπαστική. Η ίδια η ονομασία του ΣΥΡΙΖΑ, που αναφέρεται σε "συνασπισμό συνασπισμού", στην ουσία αντανακλά τις ιστορικές διασπάσεις της Aριστεράς. Μοιάζει με προσπάθεια επανασυγκόλλησης των θρύψαλλων της Αριστεράς, που προέκυψαν από διαφωνίες οι οποίες σήμερα δεν έχουν ουσία. Η εμμονή στη φραστική ριζοσπαστικότητα αποτελεί τροχοπέδη για την ριζοσπαστική δουλειά μιας ενωτικής αριστεράς.

Πιστεύω ότι το μέλλον της Αριστεράς στην Ελλάδα είναι μια ευρεία αριστερή συμμαχία που θα επιβληθεί από την βάση, από τα κάτω προς τα πάνω, και θα υλοποιηθεί σε προγραμματική βάση. Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να κλείσει ο διχασμός που άνοιξε πριν σχεδόν έναν αιώνα και να επικεντρωθεί η Αριστερά στην αναζήτηση σύγχρονης στρατηγικής, που θα οδηγήσει προς μια σοσιαλιστική κοινωνία, μέσω ενός δρόμου για τον οποίο πρέπει με ειλικρίνεια να ομολογήσουμε ότι είναι υπό εφεύρεση.

Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα τρία κύρια κόμματα στον χώρο της Αριστεράς. Το ΚΚΕ είναι μια σημαντική συνιστώσα της, αλλά είναι εντελώς εγκλωβισμένο σ’ ένα αυτιστικό σύνδρομο. Εύχομαι να μπορέσει κάποτε να ξαναμπεί στην πολιτική πραγματικότητα. Αλλά δεν είναι ορατή τώρα αυτή η προοπτική.

Ο Συνασπισμός είναι το κόμμα που εμφανίζεται σήμερα ως η μεγάλη ελπίδα της Αριστεράς. Έκανε το βήμα, το οποίο πολλοί περίμεναν εδώ και καιρό. Μίλησε επιτέλους για μια προοπτική εξουσίας. Αλλά αυτό το βήμα έχει μείνει προς το παρόν μετέωρο. Δεν αρκεί να αναφέρεις μόνο το στόχο, απαιτείται να προσδιορίσεις συγκεκριμένα και τον δρόμο προς αυτόν. Πρέπει να το έχει υπόψη της η ηγεσία του Συνασπισμού, διότι τίποτα δεν είναι πιο καταστροφικό από το να δημιουργείς προσδοκίες στις οποίες δεν ανταποκρίνεσαι εγκαίρως. Η προοπτική εξουσίας απαιτεί πλειοψηφία, κάτι που ανάγει ευθέως στο θέμα της στάσης απέναντι στο ΠΑΣΟΚ.

Ορισμένοι αμφισβητούν ότι το ΠΑΣΟΚ ανήκει στην Αριστερά. Θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν χαρακτηρίζουμε ένα κόμμα που έχει συγκεντρώσει μέχρι και τους μισούς ψηφοφόρους. Προφανώς πρόκειται για μια πολυσύνθετη κατάσταση. Ας κάνουμε λοιπόν ορισμένες διαφοροποιήσεις. Η εξουσιαστική νομενκλατούρα του κομματικού μηχανισμού ελάχιστα εξυπηρετεί ιδεολογικούς στόχους και κινείται κυρίως στην πελατειακή δομή του ελληνικού κατεστημένου. Το ΠΑΣΟΚ όμως δεν είναι μόνο μια νομενκλατούρα. Είναι (ήταν τουλάχιστον) και ένα μαζικό κίνημα με ρίζες στα προοδευτικά και μη προνομιούχα στρώματα της κοινωνίας. Είναι ένας ολόκληρος πολιτικός χώρος με μια ιστορία που σίγουρα ανήκει στην ευρύτερη έννοια της Αριστεράς. Αυτός ο χώρος είναι απαραίτητος σε μια πλειοψηφική Αριστερά. Συμμερίζομαι την αρνητική εκτίμηση του Αλέξη Τσίπρα στην προοπτική συνεργασίας με το στελεχιακό δυναμικό των κυβερνήσεων Σημίτη. Αυτή η αρνητική εκτίμηση όμως δεν μπορεί να σταματήσει την προοπτική μιας μεγάλης αριστερής συμμαχίας.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το ΠΑΣΟΚ είτε θα μπει στην επίπονη διαδικασία μιας ριζικής ανατροπής είτε θα περάσει στο περιθώριο και πάντως δεν θα αποτελέσει φορέα κοινωνικής προόδου. Ο αγώνας ενός αριστερού πολίτη δεν μπορεί να περιορίζεται στη διαπίστωση ότι σήμερα το ΠΑΣΟΚ δεν προσφέρει αριστερή εναλλακτική πρόταση. Στόχος είναι να μπει ο χώρος του ΠΑΣΟΚ στην αριστερή προοπτική. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη διαμόρφωση μιας προγραμματικής βάσης και με τη μαζική κινητοποίηση για να υιοθετηθεί απ’ όλο τον αριστερό κόσμο. Πρόγραμμα κοινωνίας και πρόγραμμα κυβέρνησης. Το πιο εύστοχο σύνθημα που θυμάμαι από την δεκαετία του ’70 στην Γαλλία, όπου ζούσα τότε, είναι: l’ union est un combat (η ενότητα είναι ένας αγώνας). Αυτό σήμαινε ότι οι συμφωνίες κορυφής δεν μπορεί να είναι παρά το τελικό στάδιο μιας μαζικής κινητοποίησης, που θα προσδιορίζει και θα επιβάλλει στα κομματικά επιτελεία το περιεχόμενο των συμφωνιών και προγραμμάτων.

Όρος αυτής της προγραμματικής βάσης είναι η απόρριψη του ολοκληρωτισμού της αγοράς, του κακώς επονομαζόμενου "νεοφιλελευθερισμού" (διότι ούτε νέος είναι, ούτε φιλελεύθερος), της χρηματιστηριακής καπιταλιστικής απολυταρχίας, που πλήττει ακόμα και κοινωνικά στρώματα που είχαν ευνοηθεί, μέχρι σήμερα, από το οικονομικό σύστημα. Όραμα είναι μια πολιτική εξέλιξη, που θα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

\1. Δημοκρατία:\ Να καταρρίψουμε το μύθο ότι φτάσαμε στο τελικό στάδιο της δημοκρατίας. Ζούμε σήμερα μία πελατειακή τηλεοπτική δημοκρατία, που απέχει πολύ από πραγματική δημοκρατία. Ζητούμενο είναι μια ουσιαστική αντιπροσωπευτική και συμμετοχική δημοκρατία.

\2. Οικονομία:\ Επείγει να απελευθερωθεί από την δικτατορία της μεγιστοποίησης του κέρδους, από την τρέλα της ανάπτυξης για την ανάπτυξη. Να περάσουμε στην αειφόρο ανάπτυξη, στην πράσινη οικονομία. Και παράλληλα να αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία, δηλαδή η οικονομία που κινείται με κοινωνικούς όρους και με κοινωνικούς εταίρους.

\3. Κράτος:\ Στην Ελλάδα έχουμε ένα "κράτος-μαριονέτα", το οποίο χειραγωγείται από το εκάστοτε κόμμα εξουσίας. Δεν υπάρχει σύγχρονο κράτος, ως αυτόνομη οντότητα. Ήρθε η ώρα να δημιουργήσουμε ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, το οποίο δεν σημαίνει πληθωρικό κράτος. Ένα κράτος όμως το οποίο δεν θα είναι μόνο "επιτελικό", διότι χωρίς γερά εργαλεία, δεν μπορεί να επιβληθεί στις οικονομικές δυνάμεις που σήμερα το χειραγωγούν.

\4. Κοινωνία:\ Ζούμε σε μία ατομιστική, άμορφη κοινωνία. Υπάρχει όμως το όραμα της κοινωνίας των ενεργών πολιτών, των μη κυβερνητικών οργανώσεων, της οργανωμένης κοινωνίας στην βάση της, όραμα που αποτελεί επαναστατικό εργαλείο, το οποίο δυστυχώς αμέλησε μέχρι τώρα η Αριστερά.

Το τέλμα του πολιτικού συστήματος δημιουργεί μια νέα κατάσταση που μπορεί να εξελιχθεί προς το καλό ή το κακό. Το κακό θα συμβεί αν οι προοδευτικές και αριστερές δυνάμεις παραμείνουν εγκλωβισμένες στις παλιές ιδεοληψίες και, εν τέλει, χάσουν την ευκαιρία να πρωταγωνιστήσουν. Το καλό θα συμβεί αν υπάρξουν οι κατάλληλες πρωτοβουλίες, ατομικές και συλλογικές, από μικρούς και μεγάλους φορείς, από παλαιότερα και καινούργια πολιτικά σχήματα, με όραμα να εφεύρουμε την Αριστερά του 21ου αιώνα.

* Ο Οδυσσέας Βουδούρης είναι πρώην πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και μετέχει στην πρωτοβουλία "Ανατροπή Τώρα!" (www.anatropitora.gr)